Чи ватанэгьлияр — гьар сана

Виш агъзурралди лезгияр хайи ерийривай яргъара яшамиш жезвайди, гьакъисагъ зегьметдалди анра гьуьрмет, авторитет къазанмишнавайди фадлай чизва. Гьина аваз хьайитIани, абуру чеб лайихлудаказ, уьзягъдаказ тухузва, гьар са рекьяй дерин чирвилер, алакьунар, агалкьунар, активвал къалурзава, “Лезги” лагьай тIвар виниз хкажзава. Гьа ихьтинбурукай садахъ галаз зун и мукьвара таниш хьана ва чна суьгьбетарна. Яргъара — Ханты-Мансийский автономный округда аватIани, камаллу, къанажагълу, вири терефрихъай гъавурдик квай кас яз, ада чи редакциядихъ галаз ала­къа хуьзва, ара-бир чав месэлаяр къарагъарзавай, теклифар гузвай, фикир желбдай макъалаяр агакьарзава. Абурай касдин халкьдихъ, багъри ерийрихъ рикI кузвайди, чи крар вилик фена кIанзавайди аквазва.

Жалауддин  Загьидинович  Абдура­закьов.  Ам 1959-йисан 2- июлдиз Докъузпара райондин Чахчарин хуьре Загьидинанни Сабиратан гьуьрметлу хизанда пуд ла­гьай велед яз дидедиз хьана (вири кьуд гадани кьве руш тербияламишна). Дербентдин педучилище куьтягьай Загьидина Бахцугъа, Миграгъ-Къазмайрал ва чпин хуьре тарсар га­на. 1966-йисуз залзала хьуникди агьалияр дуьзендиз куьч хьана, ана Чахчарин-Къазма­яр хуьр арадал атана. 1974-йисуз, кIвалах ама­чиз, Загьидинан хизанни арандиз куьч хъхьана.

8-класс куьтягьай Жалауддин 1975-йисуз Каспийскдин профтехучилищедиз гьахьна, ана пуд йисуз кIелна, токарвилин пеше къачуна. Ахпа “Дагдизель” заводда кIвалахни ийиз, механический техникумдин Каспийскда авай филиалда нянихъ кIелиз, производственный мастервилин (по холодной обработке металлов) пеше къачуна. Адакай и карханадин 21-цехда мастер хьана.

1979-1981-йисара Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Дирибаш аскер ана партиядин жергейриз кьабулна. Буржи тамамарна хтайла, заводда мастервилин кIвалах давамар хъувуна.

— 1984-йисуз заз ВЛКСМ-дин Каспийск ше­гьердин комитетдиз эверна ва ана кIва­лахун теклифна, — суьгьбетзава Ж.Абдуразакьова. — Закай 6-нумрадин СГПТУ-дин жа­вабдар­ секретарь хьана. 1985-йисан эхирра лагьай­тIа, заз ВЛКСМ-дин Тюмень шегьер­дин комитетдиз, жегьилрихъ галаз кIвала­хиз, теклифна. Анай зун Нижневартовскдиз рекье туна. Ана зун комсомолдин работник Алексей Беляева къаршиламишна ва кIва­лахиз Покачи шегьердиз ракъурна. Ана комсомолдин “Покачинефтегаз”  управленидин  секретарвиле хкяна. Са йисалай комсомолдин По­качи райкомдин 1-секретарь хьана. Хъсандиз, гьакъисагъвилелди кIвалах тешкилайвиляй зун КПСС-дин Тюмендин обкомди Свердловскдин высший партшколадиз рекье туна. Ана за 1989-1992-йисара кIелна. Куьтягьайла, Покачидиз хтана. И чIавуз вири чу­кIурна, къван къванцел тунвачир. Закай ана рекьерин ремонтринни эцигунрин управленида таъминардай отделдин начальник хьана. 1999-йисуз Покачидиз шегьердин статус гана. Сечкийрал анин администрациядин кьилиз Т.Н.Успенская хкя­гъай­ла, ада заз жегьилрин крарин рекьяй отделдин заведующийвал авун теклифна. Са йисалай культурадинни жегьилрин отделар сад авуна. Заз и управленидин начальникдин заместителвилин къуллугъ теклифна. Ина за тамам 21 йисуз зегьмет чIугуна, амма къуллугъдин рекьяй хкажнач (миллетчивал авай).

