Алатай йисан дережада
Уьлкведин энергетикадин министерстводи виликамаз кьунвай рекъемралди, 2024-йисуз Урусатда нафт хкудунин кьадар тахминан 2023-йисан дережада амукьда. Идакай, ведомстводин кьил Николай Шульгинован гафарал асаслу яз, «Gazeta.ru» изданиди хабар гузва.
Чиновникдин гафаралди, уьлкведин «чIулав къизил» экспорт авунин кьадар са тIимил агъузарнава, амма гьа са вахтунда продукция арадал гъун артухарнава.
Виликдай вице-премьер Александр Новака къейд авурвал, 2023-йисуз Урусатди «ОПЕК+» тешкилатдин савдадин икьрарда иштиракун себеб яз, нафт хкудунин кьадар, 2022-йисав гекъигайла, 1 процентдилай агъуз тIимил хъхьана. ИкI, и рекъем 2023-йисуз 530 миллион тонндиз барабар хьанай.
Гьа са вахтунда «Интерфаксди» хабар гузвайвал, яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик финиз талукь виликамаз кьунвай рекъемралди, 2024-йисуз нафт хкудунин кьадар 523 миллион тонндиз барабар жеда.
Электронный пластырь
США-да кардик квай са университетдин алимри жуьреба-жуьре дарманар тIалсуз инъекция авун патал гъвечIи рапар галай, акIажариз жедай электронный пластырь арадал гъанва. Идакай РБК-ди хабар гузва.
Къейдзавайвал, и техника смартфондин куьмекдалди идара ийиз жедай къайдада туькIуьрнава. Пластырдик, винидихъ къейднавайвал, лап куьлуь (микро) рапар кутунва, абуру тайинарнавай вахтунда начагъ касдин хамуниз лазим тир дарманар язава. И такьат арадал гъанвай алимрин фикирдалди, йикъа са шумуд сеферда адетдин рапар ядалди, ихьтин пластырдикай менфят къачун къулай я. Ихьтин къайда Альцгеймер уьзуьр квай, вахт-вахтунда дарман кьабулун рикIелай алатзавай инсанар патал иллаки менфятлу я.
Хабар гузвайвал, гьелелиг ахтармишунин гьалда аваз гьазурнавай цIийи техникадин кIвалахдин жигьетдай тежрибаярни кьиле тухванва. Пластырдиз «The Spatiotemporal On-Demand Patch» (SOP, «пространственно-временной пластырь по требованию») тIвар ганва.
Къейдзавайвал, идаз ухшар пластырар пешекарри идалай виликни теклифнай. Адет яз, абур хци, гзаф рапар (дарманрив ацIурнавай) алай пластинкаяр тир. Бедендив агудайла, рапар тIалсуздаказ хамуниз сух жезвай ва аниз дарманар язавай.
SOP квелди тафаватлу я лагьайтIа, адан винел патал электрический схема ала, рапариз кьилди-кьилди гьар жуьредин дарманар цаз жезва. Куьлуь цацар (микрошипы) къизилдин шуькIуь къатуналди кIевнава: гьам дарманар, гьамни хам зиян хьуникай хуьн патал.
Техникадин рекьяй кIвалах и къайдада кьилиз акъудзава: пластырди электрический ишара гайи вахтунда, рапунал алай къизилдин къат кукIвар хьана, дарман бедендик акатзава. Вичив ишара агакьайла, 30 секунддин къене дарман рапуникай магьрум жезва. Къейдзавайвал, гележегда начагъ ксарихъ гьа са вахтунда са шумуд пластырь ишлемишдай мумкинвал жеда.
И такьат арадал гъанвайбурукай сад тир медицинадин школадин эксперт Хуан Сонган гафаралди, цIийи пластырдин артуханвал ам я хьи, ада виче цIудралди (мумкин я вишералдини) дарманар хуьзва ва абур, автоматикадин жуьреда программада туна, герек вахтунда инсандиз язава. Лап акьалтIай гьалдин (чрезвычайный) дуьшуьшра ва я, яргъал вегьин тавуна, медицинадин куьмек агакьарун истемишзавай вахтунда тади гьалда раб ягъунихъ инсандин уьмуьр патал еке метлеб ава.
ГьакIни чешмеди кхьизвайвал, и технология гележегда хронический начагъвилер сагъарунин серенжемрани йикъан къене тайин тир графикдин бинедаллаз жуьреба-жуьре рапар ягъун патал ишлемишиз жеда.
ТIем акакьдай къиметар
Урусатдин хуьруьн майишатдин министерстводи уьлкведа некIедин продукциядин къиметар тIем акакьдайбур хьун патал вири жуьредин серенжемар кьабулда. Идакай, ведомстводин кьил Дмитрий Патрушеван гафарал асаслу яз, «Новости» РИА-ди хабар гузва.
Чиновникдин гафаралди, продукция акъудунал машгъул карханайрин векилри и метягьдин къиметрал гуьзчивал тухвана кIанда, абур садлагьана багьа тежедайвал. Ада хиве кьурвал, тахьайтIа, министерство кьетIи серенжемар кьабулуниз мажбур жеда.
Министрди некIедин продукциядин къиметар агъуз аватай вахтни рикIел хкана. Ада къейд авурвал, базарда и жуьредин метягь лап гзаф хьунин нетижада 2023-йисуз адан къиметар ужуз хьунал гъанай. А чIавуз хуьруьн майишатдин министерстводи са жерге серенжемар кьабулнай. Кьилди къачуртIа, некIедикай ийизвай бязи продукция рекье туниз (транспортировка) акъатзавай харжияр 100 процентдин кьадарда аваз эвез хъувуналди, и метягь къецепатан уьлквейриз тухунин мумкинвилер гегьеншарнай. Нетижада кьуру нек экспорт авунин кьадар, 2022-йисав гекъигайла, 6 сеферда артух хьанай, мукаш лагьайтIа, – 2 сеферда. И карди къенепатан базардал акьалтнавай «парар» алуднай ва продукциядин къиметар къайдадик кухтадай мумкинвал ганай.
Гьа са вахтунда ТАСС-ди, Дмитрий Патрушеван гафарал асаслу яз хабар гузвайвал, алатай йисуз, 2022-йисав гекъигайла, некIедин продукция къецепатаз акъудунин кьадар са шумуд сеферда артух хьана. Ада къейд авурвал, Урусатдин некIедин продукция патал пуд цIийи базарни ачух хьанва: Пакистан, Гонконг ва Афгъанистан. Гьи икI, алай вахтунда уьлкведай и жуьредин метягь, санлай къачурла, 73 уьлкведиз ракъурзава.
ГьакIни министрди хабар гайивал, 2023-йисуз уьлкведа нек гьасилун 33,5 миллион тонндиз барабар хьана, им, 2022-йисав гекъигайла, саки 0,5 миллион тонндин гзаф я.
Гьазурайди – Муса Агьмедов
