Советрин девирда Дагъус­танда, салан майваяр кIуь цик кутунал гьалтайла, Белиж поселокдин агьалийрив агакьдайбур авачир. Ана и рекье яргъалди­ кIвалахзавай устадар пара авай. Абуру цик квай кIуь афнийралди, помидорралди, серкералди, истивут­ралди­ неинки Дагъларин уьлкве, гьакI Кавказ, Юкьван Азия ва Россия­ни­ таъми­нарзавай. Зулалай гатфарал­ди­ кIуь­бур маса гузвай белижви­яр Таш­кент­дин, Бакудин, Еревандин­, Ленинграддин, Моск­вадин, Новоси­бир­­­скдин… ба­заррайни аква­дай.­­ 1966-1970-йисара Белиждиз куьч хьайи дагъвиярни хизандиз дуллух гъизвай и кес­пидал машгъул хьуниз­ мажбур хьана. ГьакI — чи хизанни­. Зу­нни, дахдиз­ куьмек гуз, са шумуд йи­суз Баку шегьердин базарда хьайиди я. Ана Белиждай, Лу­кIарикай, Кумухрикай, Агъа Хъартас­­рикай, Азадогълидай, Нуьгди­дай чпин кIуьбур маса гузвайбур жедай. Сифте сеферда абурув жедай гьайбат акурла зун мягьтел хьанай. Сада-садалай сес хкажиз, муьштерийриз чпин шей-мал маса къачуз теклифзавайбуру, туьтуькъушри хьиз, гьа са гафар тикрардай. «Лап тIямлу афнияр, зибур маса къачу», «Пара кудай ис­тивутар», «Лап хъсан еридин помидорар», «Ша, ша, хъсан мал, зибур къачу»…

РагъакIидай патан уьлквейрин кьилера авайбуру тикрарзавай гафа­рихъ яб акалайла, зи рикIел Бакудин базар хтана. Чпел гьалтайтIа, чеб алай девирдин пара зурба политикар, уьлквейрин регьберар яз гьисабзавайбур, Зеленскийдин метлебсуз, тапан гафар тикрариз, халисан туьтуь­къушриз элкъвенва. Абуру чпин гъилик квай мулкара туьтуькъушрин базарар ачухнавай хьтинди я.

ТIалабчидиз, къекъверагдиз элкъвенвай Зеленскийди вичин бункердайни, «чаз куьмек, пул, яракь це» лугьуз, физвай уьлквейрани лап ван алаз са гафар тикрарзава: «Чаз куьмек це, тахьайтIа, Россия гъалиб жеда ва ахпа ада Европадин уьлквейрал гьужумда. Куь хатасузвал гьелелиг анжах чна хуьзва, гьавиляй куьне чаз вири рекьерай куьмек гун лазим я…».

Зеленскийдин гьарайдиз виридалайни фад Франциядин регьбер Мак­рона гьай лагьана, виликдай «Рагъ­акIидай патаз Россиядин халкьдихъ галаз дяве ийиз кIанзавач» лагьай Макрона. Яраб адан мефтIера вуч дегиш хьанатIа? Гила ада малумарна: «Чун вири (коллективный запад —  А.А.) алахъна, Россия гъалиб жедайвал авуна кIандач. Чна аниз пияда кьушунар ракъурун лазим я. Россия гъалиб хьайитIа, Франциядин экономикадиз еке зиян хкатда».

И гафарни ада Францияда къадалай виниз Европадин государст­войрин ва Евросоюздин кьилери, тIвар-ван авай политикри иштиракзавай конференциядал лагьана. Амма къейд авун лазим я хьи, Макронан иштагьар, теклифар я НАТО-дин, я гьа Европадин уьлквейрин президентриз, премьер-министрриз, иллаки халкьариз хуш хьанач. Франциядин агьалияр Париждин ва маса шегьеррин куьчейриз экъечIна «НАТО-дикай, Евросоюздикай хкечI!», «Украинадин дяве чаз герек авач», «Чи аскеррин ана са карни авач», «Россиядихъ галаз дуст хьун лазим я» лозунгар гваз.

Къейд авун лазим я хьи, Макрона кIватIай конференциядал Зеленскийди гьикьван тIалабунар, минетар авунатIани, конференциядин иштиракчийри са къарарни кьабулнач, я Украинадин «муссолонидиз» са затIни хивени кьунач.

Идан гьакъиндай баянар гудайла, РФ-дин Госдумадин Председатель Вячеслав Володина малумарна: «Макронан теклиф акьулсуз, дили авантюризмдиз ухшар я. Украинадиз кьушунар ракъурда лугьудай гафаралди ада неинки вичин уьлкведин агьалийрин, гьакI Европадин са бязи уьлквейрин руководителрин зегьле ракъурна, абур къурхутарна».

США-дин оборонадин министр Ллойд Остинан фикирар мадни чIу­рубур я. США-дин векилрин палатадин яракьлу къуватрин рекьяй комитетдин заседанидал рахадайла, ада лагьана хьи, Украина магълуб хьуни Россиядинни НАТО-дин арада дяве арадал гъида. Ада гьисабзавайвал, эгер Россия гъалиб хьайитIа, Путин идал акъваздач. Ада Прибалтикадин уьлквейрин регьберрикни къурху кутунва. Абуру ахпа нубат чпелни къведайдакай малумарзава. ГьакI хьайила, США-ди Украинадиз жедай вири жуьредин куьмекар гана кIанда. ГьикI лагьайтIа, анжах Украинадивай Россия акъвазариз жеда.

И йикъара Германияда  США-дин Рамштайн авиабазада НАТО-дин векилар кIватI хьана ва Украинадин месэла гьялзавай совещанидал Остина мадни алава хъувуна: «Чна ва азад алемди Украина магълуб жедайвал ийидач. Им Америкадин хатасузвални къурхулувилик акатзава лагьай чIал я. Чун вири Россия гъалиб тахьун патал алахъда».

США-дин сиясатдихъ, Остинан гафарихъ бине авайди тестикьарун­ патал Украинадиз сенатор Грэм, Байденан куьмекчи Салливан фена. Яракьар маса къачун патал гузвай 300 млн доллардиз талукь гафар эзберунилай гъейри, Байденан векилри Зеленскийдиз маса куьмекар гуьзет тавуникай малумарна. Эгер абуру виликдай Украинади къе-пака гъалибвал къачуда, Россиядивай кьунвай чилерни вахчуда лугьузвайтIа, гила дяве акъвазарунни Украинадин гъалибвал яз гьисабиз жедалда.

Россия барбатIиз кIанзавайбурун арада авай Германиядин канцлер Шоль­цани «туьтуькъушрин» арада­ кье­т­Iен чка кьазва. Адакни къурху ква: «Россия Украинадал гъалиб хьуни неинки азад, демократиядин, аслу тушир Украинадин государство михьиз барбатIда, гьакI Европадин кIалубарни дегишарда. Ида дуьньядин либеральный къайдайриз еке зиянар гуда».

Чпин къуллугърин, хсуси хийирдин гуьгъуьна авай ксари Украинада­ ва Донбассда телеф жезвай инсанрин, тергзавай шегьеррин, хуьрерин­ гьайиф чIугвазвач. Са шумуд чин алай тапархъанрин фикир анжах хсуси итижрикай я. Европарламентдин председатель Жозеп Боррела малумарзава: «Эгер Украинадиз чна куьмек тагайтIа, ам магълуб хьайитIа, Ев­росоюзни терг жеда». Яни чпин къуллугъарни гъиляй акъатда лугьузва ада.

