Республикадин агьалияр суддин  679 агъзур материалдай 40 миллиард манатдилай артух буржлу я. Абурукай векилвилер ганвай махсус органриз (мисал яз, ГИБДД-диз, 66 процент ва я 679 агъзур акт) буржлу хьунин гьа­къиндай тирбур виридалайни гзаф гьалтзава. Кьвед лагьай чка налогри (12 процентдилай артух ва я 161 агъзур материал) кьазва. Пуд лагьай чкадал (36 агъзур акт) кредитрай буржар ала… И рекъемрикай ва кьиле тухванвай амай кIва­­лах­дикай тамамдаказ, гьакIни алатнавай 9 вацран нетижайрикай мукьвара Махачкъалада, Россиядин ФССП-дин (Федеральная служба судебных приставов) РД-да авай Управленида адан руководитель — Дагъустандин суддин кьилин пристав Низами Ниязович Гьалимован иштираквал аваз кьиле тухвай пресс-конференциядал хабар гана…

И йикъара суддин приставрин федеральный къуллугъдин 153 йис тамам хьанва.

— Къенин юкъуз суддин приставрин федеральный къуллугъдин хиве  закондалди къуватда гьатнавай суддин къарарар, тамам ихтиярар ганвай органрин актар, гьакIни суддин дараматра ва суддин кIвалахар кьиле тухудайла, хатасузвал таъминарунин везифаяр ава. Чи къуллугъди мадни суддин, гьакI маса органрин ва къуллугъдал алай ксарин актар дуьздаказ ва вахтунда кьилиз акъудун таъминарун, герек атай дуьшуьшра, Россия­дин Федерациядин законодательст­вода къалурнавайвал, агьалийрин ва организацийрин чIур­навай ихтиярар, азадвал ва законлу интересар хуьнни ла­зим я, — къейдна Низами Ниязовича­.

Россиядин ФССП-дин Дагъустанда авай Управленидин кьилин докладдай мадни малум хьайивал, алай йисан алатнавай 9 вацра амукьнавайбур (остаток) тир 771 532 актарикай, делодикай (исполнительный производство) суддин приставри 520 932 кьилиз акъудна. Къалурнавай вахтунда абуру 2 312 миллион манат вахчуна, идакай буржлу ксари гуьгьуьллудаказ вахкай пулунин кьадарди 1 437 миллион манат тешкилзава. Гьа гьисабдай яз суддин приставри жуьреба-жуьре дережайрин  бюджетриз 1 738 миллион манат вахчуна. Идалайни гъейри, 386 миллиондилай артух пул суддин приставри физический ксаривай ва организацийривай агьалийрин хийирдихъ хкана. Мадни, алатнавай варцара суддин приставри ТЭК-дин (топливно-энергетический комплекс) хийирдиз саки 400 миллион, 890 миллион манатдилай артух налогар, 256 миллион манатдилай артух векилвилер ганвай махсус органрин буржар (абурукайни 218 миллион манатдилай артух ГИБДД-дин жермеяр я) вахчуна.

Пресс-конференциядал ФССП-дин Дагъустанда авай Управленидин руководителдиз журналистри са жер­ге суаларни гана.

— Буржлу ксаривай пулар вахчун патал гьихьтин серенжемрикай менфят къачузва?

— Алай вахтунда кардик квай  федеральный “Об исполнительном производстве” закондал асаслу яз, бурж­лу ксаривай пулар вахчудай са шу­муд серенжем ава. Сифте нубатда, абур вахчунин макьсаддалди буржлу касдиз пул къвезвай чешмеяр тайинарзава. Идалайни гъейри, суддин приставри налогоплательщикрихъ авай-авачир вири эменни тамамдаказ ахтармишзава. Абурун нетижайрилай аслу яз, буржлу касдин юзадай­ ва юзан тийидай эменнидин гьакъиндай серенжемар кьабулзава. Иник эменнидал къадагъа (арест) эцигун, гуьгъуьнлай ам маса гана, пулар вахчунни акатзава.

Практикади къалурзавайвал, бурж­лу ксарин мумкинвилер вахтуналди­ сергьятламишунини и карда тIи­мил­ роль къугъвазвач. ИкI, 2018-йисан алатнавай 9 вацран кIвалахдин нетижайри шагьидвалзавайвал, Россиядай къецепатаз финал сергьят эцигай 23 агъзурдалай виниз ксаривай (алиментриз талукь 5,3 агъзур делодай) буржар вахчуз алакьна. А пулари 369 миллион манатдилай ар­тух тешкилзава (алиментриз талукь яз — 32 миллион манат). Автотранспортдин такьатар гьалунал сергьят эци­гай 5,5 агъзур касдивай алатнавай варцара 1 203 миллион ма­нат вахчуна­.

