Муаллим. Школа. Чна вирида са мус ятIани школада кIелайди я. Чахъ гьар садахъ муаллимар хьана. Зи фикирдалди, гьар са муаллимдихъ аялриз чирвилер ва тербия гунал гьалтайла вичин кьетIен «хатI» ава. И «сир» себеб яз бязи муаллимри гайи тарсар, насигьатар къени рикIел алама, абурукай уьмуьрда датIана менфят къачузва. Вичин везифайрив намуслудаказ ва рикI гваз эгечIзавай муаллимрикай садахъ галаз чаз газет кIелзавайбурни танишариз кIанзава…
Вичин ери-бине СтIал Сулейманан райондин Испикрин хуьряй тир Нуризат Эрзихановна Абдулкъадирова (Жалилова) 1975-йисуз Кьиблепатан Сухокумск шегьерда дидедиз хьана. Са йисалай хизан Избербаш шегьердиз куьч хьана, гьаниз килигна Нуризатан аял вахтар и шегьерда акъатна. 10-нумрадин юкьван мектеб, 1993-1999-йисара ДГУ-дин тарихдин факультет акьалтIарна. Гьеле вузда кIелзамаз ада аялрин бахчада тербиячивиле кIвалахна. Муаллимвилин рехъ Избербашдин буьркьуь ва вилериз зайифдаказ аквазвай аялар патал тир махсус школа-интернатда зегьмет чIугунилай башламишна. 2000-йисалай, вичихъ хизан хьайила, Нуризат Эрзихановна Махачкъаладиз куьч хьана. Сифтедай кадетрин интернатда кIвалахна. Высший категориядин муаллим тир ада алай вахтунда арада мензил аваз инвалид аялриз чирвилер гудай Республикадин центрада (РЦДОДИ) тарихдин ва обществознанидин тарсар гузва.
— Пешеяр дуьньяда гьисабна куьтягь тежер кьван гзаф ава. Амма абурукай жуван рикI ацукьайди хкягъун садбуруз — четин, садбурузни регьят я. За муаллимвилин пеше регьятдиз хкяна. Заз аялар гзаф кIанда. Ингье 27 йис тамам хьанва и пешедай зегьмет чIугваз. Амма мектебда кIвалахиз садрани регьят хьайиди туш: исятдани, идалай виликдайни. Жуьреба-жуьре азарар аваз, бедендин сагъламвал пайгардик квачир, инвалид аялрихъ галаз кIвалахун генани четин, муаллимдивай мадни еке къуватар истемишзавай кар я. Амма чун рехне квачиз кIвалахиз чалишмиш хьана кIанда. Дерин чирвилер, тежриба хьунихъ галаз сад хьиз, масадан гьалдикай, тIалдикай хабар кьун, къенивал, регьимлувал, мергьяматлувал хьтин къилихдин ерияр галачирдавай ина кIвалахиз бажагьат жеда, — лугьузва Нуризат Эрзихановнади.
РЦДОДИ-дин кьиле авай ксарин ва аялрин диде-бубайрин патай авай ихтибарлувили ва разивили, сифте нубатдани, аялрин патай адахъ авай гьуьрметди Нуризат Абдулкъадировадилай вичин хиве авай везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудиз алакьзавайди тестикьарзава.
РикIел хкин, инвалид аялриз чирвилер гудай республикадин центр «жегьилди» ятIани («Образование» милли проектдин сергьятра аваз ам Дагъустан Республикадин Гьукуматдин къарардалди 2009-йисуз арадал гъана), алатнавай вахтунда агъзурралди аялриз юкьван образование, идахъ галаз сад хьиз, пешекарвал къачудай, кIвалахдай мумкинвал хьанва. Центрадин кьетIенвал адакай ибарат я хьи, республикадин гьи муниципалитетда (анжах интернет кардик кваз хьана кIанзава) аваз хьайитIани, гьа гьисабдай яз дагълух хуьряй тир аялривайни, РЦДОДИ-да кIелиз жезва.
