“Гьевеслувал” гаф за “романтика” гафунин чкадал ишлемишнава. Мумкин я, “ро­мантика” гафунин гъа­­­вурда чи къе­­нин йикъан кIел­завайбур акьун тавунни. Амма чи уьлкведихъ “романтикрин” вахт хьайиди я!

А вахт чи тарихда, асул гьи­сабдай, Октябрдин социалистический революциядилай гуьгъуьнин, яни, “куьгьне дуьнья” чукIурна, “цIийи дуьнья” тIуькIуьрунив эгечIай девирдал — ХХ асирдин эвел кьилерал ацалтна.

Алай вахтунин гзаф идеологар, иллаки девлетар чпин гъиле гьатнавайбур, гила абур хуьн ва мадни артухарун патал вири мумкинвилер, иллаки табни гьилле, фитнени кьуьруьк, миллетчивал ва гъибетчивал кардик кутаз алахънава. Октябрдин революциядиз абуру ягъ тийизвай чIулав, чIуру ранг амач. Гуя ам “большевикар” лугьур “бунтчийри” сада-садал гуж илитIунин къанусузвилер тир лугьузва… Бязибуру гьатта Ватандин ЧIе­хи дявени большевикар-коммунистар тахсирлу яз арадал атайди яз гьисабзава…

Гьа ихьтин шартIара а девирдин несилрин вири агалкьунар, гъалибвилер, азадвилер, мумкинвилер ерли тахьайбуруз, тапанбуруз элкъуьрзава. “Стаханавчияр”, “Челюскинчияр”, “Корчагинчияр”, “Жегьил гвардейчияр”, “Тимуровчияр”, “Космодемьянскаяяр”, “Матросовар”, “Гагаринар” хьтин,  мадни-мадни маса дестейрин крар, гьерекатар “акьулдикай кимибурун” гьерекатар хьиз къалуриз алахъзава. Гуя чи дагълариз агъзурралди жегьил рушарни гадаяр — муаллимар, дух­турар, инженерар, энергетикар, эцигунардайбур, геологар атайди туш…

Амма лап са куьруь вахтунда Дагъустан­дин чилел (зун чIехи Россиядикай, виликан СССР-дикай рахазвач) Дагъус­тандин Огни, Избербаш, Каспийск, Сухокумск, Къизилюрт хьтин шегьерар (маса чIехи эцигунрикай-къаналрикай, ГЭС-рикай, заводрикай, мектебрикай, вузрикай зун рахазвач) гьикI арадал атайди ятIа фикирдизни гъизвач. Акьал­тIай савадсузвал вирибурун савадлувилиз, акьал­тIай “буьркьуьвал” вирибурун “вилер ачух хьуниз” гьикI элкъвейди ятIа лугьузвач…

Романтика — вирибурун чIе­хи гьевеслувал, ашкъилувал, гуьгьуьллувал, гьа саягъда гележегдихъ инанмиш яз, виликди гьерекатун — революционный романтизм тирди чи вири гафарганра ва тарихдин ктабрани раижнава. Литера­турада, искусствода, философиядани романтизм инсан ва адан везифаяр жанлу рангаралди, гуьзел шикилралди, инанмишвилелди, гьевеслувилелди, чIехи аш­къидалди, руьгьдалди къалурун тирди къейднава.

За анжах са жуван хайи лезги литературадай бязи мисалар гъизва.

ХХ асирдин эвел кьилер, сад лагьай пай.

 

СтIал  Сулейман:

Дуьньяд ругуд пай тир еке

И Урусият ава чаз:

Гьар са патахъ къведай уьлкве –

Гьахьтин вилаят ава чаз…

 

Нурадин  Шерифов:

Чун гъвечIи халкь ятIан,

Чахъ Ватан ава!

Аманат хьиз, хуьх ам:

Дуст — душман ава…

 

Алибег   Фатахов:

Ягъ, уьтквем, гужлу гъилер,

Садни, са касни,

Бейкар кIарасни

Чи жемятдин къене

Тамукьрай йигъи…

 

Мемей  Эфендиев:

Мукални кIаш —

Чи яракьар.

Чаз табий я

Накьвар, ракьар,

Советрин я

Чи къадакьар…

 

Хуьруьг  Тагьир:

Чи Ватандин еке таъсиб

ЧIугвазвайбур жегьилар я.

ЧIехи техникадин сагьиб

Аквазвайбур жегьилар я…

 

Абдул  Муталибов:

Кьин хьуй ирид архадал зи,

Кьин хьуй хайи зи Ватандал,

Кьин хьуй лап зи чандал,

Вишдаз жаваб гуда са за,

Кьин хьурай лап зи виждандал…

 

Шагь-Эмир  Мурадов:

Ядайла цавуз пакаман ярар,

КьецIил кIвачерив къекъвен къурухра.

Ахъайна шаддиз гуьгьуьлдин варар,

ТIебиатдин чун гьахьин басрухра…

 

Гъанвай мисалра инсандин бахт, гьевеслувал, ашкъи­лувал, къуват квекай ибарат ятIа­, хъсандиз лишанламишнава. Кьилинди — инсанди вич Ва­тан­дин агьали, адан велед, азад зегьметкеш, вири девлетрин ие­си тирди гьиссзава. Са жуьрединни татугайвилери­кай фикирзавач. Ингье квез романтика!  Соци­ализмдин романтика!..

Гила алай аямдин чIалан устадрин бязи фикиррал акъвазин.

 

Ибрагьим  Гьуьсейнов:

Шаирдин рикI, дуьньядин  гъам кIватI хьана­,

Сиви-сивив ацIанвай вун кIатI хьана:

Дуьньядин гъам агъзур виляй авахьай

Ви кьве виляй хтана кьве  къат хьана…

(“ТIвар” ктаб, 69-чин. ДКИ, 2006-й.)

Абдулрашид  Рашидов:

“Жанаби” гаф гуьзел тушни  лугьуниз,

Виневайди гьиссда жуван  къаш-къамат.

Чизвач анжах кьел ягъайди хамуниз,

Адахъ “лукIвал” гаф галайди  къатба-къат!..

(“Уьмуьрдин рекьер”,

158-чин. ДКИ, 2008-й.)

 

Абдуселим  Исмаилов:

РикIе ава кун, хура ава тIал.

Иблисри уьлкве

биргендзава  цIал.

Пачагьдикайни,

Аллагьдикайни

Файда амач-хуьх гьарда

жуван кIвал?..

(“Эверзава Эмина заз”,

19-чин. ДКИ, 2009-й.)

 

Агъалар  Исмаилов:

Талан-тараш, турни тфенг  ала яз,

Къадирсузвал гьинай ятIа чанарин?

Гьикьван хьурай, и дуьньядал  ала яс,

Свас хендеда амукьзавай чамарин…

(“Уьмуьрдин мензилар”,

10-чин. ДКИ, 2006-й.)

 

Арбен  Къардаш:

Бубадин  юрд я заз гъурбат,

Гъурбат — гуя женнет я.

Азад я зун: регьятдиз кат

КIани патахъ — лезет я!

Ваъ. Жезвач кат.

Куьз лагьайтIа,

Азадвилив зигьинсуз

КутIуннава гуж авайда

Къе зи кIвач-гъил эркинсуз…

(“Ичерин багъ”,

18-чин. ДКИ, 1990-й.).

 

За мад мисалар гъизвач. Гьа и тIимил цIарарани чи аямда гьевеслувал, ашкъи, кIани­вал, Ватандал кьарувал… — романтизм вучиз квахьнаватIа ачухдаказ лагьанва.

Чи аямдин шаиррин ктабрин тIвараризни фикир це: “СтIал ва къван” (Х.Хаметова), “Зи экуь гъам” (Абдул Фетягь), “Зи ван жедатIа?” (Кичибег Мусаев), “Дуьнья я ман…” (СтIал Мис­лимат), “Таб галачиз…” (Муграгъ Салахъ), “ЧкIай хтар” (Зуль­фи­къар Къафланов) ва икI мадни.

Романтикадиз кьуьл ганва, адан кIвач-гъил гуж авайда ку­тIуннава. Акьван чанар пучна хвейи Ватан кIусариз пайна, гъалибчийрин тIварар усаларзава… Гьевеслувал гьинай къведа?..

Амма романтика кьенвайди туш. Революциядин илимни квахьнавайди туш. Ам терг ийиз, ри­кIелай алудиз алахъунар гьаваян крар я. Зун инан­миш я: ЧIехи Октябрдин революция хьана­чиртIа, чи  тарихда ЧIехи Гъалибвални жедайди тушир. Абур чи чIехи несилри тарихда къачунвай лап кар алай камар я. Кьуьруькчийрихъни чуьруькчийрихъ, фитнекаррихъни нафакьачийрихъ, тапан ватанпересрихъ ахьтин камар жедайди туш…

Мердали  Жалилов, литературадин отделдин редактор