Алай девирда пиянискавал ва наркомания вичиз кьетIен фикир гана кIанзавай месэладиз элкъвенва. Ракдин хаталу азарди хьиз, наркоманияди ва пиянискавили инсан тартибдикай хкудзава — харапIзава — неинки адаз вичиз, гьакI хизандизни еке азаб жезва, санлай вири обществодиз зиян гузва.Алай девирда пиянискавал ва наркомания вичиз кьетIен фикир гана кIанзавай месэладиз элкъвенва. Ракдин хаталу азарди хьиз, наркоманияди ва пиянискавили инсан тартибдикай хкудзава — харапIзава — неинки адаз вичиз, гьакI хизандизни еке азаб жезва, санлай вири обществодиз зиян гузва.
Са ни ятIани лугьун мум- кин я, гуя Дагъустандиз ахьтин месэла хас туш. Гьайиф хьи, чи республикадани пиянискавилин ва наркоманиядин таъсирдик (аслувилик) квай инсанар авазва. Им абур ва хизанар патал уьмуьр акьалтIна лагьай чIал туш. Абурухъ и баладикай къутармиш жедай, наркотикар, ички галачиз, цIийи уьмуьр башламиш хъийидай умуд ава.Пиянискавилихъ ва наркоманиядихъ галаз женг чIугунин жигьетдай реабилитациядин (дуьз рекьел хкунин) центрайри кьетIен роль къугъвазва. Абур ичкидинни наркотикрин таъсирдик акатнавай инсанар патал “КIелдай” са жуьредин школаяр хьиз я. Икьван чIавалди Дагъустанда ахьтин центраяр авачир. Амма алатай йисуз гьалар хъсанвилихъ дегиш хьана. Реабилитациядин “Каспий” центр ва “Россиядин гележег” мергьяматлувилин фонд тешкилунихъ галаз алакъалу я.Чун и идарадин генеральный директор Гьажимурад Мегьамедовахъ (шикилда) галаз гуьруьшмиш хьана ва чи арада суьгьбет кьиле фена.§ Мергьяматлувилин фонд тешкилдайла, квехъ гьихьтин фикирар-планар авай? Куьне кIвалахиз гьикьван вахт я? — хабар кьуна за.- Бязибуру лугьузва хьи, гуя наркоманриз куьмек гун лазим туш. Ва-а-аъ, наркоманар, пиянискаяр — ибур чпиз куьмек гана кIанзавай азарлу инсанар я. Гьаниз килигна, фонд тешкилдайла, за наркотикрин, ичкидин таъсирдик акатнавай инсанар дуьз рекьел хкуникай фикирна.Пациентар патал чна абур дуьз рекьел хкунин махсус программа туькIуьрна. Адан метлеб пиянискайрикайни наркоманрикай цIийи инсанар арадал хкун я. И программадин, гьакIни психологиядин тренингрин бинедаллаз чи консультантри ва психологри уьмуьрдин цIийи рекьел хтунин сирер чир хъийизва, наркотикрилай хизан важиблу тирдахъ инанмишарзава. КIвалахиз башламишай са йисан вахтунда чна хъсан нетижаяр къазанмишна. Месела, эхиримжи варцара чи центрада хьайи 26 касдикай 21 дуьз рекьел хтана — абуру кIвалахзава, хизанар тешкилзава, шад уьмуьр кечирмишзава.§ Куь центрадиз кьабулунин шартIар гьихьтинбур я?- Реабилитациядин курс пулсузди туш. Гузвай пулунин гьисабдай абур хъсан къулайвилер авай коттеджра яшамиш жезва, гьар жуьредин тIямлу тIуьнар гузва, дуьз рекьел хкунин (реабилитациядин) серенжемар кьабулзава. Чна сир хуьзва, къулайвал, къайгъударвал ийизва.Гьа са вахтунда бязи агьалийриз чна пулсуздаказни куьмекзава. Абур чпихъ диде-буба, хизанар авачир, социально хаталу наркоманар я. Ахьтинбуру са доза къачун патал цIудралди жегьилар наркотикрал желбзава.§ Куь центрадивай гьикьван ксар кьабулиз жезва ва реабилитациядин вахт гьикьван я?- Исятда чавай муьгьтеж вири ксар кьабулиз ва абуруз куьмек гуз жезва. Чи ихтиярда пуд коттедж (герек атайтIа, мадни са шумуд кьаз жеда) ава. Кьилинди ам я хьи, чахъ, наркотикринни ичкидин таъсирдик квай инсанар дуьз рекьел хкунал машгъул жезвай хъсан команда хьанва. Реабилитациядин вахт виридаз сад хьтинди туш, юкьван гьисабдалди 3-6 варз я.§ Гележегдин планрик вуч ква?- Зи эрзиман-мурад Дагъустанда кьуд дараматдикай ибарат реабилитациядин зурба центр эцигун я. И кар патал чахъ вирин патав чилин участокни ава. Гележегда анал заз теплицайрин ва фермервилин майишатар тешкилиз кIанзава. Герек чи центрада, дуьз рекьел хтана, сагълам хъхьанвайбуру анра кIвалахин (ахьтин ксариз кеспи жагъурун регьят туш эхир), бахтлу уьмуьр кечирмишин. Идалай гъейри, эгер чахъ жуван теплицаяр, фермервилин майишатар хьайитIа, хейлин инсанриз пулсуз куьмекдай мумкинвални жеда. Мадни, за вири Россияда реабилитациядин центраяр тешкилун планламишзава. Алай вахтунда чи филиалри Саратовда, Сочида кIвалахзава.
Мухтар, дуьз рекьел хкизвайди:- За 5 йисуз кьван наркотикар ишлемишна. Завай жув дуьз рекьел хкиз жедачир. Мукьва-кьилийрин къайгъударвал себеб яз, зун реабилитациядин “Каспий” центрадиз аватна. Сифтедай заз и чка бегенмиш хьаначир. Амма гуьгъуьнлай зун гъавурда акьурвал, ина авайбур гьа зун хьтинбур я, гьа жергедай яз — чи консультантарни. Абур чебни гьа и рехъ фенвай, чпин тежрибадай акурвал, абуру дуьз рекьел хтунин сирер чазни чирзавай. Исятда за жув хъсандиз гьиссзава. Заз ина дустарни хьанва. Диде-бубадихъ галаз хъсан алакъаяр арадал хтанва. Сагълам хъхьайла, гьелелиг заз вуч ийидатIа чизвач. Амма наркотикриз за мад майилвал хъийидач. За наркомания еке гъалатI яз гьисабзава. Наркотикрин, ичкидин дуст хьун за садазни меслят къалурзавач.
Джульета Штурвалова