— Алай вахтунда за 5, 6 ва 11-классра кIелзавай аялриз тарсар гузва. Классра 3-4 аял ава. Абур жуьреба-жуьре районрай я. Санлай къачурла, РЦДОДИ-да 2023-2024-кIелунин йисуз Дагъларин уьлкведин 44 муниципалитетдай тир 317 аялди чирвилер къачузва. Абурухъ галаз 157 муаллимди кIвалахзава. Аялриз кIелунар патал лазим къвезвай компьютер ва маса тадаракар гьукуматди пулсуздаказ гузва. Ихьтин аялрихъ галаз кIвалахдай программаяр, пособияр чахъ авазва. КIанзавайди бедендин мумкинвилер сергьятламиш хьанватIани, аялдин рикIе чирвилер, гуьгъуьнлай пешекарвал къачудай ният-къаст хьун я. Ахьтинбурни авазва, — алава хъийизва Нуризат муаллимди.
Бедендин мумкинвилер сергьятламиш хьун себеб яз кIвалерин шартIара кIелуниз мажбур тир аялар патал уьмуьрда куьлуь-шуьлуьйрихъни еке важиблувал ава. Ихьтин аялрин гуьгьуьл ачух хьунихъни, абуруз чпиз-чеб, гьакI республикадин образованидин, илимдин, культурадин хилен идараяр акунихъни еке метлеб авайди инкариз жедач. И кар фикирда кьуналди, Нуризат Эрзихановнади вичин гъилик кIелзавай аялар патал экскурсияр, ачух тарсар, абурун иштираквал аваз мярекатар тешкилзава. Гьелбетда, им регьят кар туш. Амма аялрин вилерай шадвал акуни вири четинвилер алудиз куьмекзавайди къейдзава муаллимди. Дугъриданни, зунни и кардин шагьид я. Ада тешкилнавай ихьтин са шумуд мярекатда зазни иштиракдай мумкинвал хьана. Тарихдин «Россия – зи тарих» паркуна «Ви игитвилиз, Ленинград!» лишандик кваз Ленинграддин гьалкъа алудуниз талукьарнавай мярекат аялрин рикIел яргъалди аламукьдайдаз элкъвенай. Саки 900 юкъузни йифиз давам хьайи а мусибатдин вакъийриз зурба экрандилай аялар еке итиждивди тамашна. Мярекат акьалтIайлани, абуруз анай хъфиз кIанзавачир. РЦДОДИ-да кIелзавай аялар патал «Руьгьдиз викIегьбур» лишандик кваз мергьяматлувилин «Михьи рикI» фондуни саки гьар йисан эхирдай кьиле тухун хъсан адетдиз элкъвенвай мярекат ва масабурни гьа ихьтинбурун жергедай я.
Къейд авун лазим я хьи, Нуризат Эрзихановнадин гъилик кIелзавай аялрини олимпиадайра, конкурсра, семинарра иштиракзава, нетижаярни авачиз туш. Центрадин директор Гьажимурад Усманилаева чи ватанэгьлидин кIвалахдилай разивалзава. Ам хъсан муаллим, аялрихъ ва абурун диде-бубайрихъ галаз хуш рафтарвал ийиз алакьдай инсан, хъсан тешкилатчини тирди къейдзава. Центрадин, гьакI республикадин образованидин ва илимдин министерстводин патай ганвай грамотайри ва чухсагъулдин чарари и кар мадни хъсандиз тестикьарзава.
Вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз Нуризат муаллимди кьве хва тербияламишзава. Абуру мектебда чIехи классра кIелзава.
Нуризат Эрзихановнадиз, гьакI чпин везифайрив намуслудаказ ва рикI гваз эгечIзавай вири муаллимриз чна къе, 5-октябрдиз, къейдзавай Муаллимрин югъ — пешекарвилин сувар — рикIин сидкьидай тебрикзава. Чна абурухъ чандин мягькем сагъвал, рикIин шадвал хьун алхишзава.
Регина Семедова
