КОМСОМОЛДИН — 100 ЙИС

Советрин девирда, школадилай эгечIна, ­уьл­кве, халкь патал зегьмет чIугвадай, къул­лугъдай инсанар гьазурзавай. Гьа и ва  акьал­т­завай несил халис ватандашар яз тербияламишунин карда комсомолди кьетIен чка кьазвай. Комсомолдин сифтегьан организацияр школайра, вузра, военный частара, карханайра, майишатра, идарайрани… кардик квай.  Зара  Агьмедовна  Латифова комсомолдин жергейриз школада гьахьна. Ахпа адакай комсомолринни жегьилрин халис­ башчи хьана. Къе и баркаллу, зурба де­ре­жайрив агакьнавай дишегьлиди алатай йисар, комсомолрихъ галаз санал авур хейлин крар  рикIел хкизва.

— Зара Агьмедовна, Квез, школа акьал­тIарнамазди, ВЛКСМ-дин Мегьарамдхуьруьн райкомдиз кIвалахал теклифнай. Им тек-бир жедай кар тир. Адан бинеда вуч авай? — хабар кьуна за.

— Гьелбетда, зи чалишмишвилер, зун кIе­лу­нив, жуван везифайрив эгечIзавай тегьер­. Ме­гьарамдхуьруьн 1-нумрадин юкьван школада зун чешнелубурук акатзавай. Гьам кIелу­най, гьам комсомолдин тапшуругъар тамамарунай, гьам жув хъсандиз тухунай ва ученикрин производстводин бригадада кIвалахунай. Ви­ри и крар фикирда кьуна, заз ВЛКСМ-дин Да­­гъустандин обкомди гьуьрметдин грамотани ганай. А чIавуз за 9 лагьай классда кIелза­вай. Комсомолдин райкомда кIвалахза­вай­бу­рузни зун хъсандиз чир хьанвай. Школа куьтя­гьайла, абуру заз кIвалахни теклифна — зал учет­­дин сектордин заведующийдин ва рушарин арада гъавурдик кутунин кIвалах тухудай секретардин везифаяр ихтибарна. Четин хьа­­на­тIани, за кар кьулухъ янач, чIехи юл­дашр­ин па­тай жуваз гаф къведайвал авунач. Да­гъус­тандин университетда кIелдайлани, зун чешнелубурун, активный­ общественникрин жергейра авай. Зи чалишмишвилер ректоратди, деканатди, комсомолдин обкомдини къейднай.

Жегьил вахтар рикIел хкунихъ галаз сад хьиз заз лугьуз кIанзава хьи, комсомолди гьар са жегьилдин уьмуьрда кьетIен чка кьуна,  уьмуьрдин гурарай винелди лайихлу­вилел­ди­ экъечIиз куьмекна. Жегьил несил дуьз кьа­цIа аваз тербияламишунин карда комсомолдилай гзаф крар аслу тир. Чи бубайрин адетар давамаруналди, комсомолдин къуллугъчийри акьалтзавай несил чIехибуруз гьуьр­мет ийиз, зегьметдал рикI алаз, гъиле кьур хъсан крар кьилиз акъудиз, юлдашриз герек куьмекар гуз, жуван хивез жавабдар везифаяр къачуз вердишарзавай. Гьайиф хьи, къе ихьтин хъсан адетар кваз хкьазмач ва ида гьич гуьзлемиш тавур татугай нетижайрални гъана. Абур чаз гьар йикъан уьмуьрдай аквазва.

— Гьахъ я, инсанрин къанажагъда, руьгьда, гьар йикъан яшайишда цIийивилер, зиянлу дегишвилер арадал атанва. Ибур “перестройкадин” бегьерар я. Комсомолриз регьбервал гузвай йисара Куь везифаяр гьихьтинбур тир?

— ВЛКСМ-дин райкомдин сад лагьай секретарь хьун хиве гьатнавай еке жавабдарвал тир. Адан заланвилик акIаж жедай ихтиярни авайди тушир. И кар фикирда кьуна, зун сифте нубатда райондин жегьилрин арада дуствилин, сада-садаз куьмек гунин къени ала­къаяр арадал гъиз алахъна. Гьа са вахтунда абуруз ашкъидивди кIвалахдай, яратмишунрал машгъул жедай, азад вахт менфятлувилелди акъуддай шартIарни тешкилиз чалишмиш хьана. Идахъ галаз сад хьиз, комсомолдин сифтегьан организацийрин кIвалах цIийи дережадиз хкаждай, тербиядин месэлайриз артух фикир гудай серенже­марни кьабулиз алакьна. Гьар са жегьилдив, адан дердийрив, истемишунрив гъавурда аваз, инсанвилелди эгечIуникди абурун патайни дуьзгуьн жаваб агакьзавай, яни же­гьил­ри чпин вилик эцигай тапшуругъар намус­лувилелди, уьтквемвилелди тамамарзавай.

Комсомолдин райкомдин бюродин регьбервилик кваз совхозрани колхозра комсомолринни жегьилрин производственный 55 бригада тешкилнай. Са куьруь вахтундилай абуру чпикай акI хабар ганай хьи, багълара, салара, фермайра къазанмишзавай агалкьу­нар рикI шадардайбур тир. Са шумуд мисал. “Фрунзенский” совхозда комсомолдин райкомдин бюродин член Гьажиев Мамеда регьбервал гузвай майвачийрин бригададин нетижаяр йисалай-суз бегьерлубур жезвай. Жегьилрини комсомолри гьар са гектардай 300 центнердилай гзаф помидорар кIватIзавай.

“Ленинский” совхозда комсомолринни жегьилрин багъманчивилин бригадаяр гзаф авай. Абуру емишар кIватIунин планар кьвед­-пуд сеферда ацIурзавай. Им гьакъи­сагъ­­ зегьметдин, къелемрихъ, багъларихъ хъсан­диз гелкъуьнин нетижа тир.

