(Эвел 22-нумрада)

Адан рикI философиядални ала. Виридалайни гзаф девлетлубурун жергеда ава лагьана, Баффет тамам островрин, Америкадани Европадин уьлквейра авай женнетдиз ухшар гуьзел мулкарин, къелеяр хьтин зурба кIвалерин, гимийрин яхтайрин иеси туш. 91 йисан яшда авай ам къени гьа алатай асирдин 50-йисара маса къачур куьгьне гъвечIи кIвалера яшамиш жезва. Адан мукьвабурни дамах гвачир, яшайишда кьенятлубур я. Ада вичин пуд веледдиз, ирс яз, миллиардар тазвач. “Къуй кьадарсуз чIехи девлетри зи аялрин кьил тIа тавурай. Абурухъ чпин уьмуьр таъминардай хсуси чешмеяр ава”, лугьу­дай Уорренан гафар къейдзава журналистри.

Гьелбетда, РагъакIидай патан вири капиталистар ихьтинбур туш. Истисмарчияр, тахсиркарвилин капитал гвайбурни, бедбахтвиле авай агьалиярни тIимил авач. Амма тIва­рар кьунвай девлетлуйрин чешне тарифуниз лайихлу я. Адакай виридаз хабар хьана кIанда.

Чи уьлкведин миллиардеррини мергьяматлувилин крар гзаф ийизва. Килиг садра, чна дамахзавай Су­лейман Керимова Дагъустандиз гьикьван куьмек гузватIа. Медицина, образование, культура, производство, экономика. Эгер шаз медицинадиз Сулейман Керимован куьмек хьаначиртIа, чун коронавирусдин мусибатдик акатдай. Алай вахтунда, кризисдин гьаларизни килиг тавуна, С.Керимован гъиле Да­гъустан вилик тухудай чIехи про­ектар ава. Дагъустанвийривай, уьмуьр хъсанвилихъ элкъведа лагьана, умуд кутаз жеда.

Амма чи са жерге миллиардерриз чпин хсусиятда дуьньяда виридалайни чIехи, вирида­лайни багьа гимияр, виридалайни багьа дара­матар, пачагьрин виликан имаратар, къизилдалди безетмишнавай зурба кIвалер, “женнетдиз ухшар мулкар”, океанра авай тамам островар хьун хъсан аквазва. Им абуру чпин дережадин винизвал яз гьисабзава.

Капиталдин тIебии эрзиман гьамиша виринра гьа сад я: къазанжи алудун. Вири крар къазанжидин иесидилай аслу жезва. Советрин девирда иеси государство, вири халкь тир. Гила — кьилди-кьилдин ксар. “Ваз и девлетар гьинай атана?” — хабар кьазва туьквендай фу буржунай къачузвай касди.

Са тIимил вахт инлай вилик пенсиядиз физ гьазурвилер ийизвай зи таниш муаллимди вичин наразивал къалурна.

— Я стха, алазни-алачиз инсанар вучиз четинвилера твазвайди я? — суал гузва ада. — Вуна фи­кир це. Хуьрерин муаллимрин, духтуррин мажибар гъвечIибур я. Чун къвезвай кепекар гьар са камуна кьенят ийиз алахънава. Амма ихтиярар гъиле авайбуру чи хийир кваз кьазвач. Виликдай мажиб, жу­ва кIвалахзавай школадиз хкана, чкадал гузвай. Гила пул карточкадиз язава. Вучиз? Вучиз ам банкдай вахчун патал чун Мегьарамдхуьруьз, Белиждиз ва я Дербентдиз финиз мажбурзава?! Финни хтун — 200 манат, рекье­рин инжиклувилер, ахпа, алава яз, югъ гьакI фин. Пул гьат тавур вахтарни жеда. Къазанжияр тIи­мил тир хизанра авай аялриз гьар садаз чи государстводи вацра 200 манат карточкадиз язава. Им пул яни? Цифровизациядин гъавурда зун акьаз­ва. Жуван намуслу зегьметдалди къазанмишнавай пул ва я аялдиз гузвай 200 манат банкдай вахчун патал 200 манат рекьериз харж хъувуна кIанзавайдан гъавурда акьазвач. Им вуч лагьай чIал я?!

Кар ана ава хьи, Мегьарамдхуьруьн районда, республикадин амай районра хьиз, райцентрадилай гъейри Сбербанкдин отделенияр, банкоматар мад санани авач.

Инсанри рикIел хкизва. Къанни цIуд йис идалай вилик почтадин вири отделенийра Государстводин сберкассаяр кардик квай. Са­ки вири хизанриз цIуд йисаралди намуслу­даказ зегьмет чIугуна къазанмишайди хуьзвай сберкнижкаяр авай. 80-йисарин эхирра сбер­кассаяр Сбербанкдиз элкъуьрна. Анай агьалийривай ужуз къиметрай кредитарни къачуз жезвай. Месела, яшайишдин кIвалер эцигзавайдаз — 1-2%, жегьил хизандиз — мадни ужуз къиметдай. 90-йисара адакай гила кардик квай хьтин Сбербанк хьана. Миллионралди советрин инсанри, “пака герек къведа” лагьана, сберкнижкада эцигай советрин миллионар тIач хьана.