Буржар алай ксар административно-уголовный жавабдарвилиз чIу­гунин серенжемрини хъсан нетижаяр гузва. Мисал яз, алиментар гуникай кьил къакъудзавай агьалияр, РФ-дин адми­нистративный къайдаяр чIурунин гьа­къиндай Кодексдин (КоАП) 1-паюнин 5.35.1 статьядал асаслу яз, кьве вацралай административный жавабдарвилиз чIузвазва. И серенжемдин нети­жада алатнавай 9 вацра Да­гъус­тан Республикадин 698 агьали и статьядай­ жавабдарвилиз чIугу­на. Абу­ру­кай 635 касдив судди 150 сятда­ кьван вахтунда мажбуридаказ жуьре­ба-жуьре кIва­лахар тамамариз туна. Буржар вахкун­ тийизвай 43 кас 15 сут­­када дустагъна. Мадни 11-дал жермеяр илитIна. 8 делодай кIвалах акъвазарнава…

Алиментар тагузвай ксар административный жавабдарвилиз чIу­­гурла, эсер жезва, абуру чпин аялар хуьдай пул гуз башламишзава, чеб гьахъ­лу туширди аннамишзава. Ди­де-бубавилин мажбурнамайрикай кьил къакъудзавай ксар РФ-дин УК-дин 157-статьядай уголовный жавабдарвилиз чIугвазва. ИкI, алатнавай варцара алиментар тагузвайбуруз талукь яз 331 дело къарагъарнава.

— Алиментрин пулар вахчунин месэладикай мадни рахайтIа, чи республикада статистикадин делилар гьихьтинбур я?

— 2018-йисан алатнавай варцара Россиядин ФССП-дин Дагъустан Республикада авай Управленида и месэладиз талукь яз 10 689 делодиз килигна кIанзавай. Абурукай 2 827 алай йисуз къарагъарнавайбур тир.

Къейд авун лазим я хьи, алиментриз талукь месэладиз чна артух ­фикир гузва, ам кьетIен гуьзчивилик ква. Санлай къачурла, ихтилат физвай девирда суддин приставри яшар тамам тахьанвай аялар хуьн патал            2 656 делодай кIвалах акьалтIарна ва алиментрай 159 миллион манатдилай артух пул (гьа гьисабдай яз садбурувай са пай) вахчуна. Алиментар гуникай кьил къакъудун аялрин ихтиярар чIурунихъ галаз алакъалу гзаф чIуру тахсиркарвал я. Гьавиляй жазани кIевиди хьана кIанда.

— Суддин приставри эменнидал къадагъа (арест на имущество) эцигна лугьудай ванер гзаф къведа. И къайдади хийир гузвани?

— Суддин пристав-исполнителдиз буржар вахкузвачирвиляй дело кьилиз акъудун патал буржлу касдин эменнидал къадагъа эцигдай ихтияр ава. Тежрибади къалурзавайвал, мажбуридаказ пулар вахчунал гьалтайла, им виридалайни екез таъсирзавай къайдайрикай сад я. Эменнидал къадагъа жуьреба-жуьре делойрин сергьятра аваз эцигзава: алиментар, административный жермеяр, кредитар вахчуниз талукь яз ва икI мад. Адет яз, къадагъа эцигзавай эменнидик акатзава: автотранспорт, яшайишда иш­лемишзавай техника, мебель ва ма­сабур. Эгер 10 йикъан вахтунда буржлу касди пул (бурж) вахкун та­вур­тIа, а шейэр маса гузва, пул буржу­най вахчузва. “Об исполнительном производстве” Федеральный 229-нумрадин закондин 68-статьядал асаслу яз, алай йисан алатнавай девирда суддин приставри 3 859 делодин сергьятра аваз (алатай йисав ге­къигайла, 607 делодин артух) и къайда ишлеми­шуналди буржар вахчунва. ИкI, алай йисан алатнавай варцара буржар вахкун тийизвайбурун эменни маса гуналди вахчунвай пулунин кьадарди 138 миллион манат тешкилзава.

— Законсуздаказ эцигнавай дараматар (кIвалер) чукIуруниз талукь яз суддин къарарар кьилиз акъудунин месэладикай лагьанайтIа кIанза­вай…

— 2018-йисан алатнавай 9 вацра управленидин къурулушдик акатзавай подразделенийри хабар такьуна эцигнавай дараматар чукIуруниз талукь яз 687 дело (абурукай 346 дело-цIи къарагъарнавайбур) кьилиз акъудун лазим тир. Къалурнавай девирда 143 делодай кIвалах акьалтIар­нава, абурукай 40 делодай дараматар чукIурнава.

Гьахъ-гьисабдин девирда и категориядик акатзавай 540 дело ама. Абурукай 57 делодай къарар кьилиз акъудун яргъал вегьенва, 129 делони чав вугана 2 вацралай тIимил вахт я. Къалурнавай рекъемдик гзаф мертебайрин кIвалер чукIуруниз талукь 82 делони ква.

Аквазвайвал, ФССП-дин хиве гзаф важиблу везифаяр ава. Бурж- залан пар я. Ам гзаф кьадарда кIватI тежедайвал, законрал-къанунрал амал ийиз, агьалиярни дуьз рекьяй фена кIанда.

Рагнеда Рамалданова