Сад тир къудратлу уьлкве, халкьарин дуствилин даях тир Советрин Союз ва Компартия чукIуруни округда жегьилрин регьбер яз машгьур хьанвай чи дирибаш хва, виниз тир руьгьдин сагьиб Жалауддинан рикIни тIарна. 1993-йисуз ада Покачи шегьердин ком­­мунистрин организация тешкил хъувуна. Вичи къейдзавайвал, Б.Ельцина ихтияр гузвачир. Месэла суддал аватна ва ада тешкилат арадал хкидай ихтияр гана. Ж.Абдуразакьовани мад кьуд коммунистди учредительный собрание кIватIна ва КПРФ-дин ХМАО-дин окружной комитет тешкилна.

2015-йисуз пенсиядиз экъечIай Жалауддин Загьидиновичакай Госдумадин депутат Н.Езерскийдин куьмекчи жезва (гилани я).

2017-йисуз Москвада Президент — отелда­ ФЛНКА-дин съезд хьана. Анал Жалауддин Советдин членвиле хкяна ва Ариф Керимова адал ХМАО-да лезгийрин итижар хуьнин важиблу везифа тапшурмишна. И округда Ж.Абдуразакьова цIуд шегьерда ФЛНКА-дин хилер тешкилна. Куьмек гудай къанажагълу рухваярни авачиз туш. Ватанэгьлиди къейдзавайвал, иллаки Федоровск шегьерда Зизи­кай тир Руслан Абдуллаева, адан заместитель, больницадин кьилин духтурдин заместитель Шихбуба Къарибова, Нефтеюганск шегьерда КцIар райондай тир Олег Пашаева лезги халкьдин векилар патал еке зегьмет чIугвазва. Аферин чпиз!

ХМАО-да алай вахтунда 26 агъзурдав агакь­на лезгияр яшамиш жезва, ина абур вири шегьерра ава, давамарзава суьгьбет Жалауддин Загьидиновича. Ана чи тамам ше­гьерар, хуьрер, поселокар арадал атанва­. Гзафбуру буругъчияр, шоферар, муаллимар, рекьерин работникар яз (ва икI мад) зегьмет чIугвазва. Сургутдин патарив гвай Солнечный, Барсово, Таежный ва маса поселокра агьалийрин 90% лезгияр я.

Абур икьван яргъариз вучиз акъатнава? — суал эцигзава Жалауддина. Жавабни вичи гузва: — Дагъустандин Кьиблепатан районар виликрай бегьемвилелди финансламиш тавурвиляй (остаточный принципдалди), чкайрал кIвалах амачиз, кесибвиляй. Нетижада чи хейлин хуьрер чкIана, ичIи хьана.

Гьайиф хьи, и гзаф чIуру кар гилани давам­ жезва. Колхозар, совхозар барбатIна. Об­ра­зование, медицина лап зайифарна. Гьавиляй чи гьакимри, администрацийри, чпелай кар аслу тир ксари фагьум-фикирна кIанда. Чилер масадбурув вугун пара чIуру кар я. Ихьтин шикилар акваз, зи рикI тIар жезва, — къейдзава чи чIехи ватанперес хци.

Адаз Кьиблепатан Дагъустандин туьквенрин дезгейрал, библиотекайра, мектебра столрал Ярагъ Мегьамедан, Алкьвадар Гьасанан, Гьажи Давудакай ва маса итижлу ктабар акуна кIанзавай. Амма авач, акунач лугьуз, гьайиф чIугвазвай.

— Чирвилери инсан къуватлу ийида, гзаф чи­риз кIан хьун акьуллувилин лишан я, — къейд­зава Ж.Абдуразакьова. — Гьавиляй заз, мумкинвиликай менфят къачуна, бязи теклифарни гуз кIанзава. Сад лагьай теклиф образование вилик тухуниз, вири патарихъай дерин чирвилер авай несил чIехи авуниз талукьди я. Образованидизни илимдиз жезмай кьван артух фикир гун, пулдин такьатар гзаф ча­ра авун гзаф важиблу я. Чаз бажарагълу кадрияр, алимар, хъсан пешекарар гьамиша ге­рек я. Гьавиляй Кьиблепатан Дагъустанда “Бажа­рагълу аялрин мектеб” ачухайтIа, гзаф хъсан кар жедай.

