Гзаф кьадарда аваз

Россияди 2022-2023-йисара къецепатан уьлквейриз 59, 3 миллион тонндив агакьна техил ра­къурнава. Идакай «Коммерсантъ» чешмеди хабар гузва.

«Русагротрансдин» делилралди, винидихъ къалурнавай кьадар техилдикай 48,2 миллион тонн къуьл я. Аналитикрин гафаралди, ихьтин рекъемар рекорддинбур я.

Пешекарри гьисабзавайвал, уьл­­кведин техилди дуьньядин базарда умуми гьисабдикай 13 процент тешкилда.

Аналитикадин «Совэкон» центради гьисабзавайвал, алатай йисан хуьруьн майишатдин сезонда Россиядай маса уьлквейриз санлай къачурла 55,5 миллион тонн техил ракъурнава. Адакай 44,5 миллион тонн къуьл я.

Ажайиб балугъ жагъанва

РАН-дин А.Н.Северцован тIвар­­цIихъ галай экологиядин ва эволюциядин Институтдин (ИПЭЭ) пешекарриз галчIур жедай балугъ­рихъ (рыба-ползун, анабаса) тIуь­низ кутуг тавур затIар тайинардай механизм авайди жагъанва. И механизмди абур емдик акахьнавай герек тушир затIар тIуьникай хуьзва. Идакай «Газета.ру» изданиди кхьизва.

Чешмеди къейдзавайвал, Вьет­намда авай чпикай ихтилат физвай и балугъри сирнавзавай уьцIуь тушир цин гьавизар плас­тикдин зирзибилралди чиркин я, гуьгъуьнлай абур гьуьл галайвал физва. Гьавиляй алимри и балугъри суьрсетдин чкадал гьи­кьван дуь­шуьшра пластикдин зирзибил незватIа чирун кьетIна.

Ихьтин макьсаддалди абуру­ ахтармишунар кьиле тухвана, анабасдиз (балугъдин тIвар) пуд вариант теклифна: ем, пластик, плас­тик­ емдихъ галаз какадарнавай къаришма. Камерайрин куьмекдалди и кардал гуьзчивал тухвана. Нетижайри къалурайвал, анабасди ем пластикдилай вилик нез­вай. Балугъдиз къаришма гайила, ада гьам ем, гьамни пластик гьа са вахтунда кьазвай.

РАН-дин ИПЭЭ-дин илимдин­ къуллугъчи Е.Ганжади «Газета.ру» чешмедиз ихтилат авурвал, анабасди пластикдин харар, абур ем хьиз хьана, кьазвай, амма садрани абур туькьуьнзавачир. Элкъуьр­на сивяй ахкъуднавай пластикдин харар какур ва кIус-кIус хьанвай. И карди и балугърихъ сивин къене чпи кьунвай затIар ахтармишдай механизм авайди къалурзава, яни тIям чирдай рецепторрин куьмекдалди абурулай чпи кьунвай затIуниз хас лишанар (свойство) тайинариз алакьзава.

Ганжади алава хъувурвал, кьиле тухвай ахтармишунри къалур­завайвал, балугъри пластик емдилай тафаватлу ийизвай, гьатта­ пластикдин винел емдин кIусар алаз хьайитIани. И механизмди­ и жуьредин балугъриз пластик себеб яз чиркин хьанвай ятара ­уьмуьр кечирмишиз куьмек гузва.

Гьазурайди — Муса Агьмедов