Вад йисан къене

Михаил Мурашкодин гафаралди, медицинадин рекьяй заминвал гунин (медгарантия) государстводин программа патал пулдин такьатар ракъурунин кьадар вад йи­сан къене 5 процентдин гзаф хьанва. Идакай РФ-дин здравоохраненидин ми­нис­­терстводин телеграм-каналди раижзава.

М. Мурашкоди здравоохраненидин хел вилик тухунин стратегия тайи­нар­за­вай­ кьилин документ вуч ятIа, гьам къейдна. ИкI, ада раижзавайвал, и жигьетдай вири­далайни кьилин документ го­сударстводин­ заминвилерин программа я. Ада гьам са­гъар хъувунин серенжемар кьиле тухунин кьадардал гьалтайла, гьамни гзаф рекьерай диагностика авунин гьакъиндай медицинадин куьмек вилик тухун таъминарзава.

Михаил Мурашкоди хабар гузвайвал, федеральный центрайра кар алай хилерай — кардиохирургиядин, нейрохирургиядин, травматологиядин ва ортопедиядин — куьмекдин кьадарар артухарнава, и кар патал алава такьатар чара авунва. Здравоохраненидин сифтегьан куьмек агакьардай чкаяр цIийи къайдада туькIуьр хъувуниз кьетIен фикир ганва. Министр­дин гафаралди, инал чпикай ихтилат физ­вай идараяр цIийикIа туьхкIуьрунин проект лишанлуди я. Гьар юкъуз медицинадин 8-9 объект ачухзава, абурун арада еке азарханаярни ава, поликлиникаярни. И кар давам жез вад йис я.

Суьгьбетчиди гьа са вахтунда здраво­охраненида рекъемрин технологийри къугъ­вазвай ролни къейдна. ИкI, адан гафаралди, телемедицина эхиримжи йисара гзаф дегиш хьанвай ва вилик финин кар давамзвай мад са формат я. И кIвалахди, начагъ агьалидив, ам яшамиш жезвай чкадилай аслу тушиз, медицинадин куьмек гъил агакьдайди хьун артухарзава.

РикIел хкин, виликдай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин те­ле­грам-каналди 2030-йисалди дидеяр ва аялар паталди тир къурулуш вилик тухуниз 147 миллиард манат чара ийидай­дакай хабар ганай. Кьилди къачуртIа, чешмеди а чIавуз РФ-дин премьер-ми­нистр  Михаил  Мишустинан  ихьтин  га­фар раижнай: «Чун перинатальный цент­ра­яр герек тир алат­ралди, шейэралди таъминарунал машгъул жезва. Дидеяр ва аялар паталди тир къурулушар еримлу авуниз 2030-йисалди (санлай къачурла) 147 миллиард манат чара ийида. И такьатрин гьисабдай перинатальный 142 центрани герек шейэралди таъминардайвал я…»

Игьтияжар ­таъминарнава

РФ-дин чил миянардай затIар акъуддайбуру аграрийрин игьтияжар гьеле 75 процентдин таъминарнава. Идакай «Агроэксперт» сайтди кхьизва.

ИкI, РФ-дин хуьруьн майишатдин министерстводин делилрал асаслу яз, Россиядин чил миянардай затIар акъуддайбурун ассоциациядин (РАПУ) материалра хабар гузвайвал, РФ-дин шейэр акъудунал машгъулбуру (производители) вири 2025-йис патал Россиядин АПК-дин чил миянардай затIарихъ авай игьтияждин гьеле 75 процентдилай гзаф кьадар таъминарнава.

Чил миянардай за­тIар акъудзавай карханаяр патал стратегиядин жигьетдай эвелимжи чкадал гьамиша къенепатан базар хьайиди я, кар икI яз амукьни ийида. Амма уьлкведи, и метягьдал гьалтайла, дуьньядин базарда кIвенкIвечи чкаяр кьун мягькемарзава.