Гьелбетда, зарбачививилелди кIва­лах­за­вай жегьилрин нетижайрикай чна вине авай идарайризни хабар гузвай, абурун агалкьунрикай газетрани кхьизвай. ВЛКСМ-дин ЦК-ди абурун баркаллу зегьмет гьуьрметдин гра­мотайралди къейднай.

Жегьилар зегьметдал рикI алаз вердишарунихъ галаз сад хьиз, чна абуруз ватанпересвилин тербия гудай махсус программа­ни туькIуьрнавай. И карда чаз Ватандин ЧIехи дяведин ва зегьметдин ветеранри, партиядин­ тежрибалу работникри, орденрин, ме­дал­рин сагьибри куьмек гузвай. Чна ветеранринни жегьилрин, школьникрин гуьруьшар мукьвал-мукьвал тешкилзавай.

1978-йисуз комсомолдин 60 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз ВЛКСМ-дин Мегьарамдхуьруьн райкомдиз кIвалах чешнелу­даказ тешкилунай ва комсомолдин вилик ла­йихлувилерай ВЛКСМ-дин ЦК-дин гьуьрметдин грамота ганай. Ихьтин грамотаяр чаз мад­ни  са шумуд сеферда ганай. Комсомолринни жегьилрин коллективрин арада соцсоревнование гегьеншарунай ва производствода виниз тир агалкьунар къазанмишунай чи организация ВЛКСМ-дин ЦК-дин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдахдиз лайихлу хьа­най­. Ихьтин пайдахар чна пуд сеферда къачунай.

Чна Азербайжан Республикадин Къусар райондин комсомолдин организацийрихъ галазни дуствилин алакъаяр хуьзвай. Ара-ара чун абуруз ва абур чаз мугьман жедай. Зегьметчи коллективра, производстводин кIвен­кIвечийрихъ, кIелунра тафаватлу жезвай же­гьилрихъ галаз гуьруьшар, тежриба къачунин мярекатар, гьакIни концертар тешкилдай.

Жегьилрин уьмуьрдиз талукь са месэла­ни чна фикирдай акъуддачир. Дердияр ла­гьай­тIа, садни кьвед жедачир: кIвалахдалди таъминарун, вузрик экечIун, жегьил хизанриз кIва­лер эцигдай участокар чара авун, аялар бахчайра тун, гьатта туьквенрай герек метягьар маса къачун, мехъерарзавайбурун дердияр туькIуьрун ва икI мад…  Жуван патав атай гьар са касдиз куьмек гуз алакьайла, гье­вес мадни­ хкаж жедай, уьмуьрдилай рази яз амукьдай.

Авайвал лагьайтIа, зун патал комсомол уьмуьрдин халис школадиз элкъвена. Комсомолда кIвалахай йисара къачур тежрибади, хиве гьатай везифайри, халкьдин гегьенш­ къатарихъ галаз хьайи рафтарвилери заз гележегда республикадин дережада чIехи къуллугърал зегьмет чIугвадай ва жув жувалай рази яз амукьдай мумкинвал гана.

— Зара Агьмедовна, дугъриданни, Куьн лезги дишегьлийрикай лап чIехи къуллугърал хьайибурукай сад я. Ахьтин дережайрин пар Куьне Куь къуьнерал гьикI гьиссдай?

— Государстводин метлебдин жавабдар къуллугъ кьиле тухун, гьелбетда, регьят кар туш. Ви гъиле гзаф мумкинвилер жезва, гьар садалай нефсинин вилик падни кьаз алакьзавач. Обществодин итижар кьулухъ таз хсуси итижар вине кьазвайбурални расалмиш хьана. Гьа комсомолда авай йисарилай зун жуван тIвар, кар михьиз хуьз алахъна. Гьихьтин чIехи къуллугърал хьанатIани, жув гьа жув яз амукьна: михьивилелди, рикIин сидкьидалди кIвалахзавайди, ришветар къачун тийизвайди, инсанриз куьмек гузвайди, законар, инсанвилин ерияр вине кьазвайди яз. Гьелбетда, ихьтин ерияр себеб яз, бязибуруз такIан жезвайтIани, бязибуру пехилвал­за­вай­тIани, писвал ийизвайтIани, къурхуяр гудайбур хьанатIани, зун, лугьудайвал, садан кIи­ри­найни фенач. Гьавиляй вине авай ксари зал жавабдар къуллугъарни ихтибарна.

Куьруь къейд. Вичи къуллугърин тIварар кьуначтIани, и кар чна ийида. Зара Агьмедов­нади КПСС-дин Агъул райкомдин 2-секретарвиле, Мегьарамдхуьруьн райондин исполкомдин председателвиле, КПСС-дин Дагъустандин обкомдин партиядин тешкиллувилин кIва­лах тухудай, ахпа алишверишдинни яшайишдин рекьяй къуллугъдай отделрин заведующийвиле, ДАССР-дин недай-хъвадай промышленностдин, яшайишдин рекьяй таъминардай министрвиле, КПСС-дин Мегьарамдхуьруьн райкомдин 1-секретарвиле, РД-дин Гьукуматдин ва юстициядин министерстводин консультантвиле кIвалахна. З. Латифова 1980 ва 1995-йисара ДАССР-дин Верховный Со­вет­дин депутатвиле хкяна. Ам РД-дин государстводин къуллугъдин лайихлу работник я. Эхь, Советрин девирда комсомол жегьилар тербияламишунин, абур чIехи уьлкведин халис, къанажагълу гражданар хьунин карда эвезиз тежер хьтин важиблу школа тир.

Нариман Ибрагьимов