Индия Китайдилай алатнава?

“MarketWatch”-ди ООН-ди виликамаз ганвай малуматрал асаслу яз хабар гузвайвал, агьалийрин кьадардал гьалтайла, Индия Китайдилай алатнава. Гьа икI, адакай дуьньяда виридалайни гзаф инсанар яшамиш жезвай уьлкве хьанва. Алай вахтунда Индияда 1 миллиардни 425 миллионни 937 агъзурни 441 кас яшамиш жезва, Китайда лагьайтIа, агьалийрин кьадар 1 миллиардни 425 миллионни 744, 008 агъзур касдиз барабар я. Идакай “Esoreiter.ru” изданиди кхьизва.

“MarketWatch”-ди къейдзавайвал, Индияда инсанрин кьадар артух хьуниз агьалийрин къурулуш ибарат хьанвай къайдади екез таъсирзава. Мисал яз, ина кIвала­хиз алакьзавай 100 касдал кIвалахиз алакь тийизвай 47 кас гьалтзава, и делилди уьлкведиз экономикадин жигьетдай вилик фидай мумкинвал гузва.

Китайдикай рахайтIа, ина кIвалахиз алакьзавай 100 касдал кIвалахиз алакь тийизвай 45 кас гьалтзава ва и уьлкведи кIвалахиз алакьдай агьалияр гзаф авайбурун арада дуьньяда 146-чка кьазва.

Амма Индияда агьалияр артух хьун фикирда кьуртIа, ина агьалийрин яшайиш хъсан хьун патал экономика вилик тухунин рекье чалишмишвилелди кIвалахна кIанзава.

КIвалахдив эгечIнава

Урусат электроавиадвигатель арадал гъунин кIвалахдив тамамдиз эгечIнава. Эгер и кар кьилиз акъатайтIа, авиациядин хиле вилик фин жеда.

“РИА Новости” чешмедиз интервью гудайла, “Эколибри” компаниядин илимдинни технический советдин председатель Алексей Рогозина хабар гайивал, ихьтин кьетIен двигатель арадал гъун хьайитIа, ам пассажирар тухудай самолетрани ишлемишиз жеда.

Адан гафаралди, электродвигателдихъ адетдинбурулай артуханвал жеда. Кьилди къачуртIа, цIийиз арадал гъизвай техника ван явашди, гьавадиз гадарзавай затIар (выбросы) тIимил ва двигателдин вичин ери екеди хьуналди тафаватлу жеда. Идалайни алава яз, ада гьам самолетдиз къуллугъ авуниз, гьамни кудай за­тIа­риз акъатзавай харжиярни тIими­ларда, нетижада и кардихъ галаз алакъалу яз пас­сажирар тухудай рейсерин билет­рин къиметарни ужуз жеда.

Умуд кутазвайвал, цIийи двигателдикай неинки авиациядин, гьакIни автомобилар ва целай фидай улакьар арадал гъунин хи­лерани менфят къачун мумкин я. Генани къейд­завайвал, ихьтин техникадиз талукь комплектар къецепатан уьлквейрилай аслу жедач, абур чкадал таъ­минарда­.

Двигателдин гужлувал 10-далай 200 ки­ловаттдал кьван хьун пландик кутунва. Исятда цIийиз арадал гъизвай техникадин прототипдал (ЕМ-01) ахтармишунар кьиле тухузва, абур акьалтIарайла, двигатель сер­­ти­фи­кация авун патал Росавиациядив вуг­уда. И карди а двигателар ком­мер­ция­дин­ хи­ле ишлемишдай мумкинвал арадал гъида.­

Цин дережа хкаж жезва

Атлантикадин океанда США-дин къерехрив цин дережа йигиндаказ хкаж жез 12 йис я. И карди алимрик къурху кутазва. Тулендин университетдин ахтармишунардай дестеди гьисабзавайвал, цин дережа хкаж хьун климатда арадал къвезвай татугай гьаларихъ ва тIебиатдин кьетIен шартIарихъ галаз алакъалу я. Идакай “Еsoreiter.ru” чешмеди хабар гузва.

