Ажайиб шегьер
Туьркияда Гёреме тIвар алай милли паркунивай 40 километрдин яргъа планетадал виридалайни чIехиди ва виридалайни къадимди яз гьисабзавай, чилин кIаник квай шегьеррикай сад ава. Деринкъую тIвар алай и шегьер ЮНЕСКО-дин виридуьньядин ирсинин сиягьда гьатнава.
Алимривай шегьер арадал атай дуьм-дуьз вахт тайинариз хьанвач, амма ахтармишунри къалурзавайвал, ам чи эрадал къведалди II-I лагьай агъзур йисара пайда хьана.
Ажайиб шегьердин тIварцIихъ, туьрк чIалай таржума авурла, «дерин къуй» мана ава. Гъакъикъатдани, Деринкъуюдин бинеяр чилин кIаникай 65 метрдин дериндай жагъанва. Тарихдин имаратдин надирвал ам я хьи, шегьер сад-садан винел алай къатарикай (жергейрикай ибарат я). Чилин кIаник са шумуд кв. километрдин майданда экIя хьанвай и шегьердай яшайишдин кIвалер, мектебар, килисаяр, недай-хъвадай суьрсет хуьзвай складар, яракьрин жебеханаяр жагъанва. Тажуб жедай кар ам я хьи, ахтармишунар кьиле тухвай алимри ина са мус ятIани гьатта гьайванрин цурар хьайидини винел акъудна.
Шегьер мус ва ни арадал гъанатIа, тайиндиз чириз хьанвач. И месэладин гьакъиндай алимрин арада жуьреба-жуьре фикирар ава. Малум тирвал, Деринкъую 8 гьавадикай (къатуникай) ибарат я, гьар са гьавада дегьлизар, кIвалер ва маса дараматар ава. Мягьтел жедай кар ам я хьи, гьар са гьавада хъсандиз кардик кутунвай вентиляция авай ва вентиляциядин шахтайрин кьадар, алимрин гьисабунралди, 52-дав агакьзава. Шегьердиз яд лагьайтIа, виридалайни кIане авай гьавада кардик квай къуйрай къачузвай.
Къейд ийин хьи, чилин винелай шегьердиз эвичIдай са шумуд чка ава. Виликдай абур, жуьреба-жуьре чапхунчийриз чир тежедайвал, хъсандиз далдаламишнавай. Чи йикъара абур вири ачух я ва Деринкъую 1965-йисалай туристар патал ахъазва.
Яхун хьунин себеб
Чи йикъара гзафбуру чеб яхунарун патал жуьреба-жуьре къайдайрикай менят къачузва: незвайдан кьадар тIимиларзава, спортдал машгъул жезва, пегьризчийрин меслятрал амалзава. Амма вири дуьшуьшра вилив хуьзвай нетижа арадал къвезвач. Индиядай тир 23 йис хьанвай студентка Шиванги Гупта 8 вацра 27 килограммдин яхун хьана.
Рушан гафаралди, амайбурулай куьк тирвиляй таяр-туьшер датIана адал хъуьредай. И карди Шивангидик къалабулух кутазвай. Акваз-такваз, бедендин заланвал 86 килограммдив агакьна. Адаз вичин винел патан акунар эсиллагь хуш тушир ва ам яхун жедай фикирдал атана.
Ам яхун жез кIанзавайбур патал арадал гъанвай телефондин махсус приложенидикай, тренердин меслятрикай менфят къачуз гатIунна. Экуьнахъ ада нек хъвазвай, дуьгуьдин хапIа ва нахутIдин гъуьруькай чранвай фу незвай. Нисинихъ — пахладин жинсинин набататрикай (бобовые) авунвай хапIа, къафун, майвайрин салат. Нянрихъ адан хуьрекрин арада ниси, къацу майвайрин салат, дуьгуь авай.
ТIуьнин жигьетдай бязи сергьятар эцигунилай гъейри, Шиванги Гупта йикъа 10 агъзур камунив агакьдалди къекъвезвай, гьяд югъ квачиз, амай вири йикъара махсус упражненияр ийизвай.
