Ни вуч лагьайтIани, чна жуван халкьдал, лезги халкьдин векил хьунал дамах­за­ва. ГьикI хьи, чи халкьди вичин арадай машгьур полководецар, шаирар, алимар, арифдарар, устIарар… майдандиз акъудна ва акъудзава.

И мукьвара чи халкьдик руьгь кутадай дережадив мад са ватанэгьли агакьна. Ери-бине Кьурагь райондин Штулрин хуьряй тир  Гьажиев  Тагьир  Минетулагьовичаз  — Краснодарский крайдин Крымскдин гьавадин космический къуватрин дивизиядин командирдиз  Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путинан Указдалди ва РФ-дин оборонадин министр Сергей Шойгудин Приказдалди генерал-майорвилин чин гана. Алай йисан 20-майдиз Белиж поселокдин межлисрин “Москва” залда цIийи генерал тебрикуниз, адахъ галаз таниш хьуниз талукьарнавай еке мярекат кьиле фена. Агъзур кас гьакьзавай дарамат сиве-сивди  инсанрив ацIуни ватанэгьли къаршиламишай тегьер­дикай лугьузва.

Сифте нубатда къейд ийиз кIанзава хьи, Тагьир Минетулагьовича вири багърияр, хуьруьнвияр, ярар-дустар, санал кIелай­бур, къуллугъайбур, республикадин гьукуматдин органрин, шегьеррин, районрин админи­страцийрин, “Лезги газетдин” векилар, дара­матдин вилик акъвазна къаршиламишна.

Багьа мугьманрин арада авай: Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Председателдин заместитель, генерал-майор Рамазан Жафаров, РД-дин Халкьдин Собранидин Председателдин заместитель, КПРФ-дин Дагъустандин рескомдин 1-секретарь Магьмуд Магьмудов, Кьиблепатан территориальный округда РД-дин Кьилин патай тамам ихтиярар ганвай векил Энрик Муслимов, РД-дин Халкьдин Собранидин налогрин, бюджетдин рекьяй комитетдин председатель Сейфулагь Исакьов, Халкьдин Собранидин депутат Ферзилагь Исламов, Дербент шегьердин ва райондин, Сулейман-Стальский, Мегьарамдхуьруьн районрин муниципалитетрин кьилер Малик Баглиев, Мегьамед Жалилов, Нариман Аб­дулмуталибов, Фарид Агьмедов, Дербент шегьердин, райондин ва Дагъустандин Ог­ни­дин военком Адил Къулиев, Кьурагь рай­ондин администрациядин кьилин заместитель Жаврудин Халикьов, эцигунардай “Югстрой” ОАО-дин генеральный директор Гьажи Жабраилов, Дербент шегьердин агъсакъалрин Cоветдин председатель Нариман Рамазанов…

Шад мярекат “Штул” ансамблдин (адан руководитель Гьажи Гьажиев генерал-майордин хайи стха я) хуш авазрик кваз Да­гъустандин ветеранрин Советдин председатель, полковник Магьарам Алижанова лап вини дережада аваз кьиле тухвана.

Тебрикрив эгечIдалди кIватI хьанвайбур Тагьир Минетулагьовичакай туькIуьр­на­вай кинофильмдиз дикъетдивди килигна. Ана авторри гъвечIи чIавалай къенин йикъалди генералди тухвай уьмуьрдикай куьрелди, амма яцI алаз, Кьурагь дагълара­ яшамиш хьайи штулвидин хцин рикI цавари, ванцелайни йигиндиз лув гудай самолетри гьикI чпел желбнатIа, ихтилатна.

Белиж поселокдин 1-нумрадин юкьван школа куьтягьай Тагьир Ставрополдин маршал В. Судецан тIварунихъ галай авиациядин­ высший военный училищедик экечIиз фена. Комиссиядиз акуна хьи, гададихъ и кар ийидай вири делилар ава: хъсан чирвилер, спортсмендин вердишвилер, буй-бухах, мягькем беден, самолетрал рикI хьун…Амма къарар акъудна: “Гьажиев училищедиз кьабулиз жедач”. Вучиз эхир? Гада къапарай акъат тавуна амукьна. “Ви нерик синих ква” лагьана адаз. Дугъриданни, школада амаз боксдин секцияда машгъул хьайи адан нерихъ гзаф сеферра гъутар галукьнай ва ин­гье гила мурадни тIач жезва. Им рикIи кьабулдай кар тушир.