Кьвед лагьай месэла. Виридаз чизва, багъри ерийриз хтайла, зазни аквазва: чи агьа­лийри, чилерал, багълара, салара зегьмет чIугваз, хъсан бегьерар, яр-емиш, салан майваяр битмишарзава. Амма гьасилайди маса гуз жезвач, гьиниздатIа чизвач. Шегьеррин базарар арачийринни алверчийрин гъиле ава, гьавиляй къиметарни са къатда хкажзава. Урусатдиз тухуз кIан хьайитIа, улакьар лап багьа я. Яр-емиш тарарин кIанерик гьакI пуч жезва. И месэладикай гзаф рахазва, чи “Лезги газетдани” гьа 90 -йисарилай датIана кхьизва, амма гьалар дегиш жезвач. Зи фикирдал­ди, шегьеррин базарра шей, продукция гьасилзавайбуруз кьилди чкаяр тайинарин, абуруз чпин яр-емиш маса гудай мумкинвал ярат­мишин. Чи патара виликдай яр-емиш кьабулдай пунктар авайди тир. Гила вучиз амач? Ихьтин базаяр ачух хъувуртIа, зегьметчийриз регьят жедай. Мадни. Чи патара авай кон­сервиярдай заводар, комбинатар вучиз тергна? Гьабурни чка-чкада кардик кухтуна кIан­да. Ихьтин месэлайриз гьам администрацийри, гьам депутатри, талукь министерствойри­, карчийри, чиновникри, гьукумдин кьиле авайбуру датIана фикир гун, серенжемар кьабулун лазим я. Чи карханаяр, чи чилер, чи итижар чна хуьн тавурла, бес ни хуьда?! Чи районра туризм вилик тухунални активнидаказ машгъул хьана кIанда.

Аквазвайвал, кьисметди яргъариз акъуд­наватIани, вижданлу хцин рикI багъри ерийра­ ава, адаз чи экономика вилик фена, халкьдин­ дуланажагъ хъсан хьана кIанзава. Гьа Си­бир­дани чеб къанажагълудаказ, инсанвилелди тухузва, кIвалахда, общественный уьмуьр­­дани чешне къалуриз, лезги халкьди­н тIвар машгьурзава, виниз акъудзава. Зегьметдин ветеранди вичин гьакъисагъвилелди, инсанрив абурун хийир кIандай тегьерда эгечIу­­налди, коллективрин, иллаки жегьилрин арада еке гьуьрмет, авторитет къазанмишнава. Гьавиляй ам государстводин жегьилрин сиясат уьмуьрдиз кечирмишунин карда яргъал йисарин бегьерлу зегьметдай Покачи шегьер­дин администрациядин патай гьуьрметдин грамотайриз, “Жегьилрин арада­ кIвалах тухунай”, “Гражданар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай” знакриз, пишкешриз ва маса шабагьризни лайихлу хьанва.

Гьуьрметлу  хизанда (уьмуьрдин юлдаш нафтIадин компанияда насосрин агрегатрин машинист я) зегьметдал, чирвилер къачунал рикI алаз тербияламишнавай руша Тюмендин медакадемия  кьве кьуд, амайбур вири вадар къачуналди акьалтIарна. Ам духтур — педиатр я.

Хайи ерийривай яргъара авай лезги ви­кIегь рухвайрикай ихтилат давамаруналди, Жалауддин Загьидиновича къейд авурвал, Татарстанда авай РФ-дин писателрин Союздин член Юрмет Нагъиева чкадал лезгийрин еке мярекатар тухузва. “Чи сих алакъа ава. Чна, арада гьуьрмет аваз, санал кIвалахзава. Чаз еке крар кьилиз акъудиз гьуьрмелу Ариф Пашаева куьмекзава. Аферин касдиз”, — лугьузва чи ватанэгьлиди.

“Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед  Ибрагьимова вичиз ХМАО-да чи милли га­зет кхьин тешкилун меслят къалурайдакай­ни суьгьбетна Ж.Абдуразакьова. ИкI, Пыть-Ях шегьерда авай лезгийри иллаки хъсан подписка авуна чи газет чпин патай хуьрера авай мукьва-кьилийриз. Абурукай яз, хъартасви Шагьэмир Керимован, хуьруьгви Идрис­ Ражабован, гарагъви Рамазан Закержаеван, фиригъви Рауфан ва масабурун тIва­рар кьуна. Баркалла чпиз! “Гьам Дагъустанда, гьам пата-къерехда авай лезгийри жуван милли газет гьамиша активнидаказ кхьена кIанда, — теклифзава Жалауддин Загьидиновича. — Редакциядиз аферин, чахъ ва вири лезгийрихъ галаз алакъа хуьзвай. Сагъвал, агалкьунар хьурай чи журналистрихъ, месэлаяр къарагъарзавай, чи алимрикай, муаллимрикай, зегьметчи инсанрикай, лайихлу ксарикай кхьизвай. ФЛНКА-дин  патайни чухсагъул”.