Нетижада 8 вацран къене ам 86 килограммдилай 59 килограммдал къведалди яхун хьана. Яхунарунин карда, рушан фикирдалди, виридалайни кар алай месэлаяр незвай хуьрекар гуьзчивилик кутун, ширинлухривайни чрай шейэривай къерех хьун ва датIана гьерекатда хьун я.
Францияда – гъулгъула
«Новости» РИА-ди хабар гузвайвал, и йикъара Францияда арадал атай гъулгъулайрин нетижада жемиятдин къайдаяр чIурай саки 3000-далай виниз инсанар полициядин къуллугъчийри кьуна.
Алатай гьафтеда Нантер шегьерда къанун-къайда хуьдай органрин векилри ахтармишун патал улакь акъвазарна. Улакь гьалзавай, 17 йис хьанвай жаван, гуя чпин истемишунриз муьтIуьгъ хьанач лагьана, полициядин къуллугъчийри тапанчийрай яна кьена. Гьа и дуьшуьш гъулгъулайрин чешмедиз элкъвена.
Франциядин са шумуд шегьерда агьалийри полициядин къуллугъчийри кьабулай къарар меземмет авуна, митингриз экъечIна. Эхиримжи делилралди, уьлкведа жегьилри полициядин 3000-далай гзаф улакьриз цIай янава, чкадин гьукумдин идарайрал гьужумнава. Кьилди къачуртIа, банкдин 250 отделение, 200-дав агакьна туьквенар, цIудралди алишверишдин центраяр барбатIнава.
Гьайванар рекьизва
Китайда ва Бразилияда кьурагьвиляйни мекьивиляй гьайванар гиликьзава. Америкада, Европадин са жерге уьлквейра балугъар рекьизва. Идакай «Новости» РИА-ди хабар гузва.
Пекинда алай вахтунда 40 градусдив агакьна чимизва. Ихьтин чимивилер Китайдиз асул гьисабдай хас туш. Гьавиляй уьлкведин са жерге вилаятра, кьурагьвал себеб яз, агъзурралди инсанри хъвадай цин патахъай кьитвал гьиссзава. Хъвадай яд гьат тийиз, вишералди гьайванар рекьизва.
Бразилияда лагьайтIа, исятда кьуьд я. Чешмеди хабар гузвайвал, ина мекьивиляй чкадин агьалийрин 3 агъзурдалай виниз кIвалин гьайванар гиликьна.
Канадада са къатда тамар кузва. Мисал яз, 21-июндин делилралди, уьлкведа цIун есирда гьатай майданри ругуд миллион гектар тешкилнава. И жуьреда цIаяр кьур дуьшуьшар Канадада виликрай садрани хьайиди туш. Британиядин университетдин профессор, биолог Карен Ходжесан гафаралди, цIаяр кьунин нетижада жуьреба-жуьре вагьши гьайванрин алемдиз еке хасаратвилер хьанва. Гьайванрин бязи жуьреяр михьиз терг хьунин хаталувални ава.
Файдасуз сиясат
НАТО-ди Урусатдиз талукь яз тухузвай файдасуз сиясат себеб яз, Европа ва гьакIни вири дуьнья патал чIехи месэлаяр арадал атун мумкин я. Ихьтин фикир, «Жэньминь Жибао» изданидиз интервью гудайла, Китайдин машгьур сиясатчи-обозреватель Сюй Хайюна раижна.
Адан гафаралди, Украинада авай гьалар себеб яз, алай вахтунда дуьньядин хейлин уьлквейра недай-хъвадай суьрсетдин, энергетикадин жигьетдай кризис арадал атанва. РагъэкъечIдай патан уьлквейри чпин сиясат давамаруналди, Европадин экономика мадни агъуз вегьеда.
Сюй Хайюна гьисабзавайвал, НАТО-ди Урусатдиз акси яз кьабулзавай серенжемри Европадин хатасузвал ва дуьньяда дурумлу гьалар хьун къайдадикай хкатунал гъун мумкин я.
Гьазурайди – Агьмед Магьмудов
