Пака меркезда Ахцегь райондин баркаллу рухвайрикай сад тир, вичел ихтибарнавай жавабдар къуллугърин рекьяй еке агалкьунар къазанмишиз алакьай  Мамалиев  Мамали  Исабеговича  багърийрихъ, мукьва-кьилийрихъ, кIвалахдин рекьяй юлдашрихъ галаз санал вичин уьмуьрдин баркаллу юбилей-70 йис тамам хьун-шад гьалара къейддайвал я.

Уьмуьрдин уькIуь-цуру вири дадмишнавай агъсакъалдикай макъала кхьидалди вилик за ам фенвай рехъ къалурзавай чарар-цIарар, тамам са папкада авай шабагьарни характеристикаяр тупIалай авуна, адахъ вичихъ ва ам мукьувай чидай ксарихъ галаз суьгьбетарна.

М.Мамалиев 1948-йисан 12-январдиз Ахцегь райондин Ялахърин хуьре лежбер Исабеган хизанда дидедиз хьана. Мамали гъвечIизмаз адан диде Гьава, регьимлу ва гзаф къени дишегьли, рагьметдиз фена.  Вири уьмуьрда колхоздин бригадирвиле кIвала­хиз, гьалал фу нез хьайи адан буба Исабегал, дидедикай магьрум хьанвай эркек велед тербияламишиз четинвилерни тIимил акьалтнач. Хизанда виридалайни гъвечIиди яз, гада назикдаказ, кстахдаказ чIехи хьана. Амма мектебда ам вири аялрилай тафаватлу жезвай-хъсандиз кIелза­вай. Хайи хуьре 8-класс акьалтIарай ам Дербентдин педучилищедиз гьахьна. Ам акьал­тIарай жегьил Ялахъиз хтана, вич хкянавай пешедиз вафалуди, аялрал рикI алай насигьатчи яз къалурна. Хайи хуьре кIвалахзавай вахтунда Мамали Мамалиева вичин гъилик квай аялриз дерин чирвилер гузвай, абур вири рекьерай чешнелубур, гележегда чпин мурадрихъ агакьайбур хьана. Пешедал рикI алаз, еке гьевесдивди кIвалахзавайтIани, жегьилди Ватандин вилик буржи кьилиз акъудуникай фикирзавай. Армиядин жергейра кьве йисуз къуллугъна хтайла, ам вичин пеше давамарунив эхгечIна. Сифтегьан классра тарсар гунихъ галаз, сад хьиз адан хиве физкультурадин тарсар тухунни тунвай.

Амма жегьил пешекардин рикIи шегьеррихъ, халкьдин къуллугъда акъваздай мадни жавабдар пешедихъ ялзавай. Хайи хуьруьн мектебда вичикай къени фикирар туна, ам Каспийск шегьердин 2-нумрадин мектебдиз кIвалахал атана ва ана кьве йисуз физкультурадин тарсарин муаллимвиле кIва­лахна. Гьа са вахтунда ам Дагъустандин государстводин университетдин юридический факультетдикни экечIна. Мамали Исабеговича вичин уьмуьрдин рехъ милициядин органрихъ галаз алакъалу авун кьетIна, силисчивилин жавабдар къуллугъ хкяна.

1974-йисан август. М.Мамалиев хайи ерийри мад чпел желб хъувуна. Милициядин­ органра жавабдар кIвалах ада Ахцегь РОВД-дин силисчивилелай башламишна. Саки 6 йисуз хайи районда ада гьахъвал, дуьзвал арадал акъудиз тухвай кьван делойрин кьадар лап гзаф я. Месела, харалралди сар чуьнуьхуниз, флягралди гъери са гьи ятIани гьакимди вичиз кIани патахъ алудуниз, лапагар кIандайвал хиритI авуниз (ва икI мад) талукь делояр.

Гуьгъуьнин йисара тежрибалу силисчиди Махачкъала шегьердин Ленинский РОВД-да, ДАССР-дин МВД-дин 5-отделда профилактикадин кIвалах тухудай инспекторвиле кIвалахна. Ахпа мад гьа МВД-дин силисдин отделдин силисчивиле, старший силисчивиле, РД-дин МВД-дин СУ-дин контрольно-методический отделдин начальникдин заместителвиле зегьмет чIугуна. Виридалайни четинбурукай сад яз гьисабзавай силисдин рекьяй гьар йикъан контроль тухудай отделда кIвалахун регьят кар тушир. И жавабдар къуллугъдихъ низ чида гьикьван ахвар хайи йифер, чарадан кьадар-кьисмет гьахълудаказ гьялун патал адан рикIин кьарай, секинвал, руьгьдин къуватар къакъудзавай къалабулух квай уьмуьр галайтIа!..

Бязи вахтара, иллаки алай аямдин чи уьмуьрда и ва я маса татугайвилерал, къанунсузвилерал расалмиш хьайи дуьшуьшра бязибур полициядин, суддинни силисдин органрикай, анра зегьмет чIугвазвай чи ватандашрикай къана рахада. За инкарзавач, абурун арада гъилел ва намусдал михьи тушир, халкьдин вилик  абурдай аватнавай сад-вад касни авачиз туш. Амма суддинни силисдин рехъ хкянавай, гьа гила мад кьилел са чIуру дуьшуьш атунин хаталувилик квай полициядин кIвалах завай регьятди я лугьуз жедач. Чи хатасузвал хуьн, хулиганрин, башибузукьрин, тарашчийрин, терроризмдинни экстремизмдин вилик пад кьун патал чпин чанарилайни гъил къачур къайдаяр хуьзвай органрин гьикьван къуллугъчияр чаз чида! Дугъриданни, ахьтинбур чи Ватандин Игитар я. Инал къанун-къайда хуьдай органра жавабдар везифаяр намуслудаказ, жуьрэтлудаказ тамамарзавай ксарикай рахуналди заз а кардал мадни фикир желб ийиз кIан­зава хьи, вичикай ихтилат физвай чи юбиляр Мамали Мамалиеван кIвалах полициядин органрин винел  гуьзчивал тухунин, меслятар къалурунин жавабдарвал хиве авайди тиртIани, ам республикадин районра сечкийрин вахтунда ва политикадин маса гьуьжетар жезвай чкайра къарши терефар дуьз рекьел хкиз, баришугъ хъийиз чкайрални физвай. Лагьана кIанда, ада кьиле тухузвай тешкиллувилин кIвалахдин нетижаяр писбур хьаначир. ИкI, Мамали Исабеговича, МВД-дин силис тухудай управленидин контроль­но-методический отделдин начальникдин заместитель яз, са шумуд йисуз республика­дин районрин ва шегьеррин къенепатан крарин органрин кIвалах, галатун тийижиз, вичин кIе­ви гуьзчивилик кутунай, силис тухудай подразделенийриз тежрибадин ва методикадин рекьяй куьмекарни ганай, кьилди-кьилди зонайрин силисчийрин кIвалахда къайда тунай, вичин девлетлу тежриба жегьил работникризни чирнай. Дагъустандин МВД-да кIвала­хай эхиримжи 6 йисуз М.Мамалиева силис тухудай управленидин начальникдин заместителвиле зегьмет чIугуна.

За чарар-цIарар тупIалай авун давамарзава. Мамали Исабеговичаз ганвай къуллугъдин характеристикадай за ихьтин гафар кIелзава: “М.Мамалиев вичин кар дериндай чидай, силисдин кIвалахдай эхирдалди ва дуьздаказ кьил акъуддай бажарагъ авай, дуьз критика кьабулдай, кIвалахда рехъ ганваз хьайи нукьсанар акваз ва абур тади гьалда арадай акъуддай жуьрэт авай работник я. Ада республикадин МВД-дин общественный уьмуьрдани активдаказ иштиракзава, ахлакьдин рекьяйни вич михьи инсан тирди къалурзава. И къилихни милициядин къуллугъчи патал лап важиблуди я эхир”.

Ингье РД-дин къенепатан крарин министрдин заместитель, юстициядин полковник И.К.Исмаилован къул алай характеристикадай мадни са чIук: “…М.Мамалиеван иштираквал аваз тахсиркаррин тешкиллу дестейри авунвай са жерге залан тахсиркарвилериз талукь силис тухванва ва абур дуьздал акъуднава. Кьилди къачуртIа, 1999-2002-йисара ада тешкиллувилин рекьяй еке кIвалах кьиле тухванва. РД-дин МВД-дин патав гвай, адан гъилик квай ­силисдин аппарат, Россиядин МВД-дин къурулушда виликамаз силис тухудай органрин кIвалах­дин кьилин делилрин ­нетижайрал асаслу яз, 2001-йисуз вири­далайни хъсан 5 подразделенидик акатна, 2002-йисан 1-кварталда лагьайтIа, 1-чка кьуна”.