Гьа и жуьреда Россиядикай гуя хкатзавай хаталувиликай Норвегия­дин, Нидерландрин, Бельгиядин, Чехиядин, Польшадин, Эстониядин, Шве­­циядин векилрини лугьузва. Анг­лиядин премьер-министр Сунакани­ «Россиядив Украинадал гъалиб жез туна кIандач» лугьуз гьарайзава. НАТО-дин военный комитетдин кьил, адмирал Бауэра мобилазациядиз ва Россиядихъ галаз 20 йисуз дяве ийиз­ гьазур хьуниз эверзава. Гьакъикъатда лагьайтIа, Россиядихъ садахъ галазни дяве ийидай, са уьлкведин чилерни кьадай фикир авач. Ам анжах вичин аслу туширвал, азадвал, халкьдин секинвал хуьз алахъзава. Дяве малумарнавай Украинадихъ ва адан амадагрихъ галаз дяве авуниз мажбур хьанва.

Гьайиф хьи, я США-ди, я Рагъ­акIи­­дай патан «демократиядиз» къул­­лугъзавай уьлквейри, Евросоюз­ди­ и кар алай месэлаяр кваз кьазвач ва Украинадин террориствилин, нацист­вилин режим гьахъдиз акъудзава. Яракьрин суракьда аваз, дуьньядилай мад цIар элкъуьрзавай Зеленский хушдиз кьабулзава, ам дяве давамаруниз мажбурзава, ислягьвилин­ икьрар кьабулун къадагъа ийизва. Евросоюз Украинадиз куьмек гудай рекьерихъ къекъвезва. США-дин патай долларар кьит хьайила, абурун ийир-тийир квахьнава. Шольца 300 млн евро жагъурна. Болгарияди Украинадиз куьгьне танкар рекье твазва. МВФ-ди  (Международный валютный фонд) 800 млн доллар гудайвал я. Евросоюзди, Зеленскийдин тIалабунриз жаваб яз, 50 миллиарддин облигацияр акъудда…

Кьиле физвай вакъиайриз, арадал атанвай гьалариз дуьзгуьн къимет гузвай военныйри, политикри Зеленскийди Муссолонидин хьтин кьисмет тикрардайдакай малумарзава.

Бенито Муссолони. Вуж тир ам? 1922-йисуз Италиядин кьилиз атай фашист. Гитлера адакай вичин кьилин амадаг, куьмекчи авунай. Абуру 1933-йисалай сада-садаз куьмекзавай. Советрин Союздал вегьей Германиядин кьушунрик Италиядин полкар, батальонарни квай. Гитлеран алчах планар руьхъведиз элкъведайла, Яру Армияди Европадин уьлквеяр, халкьар фашистрикай азадзавайла, Муссолонидин сиясатдиз акси Италиядин партизанрини активвал къалурна. И арада Муссолонидин къваларив хьайи амадагриз, ам тергна, дяведикай хкечIиз кIан хьана. И кардикай хабар хьайила, Гитлера 1943-йисан сентябрдиз Италиядиз десантникар ракъурна. Абуру Италиядин кьилин фашист саки чуьнуьхна, чинеба Германиядиз хутахна. Гитлера вичин амадагдиз Италиядин кеферпата социальный республика тешкилна. Гитлерахъ ихтибар ийиз­ тежедай чIал чиз, 1944-йисуз Муссолони Швейца­риядиз катна. Инани вичиз секинвал гьат тийидайди чир хьайи Бенитоди Италиядиз хъфин кьетIна. Амма 1945-йисан апрелдиз ам партизанрин гъиле гьатна ва гуьллеламишна.

Россиядихъ галаз дяведик эке­чIай, вичин халкь къирмишунал гъизвай, республика США-дин воен­ный базадиз элкъуьрнавай, кьил-кьи­ле­лай фена, вуч ийидатIа чин тийизмай Зеленскийни вичин башчийриз герек амай хьтинди туш. Ада вичелай алакьдай кьван къелетар авуна, США-дин вири буйругъар кьилиз­ акъуд­на. Гила, я бегьем армия, я бес кьадарда яракьар, я гьукуматда, радада терефдарар амачирла, ам низ герек хкведа кьван? Башчийри адан кьилиз яд чимдай вахт мукьвал жезвай хьтинди я. Чидач адаз вичин эхир жезвайдакай аян хьанвани, хьанвачни. РагъакIидай патан са бязи политикри, экспертри и кардикай ачухдиз малумарзава кьван.

Абад  Азадов