— Гила лагьайтIа, муаллимди кьилиз тIал акъуд­на къазанмишзавай “кепекар” гъилиз вахчун патал рекьера кьил мадни тIар хъувуна, алава харжарни авуна кIанзава, — лугьузва за вичихъ галаз суьгьбетзавай яшлу муаллимди. — Алай вахтунда чи хуьрера пенсияр почтальонри кIва­лиз хкана вахкузва. Заз ван атайвал, къведай йисалай пенсиядиз экъечIзавайбуруз пособияр “карточкадиз” яда. Пособияр къачузвайбур чпиз куьмек герек тир гъвечIи аялар галай дидеяр, яш­лубур, дардавайбур, инвалидар я. Вучиз абур и рекьера твазвайди я?

Гьакъикъатдани, инсанриз къулай хьун, наразивилер арадал тагъун патал, чIехи хуьрера хьайи­тIа­ни, Сбербанкдин отделенияр вучиз ачухзавач? Им агьалийриз кьезилвални жедай, са шумуд касдиз кIвалахдай  чкаярни.

АкI тавунин себеб вуч я? Аквар гьаларай, са себеб ава: къазанжидин месэла. Банкдиз харжияр кьенят ийиз кIан хьун. Гъавурда акьазва: гьар са банкдин мурад я, тIимил харжна, къазан­жи­ гзаф къачун. Амма чи гъавурдани акьуна кIан­да эхир: ихьтин мурадри обществода инанмишсузвилин, наразивилин гьалар арадал гъизва .

Инсанрин хабардарвал, уяхвал къвердавай артух жезва, абуруз дуьньядикай хабар ава, ге­къи­гиз, гьисабиз (иллаки чарадан жибиндиз къвезвай пулар) чир хьанва. Ге­къигиз, веревирд­зава. Месела, садазни сир туш, Сбербанкдин “топ-менеджерар” лугьудайбуру чIа­лахъ тежер хьтин чIе­хи пулар къа­чуз­вайди. Бязи чешмейри хабар гузвайвал, алатай йисуз 11 кас “топ-менеджерар” лугьудайбуру 572 миллион манат пул къачу­на. Гьар сада. Яни гьар юкъуз абурукай гьар садал 1,6 млн. манат гьалтна. Банкдин регьбердин йисан мажиб — 13,5 млн. доллар. Дугъри­дан­ни, чIалахъ хьун четин я. (Чешме: https://visasam.ru/russia/rabotavrf/zarplaty-sotrudnikov-banka.html)

Ватан — абад, халкь хушбахтлу хьурай лагьа­на, югъ-йифди чан эцигна чIугвазвай зегьметдин гьакъи я жал? Фуни макаронар къачуна, туьквендин бурж алайдаз, куьлуь мажиб къачуз, райцентрадин рекье авай муаллимдиз, гьакI я лагьа­на субутариз жедани?

Банкирриз мажибар гьукуматди эцигзавайбур туш, чпи чпиз кIандай кьадар тайинарзава. Капиталдин, “рынокдин” къайдаяр гьахьтинбур я лугьузва, къецепатан уьлквейра “топриз” мадни гзаф гузвалда. Белки, гьакI я жеди. Амма обществода наразивилер, такIанвилер жедайвал вучиз ийизва? Бес чпин гъилералди инсанрин обществода вири девлетар арадал гъизвай зегьметчийрин вилик социальный жавабдарвал, вири инсанрик хьана кIан­завай адетдин инсанвал герек амачни? Ам гьиниз гадарнава? Инсанвал кумачирдаз инсан лугьуз жедани? Белки, фикирзава за, хсуси чIехи капиталдин къанихвили инсандик квай инсанвал, тарцик акатай кукра хьиз, къеняй тIуьна, кьурурзавайди чир хьайила, Чак Финиди вичи къазанмишай вири девлетар Аллагь-Тааладиз хуш, мергьяматлувилин рекьера вичел чан аламаз пайна куьтягьайди ятIа?

Президент Владимир Путина обществода садвал, ихтибарвал, сад масадан гъавурда акьа­дай гьалар хуьн, иллаки кесибвал тергун патал чалишмишвилер ийизва, карчийривай бизнесдин хиве авай социальный жавабдарвал истемишзава. Амма чIехи девлетрин иесияр хьанвайбуру чпин миллионар гьикI харждатIа, хсусиятдиз мад вуч маса къачудатIа, президентривай ихтияр тIалабдай закон  демократиядин уьлквейра авач. Инсанвал, намус квай миллионерриз чир хьун герек я: гьар йисуз кашак, недай затI бес тежез, чи планетадал 7 млн. касдив агакьна, асул гьисабдай аялар, рекьизва. ИкI тахьун па­тал бес тежезвайди анжах 6-7 млрд. доллар я. ООН-дивай а пул гье­ле кIватIиз хьанвач. Гзаф миллионерриз чпин «кефчивилин» дердияр мукьва я. Цавай аватай хьиз, кьадарсуз чIехи девлетрин иеси хьанвай касди дуьньяда виридалайни чIехи ва багьа — 1,2 млрд. доллардин къимет авай (гими) ма­са къачудайла, вичи фагьумна кIан­да: им зи квез я? Ихьтин дуьньядилай дев­летар нивай вичив гваз тухуз хьана, завай тухуз жез?..

Гаф кватай чкадал лугьун: виридалайни багьа 10 яхтадикай пудан иесияр россиявияр я. КIвенкIве Роман Абрамович ава.

Абдулафис  Исмаилов