ЦIийи хъувун патал

РФ-дин гьукуматди суьрсетдин хиляй пешекарвилел машгъул тир уьлкведин илимдин 11 институтдиз тадаракар цIийи хъувун патал пулдин такьатар чара ийида. Идакай, премьер-министр Михаил Мишустинан гафарал асаслу яз, ТАСС-ди хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, кьилди къа­чур­тIа, чпикай ихтилат физвай идараяр тадаракламишун патал 2 миллиард манат пул ахъайда. Такьатар биологиядин промышленностдин, къушар хуьнал (птицеводство) ва цадай тумар арадал гъунал (семеноводство) машгъул хилера кIвалах­за­вай 11 институтдиз гуда. И серенжемди абу­руз неинки приборрин база, гьакIни цIийи тадаракар, лазим тир техника къачуз ва и рекьяй кIвалахдай пешекарар гьазуризни куьмек гуда.

Чешмеди рикIел хкайвал, 2022-йисан гатуз РФ-дин хуьруьн майишатдин минис­терстводин ихтиярдиз илимдинни ахтармишунрин са шумуд институт вахканай. А институтри хуьруьн майишатдин магьсулрин сортар, гьайванрин хъсан жинсер арадал гъизва ва гьакIни ветеринария патал препаратар туькIуьрунал, акъудунал машгъул жезва. Ихьтин серенжемар тешкилун алай вахтунда уьлкведа иллаки важиблу я. Амма и кIвалахар кьиле тухун патал ин­ститутрин фондар куьгьне хьанва. Гьавиляй гьукуматди абурув алава куьмек агакьарда. Умуд кутазвайвал, и серенжемри уьл­кведин суьрсетдин хатасузвал хуьз куьмекда.

Артух жезва

Роскачестводин пешекарри «Новости» РИА-диз хабар гайивал, уьлкведин агьалийрин арада смартфонар хъиткьинай дуьшуьшар артух жезва. Хаталу и кIвалах арадал атунихъ агъадихъ галай себебар ава: гьава чими хьун, смартфон хъуьцуьгандин кIаник, ракъинин нурарик тун, шалвардин кьулухъ галай жибинда тун. Ихьтин дуьшуьшра ифена ва я тахьайтIа, хасаратвал хьана, смартфонар хъиткьинай дуьшуьшар арадал къвезва.

Роскачестводин векилди суьгьбет авурвал, жуьреба-жуьре смартфонрин аккумуляторри бейхабардиз цIай кьур дуьшуьшарни хьанва. И кар себеб яз, инсанриз хасаратвилер хьана. Бязи дуьшуьшра автомобилар, кIвалерни канва.

Роскачестводин векилдин гафаралди, ихьтин дуьшуьшар арадал татай са варзни­ авач. Смартфонар хъиткьинун абур ишлемишзавай ксари хатасузвал вилив хуьн та­вунихъ, тахьайтIа, производителдин къай­гъусузвилихъ (халатность) галаз алакъалу я.

Пешекарри уьлкведин агьалийриз эвер гузва: смартфонар ракъинин нурар аватдай чкайрал, хъуьцуьганрин кIанерик тамир, гьакIни шалвардин кьулухъ галай жи­бинра твамир, гьикI хьи, механикадин хасаратвал хьуникди, тахьайтIа, жибиндай аватуникди аккумуляторар хъиткьинун мумкин я.

“Виликдай хабар гайивал, Индияда, Redmi Note 5 Pro смартфон хъиткьинна, муьжуьд йиса авай руш телеф хьанай. Медицинадин экспертиза тухунин нетижада малум хьайивал, аял, яргъандин кIаник ярх хьана, смартфонда авай къугъунрал машгъул хьанвай”, — рикIел хкизва изданиди.

Юкъуз ахвар авуникай

“Айболитрин духтур” телеграм-каналди кхьизвайвал, ахтармишунрин нетижайри къалурзавайвал, юкъуз ахвар авун кьатIунунихъ (когнитивные функции), кьил акъудиз хьунихъ (ориентация), хурун зигьин (память) хъсан хьунихъ галаз ала­къалу я.

Ахварихъ ялдай гьал тIимил хьунилай гъейри, юкъуз ксунихъ менфятлу терефар мадни ава: хурун зигьин кIватIна, сад хьун (консолидация памяти), чирвал къачунал машгъул хьуниз гьазур хьун, эмоцийрин гьал вини дережада къайдадик хьун, кIва­лах идара ийидай алакьунар хъсан хьун.

Амма тежрибайри къалурзавайвал, вири дуьшуьшра ихьтин хъсан таъсирар жезвач. Гзаф давам жезвай ва мукьвал-мукьвал ийидай ахвар кьатIунун пис хьунихъ галаз алакъалу я. Гьа са вахтунда куьруь (30 декьикьадилай тIимил) ва гьафтеда кьуд сеферда ийизвай ахвар Альцгеймеран начагъвал арадал атунин къурхулувал 84 процентдин тIимил хьунихъ галаз алакъалу я.

Юкъуз ксуни йифиз тIимил хьайи ахвар эвез хъувун ва йикъан къене суствал, ахварихъ ялдай гьалда хьун тIимиларун мумкин я. Юкъуз яргъалди ахвар авуни ла­гьайтIа, инсандин яшайишдин активвал агъузардай, гьерекат ва кьатIунун агъузардай хесетар арадал гъида.

ООН-дин рекъемралди

Россиядихъ галаз алакъа хуьнин рекьяй кардик квай ООН-дин суьрсетдин ва хуьруьн майишатдин отделенидин директор Олег Кобякова къейдзавайвал, мукьва девирда дуьньяда каш арадал атун вини дережадиз акъатда, 27 миллион кас и хаталувилик акатда. Идакай, “Известия” изданидал асаслу яз, “esoreiter.ru” чешмеди хабар гузва.

Африкада и месэла виридалайни четин жедайди вилив хуьзва. ИкI, Кьиблепатан Суданда, Судан Республикада ва гьакI­ни Эфиопиядин, Сомалидин ва Конгодин бязи регионра саки зур миллион кас кашал аватдай чкадал атун мумкин я.

Кобякова эвер гузвайвал, и татугай гьалдихъ галаз виридуьньядин сообщест­войри сад хьана женг тухун лазим я.

185 миллиард манат харжна

“Открытие Авто” чешмеди ва аналитикадин “АВТОСТАТ” агентстводи Россияда гъвечIи машинрин базардин гьал чирун патал санал тухвай ахтармишунар себеб яз, ихьтин машинар маса къачуниз 2023-йисан мартдин вацра гьикьван пул харж­наватIа, тайин хьанва.

ИкI, ахтармишунри къалурайвал, гатфа­рин сифте кьиляй уьлкведин агьалийри цIийи машинар къачун патал 184, 9 милли­ард манат харжнава. Им февралдин вацралай (144, 4 миллиард манат) 28, 1 процентдин гзаф я, амма 2022-йисан мартдилай (209, 1 миллиард манат) 11, 6 процент тIи­мил я. Санлай къачурла, алай йисан гат­фарин сад лагьай вацра 69, 9 агъзур­ цIийи машин маса ганва. Им февралдин вацралай  (56, 1 агъзур машин) 24, 5 процентдин гзаф я, амма 2022-йисан март­дилай (78, 9 агъзур машин) 11,4 процентдин тIимил.

Гьазурайди — Муса Агьмедов