Росстатдин делилралди, 2025-йисан­ 7 вацра Россиядин чил миянардай мине­ральный затIарин индустрияди гьазур­ про­­дукция гьасилунин кьадар 4 процент­дин — 38,8 миллион тонндал кьван (фи­­зический заланвилелди кьурла)­ арту­­­харна­. Вичин нубатда минеральный чил мия­нар­дай за­тIар экспорт авунин кьадар­, эксперт­­рин гьисабдалди, январь-июль вар­цара 26,1 миллион тонндив агакьна­ва­, алатай йисан и муддатдив гекъигайла, им 7 процентдин гзаф я, — къейдзава РАПУ-да.

2025-йисуз чил миянардай минеральный шейэр гьасилунин кьадар рекорддин 65 миллион тонндив агакьун мумкин я, гьа гьисабдай яз экспортдиз 44 мииллион­ тонндив агакьна и метягь рекье твада, — виликамаз кьунвай гьисабар раижзава Россиядин чил миянардай затIар акъуддайбурун ассоциациядин президент Андрей Гурьева.

2024-йисуз чил минеральный миянар­дай затIарин дуьньядин базарда Россия­дал ацалтзавай паюнин кьадар 18 процентдикай ибарат хьана. Раижзавай къей­дерин гъавурда акьазвайвал, РФ-дин и жуьредин метягьдин важиблу муьштерияр БРИКС-дин уьлквеяр я.

Варз кьадайдакай

Тамамдиз варз кьуниз Россиядин агьа­лийривай 7-сентябрдиз килигиз жеда­. Идакай, «Роскосмосдал» асаслу яз, «Интерфакс» изданиди хабар гузва.

Кьилди къачуртIа, госкорпорацияди­ къейдзавайвал, 7 сентябрдин йифен 10-даз 12 декьикьа кIвалахайла (21:12), «варз кьун» лап вини дережадиз акъатда. И чешмеди гъизвай делилралди, тамамдиз «варз кьунин» вахт 1 сятни 22 декьикьада давам жеда.

Гьа са вахтунда «Роскосмосди» раижзавайвал, варз кьаз Москвадин вахтуналди йифен 9-дан зураз (20:30) башламишда. Хабар гузвайвал, и кардиз «яракьлу тушир» вилерай килигиз жеда.

КIватI хъувунва

Россиядин аграрийри 1,2 миллион тонндилай гзаф ачух накьвадин салан майваяр кIват хъувунва. Винидихъ вичикай ихтилат физвай бегьердин умуми гьисабдикай помидоррин­ кьадар 217,8 агъзур тонн я. Афнияр ла­гьайтIа, — 65, 9 агъзур тонн. Алай вахтунда чичIекар, келемар, кабачокар ва маса майваяр кIватI хъувун кьиле физва.

Вилериз экв хкана

Подмосковьедин духтурри шекердин диабетдикди буьркьуь хьанвай жавандин­ вилериз экв хкана. Идакай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин те­ле­грам­-каналди хабар гузва.

Къейдзавайвал, вилерин экв тамамдиз квахьнавай, 1-жуьредин шекердин диабет четин гьалдиз аватнавай 16-йисан яшда авай руш Л.М. Рошалан тIварунихъ галай аялрин клиникадин центрадиз гъанвай.

Пуд вацран къене ам тамамдиз вилерин экуьникай магьрум хьанвай ва адавай масад галачиз къекъвез жезвачир. Гьар йикъан уьмуьрда адаз багърийрин куьмек герек къвезвай. Хабар гузвайвал, вахтундамаз операция кьиле тухун тавуни адан буьркьуьвал сагъар техжедайди хьунал гъун мумкин тир.

Вилерин микрохирургиядин отделенидин заведующий Л. Кононова раижзавайвал, аялдиз факоэмульсификация авуна — дакIунвай хрусталик (вилин шуьше хьиз аквадай пай) акъуддай ва дерин фокус галай интраокулярный линза эхцигунин операция кьиле тухвана.

Къейдзавайвал, жаван гьакIни экуькъирав тир, амма хкягъай линзади ненки катаракта алудна, гьакIни вилерин эквни виш процентдин арадал хкана.

Операция агалкьунралди кьиле фена. Алай вахтунда руша вич хъсандиз гьиссзава.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов