Зенд

Къе милли чIалар ахьтин хаталу гирведал атанва хьи, халкьдин арада абур машгьур авун патал гьар жуьредин серенжемар кьиле тухун лап кар алай мес­эладиз элкъвенва. Хайи чIалал неинки рахаз, гьакI кIелиз-кхьиз чидай ксарин рикIелайни чпихъ авай чирвилер­ алат тавун патал гьар йисуз кьиле тухузвай синагъдин серенжем дуьньядин вири лезгийриз талукь «Лезги диктант» я.

Алай йисуз лезгийри диктант 10 ва 11-октябрдиз кхьена. Кьилин мярекат Махачкъалада тешкилнавай.  Лезги чIалан суварин (Лезги чIалан югъ гьар йисан 10-октябрдиз къейдзава) сергьятра аваз, диктант кхьин патал кIватI жезвайбурун кьадар йисалай-суз артух жезва.

Са шакни алачиз лугьуз жеда хьи, мярекатда иштиракай саки вирибуру хайи чIалал жезмай кьван гъалатIар квачиз кхьинар ийидай жавабдарвал чпин хивез къачуна. Зи фикирдалди, цIинин диктантдин текст алатай йисаринбурулай регьятди хьана.

ЦIи «Лезги диктант» серенжем Етим Эминан 185 йисан юбилейдиз талукьарза­ва лагьана, виликамаз малуматар гайидалай кьулухъ хейлинбуру наразивал квай жуьреда «шаирдин 185 йис ваъ, 187 йис я кьван» лугьузвай. Авайвал ла­гьайтIа, ре­къемрин дегишвилихъ са зурба метлеб авач. Кьилинди, Етим Эмин хьтин классикдин эдебиятдинни руьгьдин­ алем несилри несилрив агакьарзава. Гьар гьикI ятIани, эхиримжи йисара лезги интеллигенциядин хейлин векилар 1840-1880-йисар Е.Эмин хайи ва кьейибур яз тестикьа­рун герек тир фикирдал акъвазна. (И мес­эладиз 2020-йисуз Москвада Мансур Куьревидин «Етим Эмин. 1840-1880» ктаб чапдай акъатайдалай кьулухъ цIийикIа ки­лигна). Амма и жигьетдай масакIа фикирзавайбурни авачиз туш. Бязибур, гьи­навачтIани, и кардикай хъел авурбур хьиз, диктант кхьинин мярекатдик атанач. Амма абуру чеб гьар жуьре вакъиайрив ацIай халисан милли суварикай магьрумна.

И юкъуз диктант кхьин патал ваъ, гьакI мярекатдин тешкилатчийриз куьмек гун патал, чирхчиррихъ, танишрихъ галаз хайи чIалал ихтилатар авун патал кIватI хьайибурни акуна чаз.  Ихьтин мумкинвал ва я «имтигьан» абурун уьмуьрда гьар йи­суз са сеферда жезва.

Милли чIалар хуьнин месэла асул гьисабдай меценатрин, жемиятдин тешкилатрин хиве гьатнавай къенин аямда иллаки жегьилар чIалав агудунин месэла хциди хьанва.

Алатай йисара кьиле фейибурулай цIинин йисан мярекат тафаватлу хьунин себебрикай сад ам я хьи, хийирлу крариз пулунин такьатар ахъайзавай «Иман» фондуни (адан регьбер Фируза Керимова я) екез куьмек гана.

Инал заз мярекатдихъ авай са жерге метлебарни кьетIенвилер къейд ийиз кIанзава:

— ватанэгьлияр сад-садаз акун, цIийи чирхчирар хьун;

— хайи чIалал кхьинар ийидай мумкинвал;

— милли тIуьнар дадмишдай мумкинвал;

— Етим Эминаз талукь яз кьиле тухвай викторина себеб яз, цIийи чирвилер къачун;

— диктантдин текст Етим Эминакай тирвиляй адакай алава малуматар чир хьун;

— хайи чIалаз, эдебиятдиз талукь цIийи ктабрихъ, Етим Эминан яратмишунрин ирсинихъ галаз таниш жедай мумкинвал;

— ктабар маса къачудай мумкинвал;

— Етим Эминан кьетIенвални зурбавал квекай ибарат ятIа чизвай аямдарар тIимил авачирди якъин хьун;

— милли медениятдихъ галаз таниш хьун;

— хъенчIин къапар туькIуьрзавай ус­тIардин алакьунриз килигун;

— халкьдин милливални эйнивал къалурзавай яржар акун ва мсб.  

Виридан диктант гележегдани гьар йи­суз чарасуздаказ кьиле тухун герек я. Им гьакIан са серенжем ваъ, инсанар хайи чIа­л кIан хьунив агудза­вай гьерекат-къу­­ват я. Диктантдай къведай къиметдилай аслу тушиз, гзафбуру им ле­зет хкудиз жедай серенжем я лугьузва.

Лезги  Фетгьуьллагь