Эхирдай Жалауддин Абдуразакьова икI лагьана:

— Чи гзаф лезгияр Сибирдиз ва чи чIехи уьлкведин маса чкайризни ахмиш хьанва. КIвалахдай чкаяр авачиз, чара атIайла, кIеве гьатайла. Заз аквазва: гьа яргъарани уьмуьр хъсанзавайди туш, четинзавайди я. Гьуьрметлу гьакимар, депутатар, карчияр, куьмек це чи халкьдиз! Экономика еримлу тавунмаз, халкьдин дуланажагъ хъсан жедач.

Къуй ви мурадар кьилиз акъатрай, гьуьр­метлу Жалауддин Загьидинович. Мад гъилера­ багъри ерийрал хтайла, ваз хъсанвилихъ, аваданвилихъ дегишвилер хьанваз акурай, куьн­ вири, гьина аватIани, сагъ-саламат­ хьу­рай!

Дустуниз ва лезги халкьдиз бахшна

Багъри ерийривай яргъара авай чи ватанэгьлийриз абуру зегьмет чIугваз­вай чкайра еке гьуьрмет, авторитет авайдан гьакъиндай анра авай дустари абуруз шиирар, чими келимаяр, гьатта ктабарни бахшнавайвилини шагьидвалзава. ИкI, сибиряк — шаир Алексей Ларионова Покачи шегьерда “Лезгистан” тIвар алаз акъуднавай гъвечIи хьтин ктабдин сифте кьиляй къейднава: “Лугьуда хьи, эгер фейи и ва я маса чкада вуна циз (вацIуз, гьуьлуьз, вириз, булахдиз) гимишдин пул вегьейтIа, анриз вун, гьар гьикI хьайитIани, мад сеферда акъат хъийида. ИкI, за Каспийдиз, Самурдиз ва Сулакдиз, гьакI пуд булахдизни гимишдин пулар вегьенай, амма Дагъустандиз мад сеферда ахкъатун, гьайиф хьи, заз кьисмет хьанач. ЯтIани  аниз гьа са сеферда мугьман хьунини заз авур таъсир, акур шикилар, мугьманперес, мергьяматлу, къени инсанрикай фикирар вири уьмуьрда рикIелай алат тийидайбур хьана… Кьилинди — заз умудлу, хъсан дустар — лезгияр жагъана. Кьисмет — гзаф йисар­ алатайла, Дагъустандивай яргъа — кеферпатани заз лезгияр дустар хьана. Абурукай сад Жалауддин Абдуразакьов я. И шиирарни за гьадаз, вири лезги халкьдиз бахшзава”.

Шииррин кьилерини гзаф крарикай лугьузва: “Лезгияр”, “Диде Урусат”, “Дидейрин вилера туькIуьр хьанва”, “Хъсан дуст ава заз”, “Яран сувар”, “Лезгинка” ва масабур.

Кьилди къачуртIа, 1-чина ганвай “Лезгияр” шиирда А.Лари­о­­нова чи халкь мугьманрал, зегьметдал рикI алайди, бажарагълу­ди, акьуллуди, шадди тирди къейднава. Лезгийри чпин  ризкьи  регьят зегьметдалди къазанмишзавач. Суварриз абуру­ зирингдиз, къуччагъвилелди кьуьлерда, манийрик кекяда. Лез­ги гьам мастер я, гьам аскер, гьам чатухъан, эцигунардай ус­тIар, гьам художник, камалэгьли, гьам чубан ва фу чрадай­ди. Кар-кIвалах­далди лезгиди инанмишарзава хьи, зериф ва къешенг я Восток.

Лезгияр вири дуьньядиз чкIанва: Сибирда, Америкада, Азербайжанда ва маса чкайра ава. Чпин чIал, культура, дин — иман хуьнин мураддалди “Лезгияр” конгресс арадал гъана (ва икI мад), кхьенва авторди.

Рангунин кутугай шикилралдини безетмишнавай ктабда лезгийрикай, абурун кьисметдикай, чи адетрикай, суваррикай, дуствиликай, ата-бубайрин пак весийрикай, автордин кIеви дуст, баркаллу хва чахчивидикай, адан уьмуьрдин рекьикай гзаф чими келимаяр кхьенва. Дуст далудихъ галай дагъ я лугьуда. Сагърай чеб, гьина аватIани. Дустар виринра пара хьун — гьамни еке девлет ва мягькем далу я.

Ш.Шихмурадов