Дуьньядин чIехи пай улквейрин оборонадин стратегиядин бине аскервилин буржи тамамарунал акъвазнава. Россияда жегьилар  пак буржи кьилиз акъудун патал рекье тунин кIвалах военный комиссариатрин хиве ава.

Чун и йикъара Дагъустанда чIехибурукай сад тир Дербент, Дагъустандин Огни шегьеррин ва Дербент райондин военный комиссариатдиз фена, военный комиссардин везифаяр тамамарзавай капитан Алиев Ахрасиб Бабаевичахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай коллективди кьиле тухузвай кIвалахдикай, военный комиссариатар арадал атунин тарихдикай суьгьбет авун тIалабна.

Куьруь къейд.

Алиев Ахрасиб Бабаевич 1981-йисуз Дербент шегьерда дидедиз хьана. 1998-йисуз шегьердин 15-нумрадин школа акьалтIарна, ам Дагъустандин педуниверситетдин праводин факультетдик экечIна. 2005-2007-йисара армиядин жергейра къуллугъна. Старший лейтенантдин чин аваз армиядай хтай ада икьрар кутIунна, 2007-2009-йисара Хив ва Агъул районрин военный комиссардин замес­т­ителвиле кIвалахна. 2010-йисалай ам Дербент, Дагъустандин Огни шегьеррин ва Дербент райондин военный комиссариатда  отделдин начальникдин старший­ куьмекчи, 2015-йисалай и отделдин начальник хьана. Алай йисан январдилай ада воен­ный ко­миссардин везифаяр тамамарзава. Хизанда кьве велед тербияламишзава.

— Са низ ятIани военкоматдин къуллугъчияр къаравилийрин игитар хьиз аквазватIа, — гатIунна ам ихтилатдив — военный къуллугъдал акъвазиз, уьмуьрдин рехъ хкядай мумкинвал хьайибуру абуруз сагърай лугьузва. Россиядин Армиядин жергейриз эвер гунин везифа агъзурралди духтурри, къуллугъчийри, повесткаяр агакьарзавайбуру ва масабуру тамамарзава. Чи работник­ризни, гьелбетда, пешекарвилин сувар ава.

Гьар йисуз къейдзавай суварин югъ адетдин йикъал ацалтайтIа, ам чаз ял ядайди жезвач. Чи къуллугъчийрин шадвилин югъ гьамиша армиядиз эвер гузвай сифте йикъарал ацалтзава — 8-апрелдал.

А.Алиева военкоматрикай авур куьруь ихтилатдай малум хьайивал, тарихчийри во­енкоматар пайда хьун XVI асирда Грозный­ Иванан реформайрихъ галаз алакъа­лу­ ийиз­­ва. А девирда военкоматар авачиртIа­ни, и рекьяй кIвалахдай инсанар кардик квай.

Император ЧIехи Петрди эркекри аскервиле къуллугъдай къайда вичин буйругъдалди 1705-йисан 20-февралдилай кардик кутуна.

Россиядин империя амай кьван гагьди­ рек­рутрин системадин къайдаярни жуьреяр­ дегиш хьана. Амма 1917-йисан Октябрдин ре­волюциядилай гуьгъуьниз асул дегишвилер арадал атана. Са йисалай Яру Армия арадиз гъана. 1918-йисан 8-апрелдиз вири­ Россияда дяведин крарай районрин, губернийрин, областрин, уездрин ва округрин ко­миссариа­тар тешкилунин гьакъин­дай декрет­ кьа­бул­­на. 2022-йисан эхирра лагьайтIа, во­енный­ комиссариатра 200 агъзур касди кIва­­лах­завай. Россиядин цIийи тарихдани военный­ и идарадин кIвалахдин асул мана дегиш хьанач.

Алай вахтунда Дербент, Дагъустандин Огни шегьеррин ва Дербент райондин военный комиссариатда кIвалахзавай работник­рикай саки 65% дишегьлияр я. Абуру военный учетда эцигунин, военный къуллугъ тамамариз эвер гунин, резервдик кутазвайбур хкягъунин, улакьар воинский учетда эцигунин, запасда авайбурун учет тухунин, аскервилиз гьазур хьуниз (сборы) эверунин, социальный жигьетдай таъминарунин, мобилизациядин, военный пенсионерриз ва женгерин гьерекатрин ветеранриз куьмек гунин ва хейлин маса везифаярни тамамарзава.

Военный комиссариатдин къуллугъчийри уьлкве хуьнин, армия аскерралди таъминарунин государстводин программа, мобилизациядин серенжемар кьилиз акъудзава, срочный икьрардин бинедаллаз къуллугъзавайбурун месэлаяр гьялзава.

16-йис яш тамам хьайибурухъ  абуруз пешеяр чирдай ксар галкIурнава. Жавандин 17 йис тамам хьайила, ам военный учетда эцигзава. Армиядин жергейриз тухудалди, йиса кьведра абурун сагъламвал ахтармишдай медкомиссия кардик ква.

— Военный идаради шегьеррин ва райондин администрацийрихъ галаз санал йисан къене призывдиз талукь планар ацIурзава, — давамарзава А. Алиева. — Алатай йисан гатфаризни зулуз медкомиссияди ахтармишай агъзурдалай гзаф жегьилрикай къуллугъ ийиз армиядин жергейриз 600 кас ракъурна­. ЦIини гьа кьадарда аваз наряд хкведайвал я. Жегьилрин сагъламвиликай рахайтIа, сан­лай къачурла, хъсанзаватIани, чпин сагъ­­­­ламвилиз фикир тагузвайбурун кьадарни­ тIимил туш. Интернет, телефонар акъатуникди вилер зайифбурун, юкьван тар патахъбурун кьадар гзаф хьанва. Армиядин жергейриз эверзавай жегьилрин сагъламви­лиз талукь яз ийизвай истемишунар хкаж жез­ва. Санлай къачурла, армиядин жергейриз эверзавай жегьилрикай 80-85 процент сагъламвилин истемишунриз жаваб гузвайбур я. Сагъламвилин патахъай арзаяр ийиз­вайбур хьайитIа, медицинадин работникри­ абур, ахтармишиз, райондин ва республикадин лазим тир медицинадин идарайриз­ ра­къурзава. Сагъламвилик рехне квайбур­ ар­миядин жергейриз ракъурдай ихтияр авач.

Военный идаради къейдзавайвал, эхиримжи йисара, армиядиз финикай кьил къа­къудзавайбур лап тIимил хьанва. Юкьван­ ва кьилин пешекарвилин образование авайбурун кьадар гзаф жезва.

Алатай йисарив гекъигайла, эхиримжи кьвед-пуд йисуз, гьукуматди къуватар эцигуналди, яракьлу къуватар цIийи дережадиз акъуднава. Кадрийриз ийизвай истемишунар хкаж жезва, вучиз лагьайтIа, армиядиз халис пешекаррин игьтияжвал ава. Иниз килигна, контрактникрин кьадар гзафарна, пеше­каррин армия гьазурзава, и кIвалах давам жезва.

– Ахрасиб Бабаевич, военный юкьван ва кьилин образованидин идарайрик экечIиз кIанзавайбурун кьадар гзаф яни, тIимил?

— Къенин гьалар, алатай йисарив гекъигайла, муракаббур ятIани, военный образование къачуз кIанзавайбурун кьадар тIимил хьанвач. Гьар йисуз кьилин военный образование къачуз кIанзавайбурун кьадар 100-дав, юкьван пешекарвилин образование къачузвайбурун кьадар 50-дав агакьзава. Чна абурун арада профотбор кьиле тухузва, документар гьазуриз куьмек гузва. ЭкечIиз фейибурун 45 процентди инанмишвилелди экзаменар вахкана, военный вузринни ссузрин студентрин жергеяр артухарзава.

– Военный идаради шегьеррин ва райондин администрацийрихъ галаз санал жегьилриз ватанпересвилин тербия гудай мярекатар гьикI тешкилзава?

— Чи идаради райондин ва шегьеррин администрацийрихъ галаз санал ватанпересвилин хейлин мярекатар тухузва. Жегьилар­ желб авуна, ихьтин мярекатар чна шегьеррин ва райондин школайра, колледжра, учи­­­лищейра ва вузра тешкилзава. Кьилди къачуртIа, школайра афгъанви ветеранрихъ, офицеррин союздин векилрихъ галаз гуьруьшар тешкилзава, школьникрин арада «Къуллугъ ийиз гьазур я» къу­­гъунар, кадетрин корпусда «Призывник­дин югъ» тухузва. Юнармей­цийрин гьерекатдин отрядар саки вири школайра кардик ква. Алай йисан февралдин вацра педколледжда жегьилриз  ва­танпересвилинни воен­ный тербия гудай­ «Авангард» центр ачух­на. Ана 10-класс­ра кIел­з­авай аялриз вад йи­къан чирви­ле­ринни ме­тодикадин­ сбо­рар теш­килда. Ина физический, лишанар ягъунин, медицинадин ва кьушунриз гьазурунай тарсар тухуда. Аялриз ина хъсан шартIар тешкилнава: классар, пуд чIавуз тIуьн гудай столовой, общежитие, лазим тадаракар ва икI мад.

Ватан хуьзвайбурун юкъуз сифтебурун гьерекатдин вирироссиядин ватанпересвилинни военный «Зарница 2.0» къугъуник кьил кутуна. Къугъуна 8-17 йисара авай виридавай иштиракиз жеда. И проектдин макьсад акьалтзавай несилдик Ватан хуьнин, ам кIан хьунин гьиссер кутун, ватанпересвилин тербиядин кIвалах тамамвилихъ агакьарун я.

– Дяведин махсус серенжемда телеф хьайи игитрин багърийрихъ галаз алакъаяр хуьнин кIвалах гьикI тешкилнава?

— Эхиримжи кьве йисуз чна и кIвалахдиз кьетIен фикир гузва. Ихьтин гьар са кар чи гуьзчивилик ква. Муниципальный райондин ва шегьеррин администрацийрин кьилер хабардарзава, женгина телеф хьайи аскерар кучукдайла, куьмекзава. Телеф хьайи игитрин багърийрив гьукуматди гузвай куьмек агакьарун патал лазим тир вири документар гьазурзава, герек къвезвай справкаяр гузва. Арзаяр хьайитIа, абур райондин ва шегьеррин кьилерив агакьарзава.

–  Кьве гаф куь коллективдикайни лагьана кIанзавай.

— Винидихъ лагьайвал, чи коллективдин чIехи пай дишегьлияр я. Чна дуствилелди, са хизанди хьиз, зегьмет чIугвазва. Гьарда вичин хиве авай везифаяр­  вахтунда ва намуслудаказ кьилиз акъудзава. Виридан кIвалах тариф авуниз лайихлу я.

Ахрасиб Бабаевич, марагълу суьгьбет­ авунай Куьн сагърай. Пешекарвилин йи­къан­ вилик вири коллективдиз сувар тебрик авуналди, чаз квехъ сагъламвал, агалкьунар хьана кIанзава.

Къагьриман  Ибрагьимов