Яргъал йисара чIугур баркаллу зегьметдин нетижа яз, юстициядин полковник М.И. Мамалиев са шумуд сеферда махсус приказралди “Пешедай лап хъсанди” яз къейдна. Ам “Гьакъисагъвилин зегьметдай” 1,2,3 лагьай дережайрин ва “Россиядин МВД-дин 200 йис” медалриз лайихлу хьана. Идалайни гъейри, М.Мамалиеван кIвалах са шумуд сеферда чухсагъулдин чарар, пулдин премиярни къиметлу пишкешар, “Милициядин отличник”, “МВД-да хъсандиз къуллугъ авунай”, “Россиядин МВД-дин гьуьрметлу къуллугъчи” хурудал алкIурдай ва “Буржидиз ва­фалувиляй” знакар гуналди къейдна. Ам СССР-дин, РФ-дин ва РД-дин МВД-рин цIуд­ралди гьуьрметдин грамотайрин сагьибни я. Закон-къанун хуьнин, мягькемарунин  карда къазанмишнавай агалкьунрай ва гзаф йисара гьакъисагъвилелди зегьмет чIугунай 1997-йисан августдиз РД-дин Госсоветдин Председатель М.Мегьамедован Указдалди М.Мамалиеваз “Дагъустандин лайихлу юрист” лагьай гьуьрметдин тIвар, 2001-йисуз лагьай­тIа, РФ-дин Президентдин Указдалди “Ватандин вилик лайихлувилерай” 2-дережадин ордендин медаль гана.

РД-дин къенепатан крарин органра 30 йисалайни гзаф вахтунда кIвалахайдалай кьулухъ М.Мамалиев 2003-йисан 10-июндиз РД-дин Верховный суддин судьявиле тайинарзава. Инани Мамали Исабеговича вичин кIвалах лап хъсандаказ кьилиз акъудна. Ада вич зегьметдал рикI алай, кар кьилиз акъудиз алакьдай, хиве тунвай везифайрив жавабдарвилелди эгечIзавай юрист-правовед, гьахъвал гвай судья яз къалурна. ИкI, кIва­лахдин везифайрив эгечIай са куьруь вахтунда адалай  инани вич хъсан пешекар яз къалуриз, авторитет къазанмишиз алакьна. И кардикай адаз гайи шабагьри, тIварарини шагьидвалзава. Гьахъвал ва дуьзвал винел акъудунин хиле къазанмишнавай еке агалкьунрай ва суддин властдин авторитет хкажуник лайихлу пай кутунай Мамали Мамалиеваз Дагъустандин судьяйрин Советдин Гьуьрметдин Грамота ва РД-дин судьяйрин коллегиядин къарардалди пешекарвилин кьвед лагьай класс ганва.

Къейд авун лазим я хьи, М.Мамалиева Дагъустан Республикадин Верховный Суддин коллективдин общественный уьмуьрдани активдаказ иштиракна. Вад йисалайни артух вахтунда ада суддин профсоюздин комитетдиз регьбервал гана, коллективда общественный мярекатар тухун патал кьил кутазвайди ам тир. Мамали Исабеговичан лайихлувилер, хъсандаказ регьбервал гуз алакьун ва еке тешкилатчивилин бажарагъ 2005-йисуз пулдин премияр, Россиядин Федерациядин аслу тушир профсоюзрин Федерациядин “Россиядин профсоюзрин 100 йис” юбилейдин медаль ва Россиядин профсоюзрин ЦК-дин Гьуьрметдин Грамота гуналди къейдна.

Мамали Исабеговичан уьмуьрда, четин ва жавабдар кIвалахда адаз руьгьдин ­къу­ва­тар гузвайди сифте нубатда хизан — уьмуьр­дин юлдаш Часият ва вичел бубадин тIвар хтанвай хва Исабег я. Юстициядин ­подполковник тир Исабег Мамалиевича ­Махачкъаладин Кировский РОВД-да силисдин отделдин начальник яз зегьмет чIуг­ваз­ва, яни бубадин кар уьзягъвилелди да­вамар­зава.

Вичин намуслу зегьметдалди уьмуьрда тайин чка кьунвай Мамали Исабеговичаз алукьнавай ЦIийи йис ва баркаллу юбилей мубарак авунихъ галаз санал чаз къе лишанлу йикъан вилик адан тIварцIихъ къвезвай тебрикрик шерик жез, адахъ мягькем сагъламвал ва хизанда мадни хушбахтлувал хьунин чими келимаяр адав агакьариз кIанзава.

Рагнеда Рамалданова