Кьиле тухвай ахтармишунри къалурайвал, 2010-йисалай Мексикадин заливда ва США-дин кьиблединни рагъэкъечIдай патан­ къерехда цин дережа гьар йисуз тахминан 1,2 сантиметрдин хкаж жезва. Им вири дуьньядин юкьван гьисабдин рекъем­дилай (йиса 0,3 сантиметр) гзаф я. Алимри къейд­завайвал, и кар климат­ дегиш хьунихъ, оке­ан­дин ядни гьуьлуьн ятар какахьунихъ галаз алакъалу я.

Йигиндаказ яд гзаф хьуни США-дин кьиблединни рагъэкъечIдай патан терефда ва патав гвай вилаятра мукь­вал-мукьвал тIурфанар ва гьуьлел къа­ти гарар арадал гъун мумкин я. “ScIence Advances” из­данидин алимрин дестеди лу­гьузвай­вал, Мексикадин заливдин тIур­фа­нар Мексика галайвал ваъ, США галай патахъ гзаф фи­да. Виликдай США-дин кьибле­динни рагъ­экъечIдай патан терефрихъ галукьай тIур­фанар гила уьлкведин кеферпатан регионра акьада.

И карди рикIивай къурху кутазва. Вучиз лагьайтIа, тIурфанри чукIурунал, кьиникьрал ва экономикадин жигьетдай зиянар гунал гъун мумкин я.  Гьавиляй алимри санал чалишмишвилер авуниз ва и месэладин вилик пад кьун патал мягькем се­ренжемар кьабулуниз эвер гузва.

Къейд авун лазим я, климатда кьиле физвай дегишвилерин вилик пад кьун патал, адаз акси гьихьтин къуватар ишлемишун лазим ятIа, и жигьетдай алимри са теклифни кхьенвач.

РикI чIехи хьунал гъун мумкин я

“Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports” (“Скандинавский журнал медицины и науки в спорте”) изданида чапнавай ахтармишунри къалурна­вайвал, рикI чIехи хьун инсанди тIимил гьерекатдик квай уьмуьр тухунихъ галаз ала­къа­лу хьун мумкин я. Макъалада къейднавайвал, ихьтин хесет иллаки жегьилриз хас я.

Ахтармишун кьиле тухузвайбуру пуд жуьре уьмуьр тухузвай тегьерди — тIимил, кьезил гьалда ва активнидаказ гьерекат квай уьмуьр тухуни — инсанрин рикIериз гьикI таъсирзаватIа, гуьзчивал тухвана. И ахтармишунра 530 жегьилди иштиракна. Нетижада алимриз малум хьайивал, активный гьалда уьмуьр тухунихъ галаз ге­къигайтIа, тIимил гьерекатдик квай уьмуьр тухузвай ксарин рикI чIехи хьунин дуьшьу­шар 3 сеферда артух я.

Малум тирвал, яшара авай ксарин рикI чIехи хьуникди рикIинни дамаррин уьзуьрар ва кьиникьар арадал атунин къурху 7-20 процентдин артух я. Гьавиляй алимри жегьилриз тIимил гьерекатда хьуникди абур рикI чIехи хьунин къурхулувилик квайдакай хабар гузва, ахьтин уьмуьр тухуни гзаф дуьшуьшра пи акьалтунал гъизвайдини рикIел хкизва.

Амма кьезилдаказ беден гьерекатдик кутуни (легкая физическая нагрузка) рикI чIехи хьунал гъизвач, акси яз, и тегьерди беденда кар алай и органдин кIвалах хъсанарзава. Гьавиляй алимри акьалтзавай несилриз гьа ихьтин тегьерда уьмуьр тухун меслят къалурзава.

Гьазурайди — Муса Агьмедов