Комиссиядин членриз лезги гададин къилих чизвачир кьван. Тагьира, са югъни гежел тевгьена, больницадиз фена, нер операция ийиз туна. Гьа икI, нерик синих кумачир Гьажиев Советрин Союзда тIвар-ван авай училищедин курсант хьана. Идалай гуьгъуьниз штулвидин уьмуьрда кардиз, къуллугъдиз, рикIе авай мурадриз манийвал гузвай четинвилер, уламар гзаф хьана, амма ам абурай уьтквемвилелди, итимвилелди экъечIна.

Са шумуд сятда гурлудаказ давам хьайи мярекатдикай, генерал-майордин тIварунихъ авур тебрикрикай, хуш келимайрикай галай-галайвал газетдин чинрилай рахадай мумкинвал чахъ авач, гьавиляй чун виридан ри­кIел аламукьдай хьтин са бязи легьзейрал акъвазда.

Россиядин армиядин офицеррихъ, нубатдин чин-гъед гайила, и кар “чуьхуьдай” кье­тIен адет авайди я. Мярекатдин шагь (тамада) М. Алижанова генерал-майордив залдин у-р-р-ра-дин сесерик кваз а адет кьилиз акъу­диз туна ва ахпа генералдини адан уьмуьрдин юлдашди хуш авазрик кьуьл авуна. Къейд ийин, Тагьир Минетулагьовича тебрикдин гафар лагьай вири юладшрихъ галаз санал кьуьлерна.

—  За къе лап чlехи гьевесдалди чи ватанэгьлидин, чи дустунин агалкьунар къейдзавай мярекатда иштиракзава,- лагьана Рамазан Жафарова. — Чи кьисметар ухшар я. Школа акьалтlарайдалай гуьгъуьниз чун Ватандиз къуллугъ ийиз чи  уьлкведин гьар сана хьана. Гьар йикъан галатун тийижир зегьметди, жуван пешекарвал йисалай-суз хкажуни, чирвилер артухаруни къе чи Тагьир стха и виниз тир дережадиз акъуднава. Чна вал лап рикlивай дамахзава. Ваз  ганвай генерал-майорвилин тlвар мубаракрай! И агалкьун ваз вири республикади тебрикзава, — лагьана ада ва РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипован тебрикдин чар кIелна:

“Гьуьрметлу Тагьир Минетулагьович! Квез ганвай и виниз тир тlварцIи квехъ РФ-дин Президент Владимир Путинан па­тай чlехи ихтибар авайдан патахъай шагьидвалзава. Ида куь пешекарвал ва ус­тад­вал тестикьарзава. Куь вири уьмуьр — им Ватандиз къуллугъ авунин вини дере­жадин чешне я. Куьне хьайи къуллугърал куьн къастунал кIеви кас, халис коман­дир яз къалурна, Россиядин Федерациядин оборонадин бажарагъвал мягькемаруник чlехи пай кутуна. Дагъус­тан­вий­риз куьн жуван ватанэгьли, зурба военачальник, ватанпе­рес, интернационалист, дирибаш ва жуьр­этлу кас хьиз чизва. Гзаф миллетрин Да­гъустандин халкьари квелди дамахзава. Куьн мадни еке дережайрихъ агакьун­ кIан­зава заз…”

Магьмуд Магьмудова дагъустанвийри, гьа гьисабдай яз лезги халкьдин векилрини, Россиядин Федерациядин азадвал, аслу туширвал, хатасузвал хуьн патал чпин везифа­яр намуслувилелди кьилиз акъудзавайдакай ва Тагьир Гьажиевни и рекьяй виридаз чешне тирдакай лугьуналди, адаз Октябрдин инкъилабдин цIи тамам жезвай 100 йисан юбилейдиз талукь медаль гана.

Тагьир Гьажиева са шумуд йисуз Кеферпатан Осетияда ва Астрахандин областда военкомдин везифаярни тамамарна. Белиждиз анрайни къуллугъдин юлдашар, ярар-дустар атанвай. Кеферпатан Осетиядин Владикавказ шегьердин мэрдин везифаяр тамамарзавай Тамерлан Фарниева кьетIен пишкешни гайидалай гуьгъуьниз лагьана:

— Вуна жергедин аскервилелай генерал-майордал кьван четин, пара манийвилер ацалтай рехъ атlанва. Ватанди ви гьакъисагъ зегьметдал, хейлин орденар ва медалар гуналди, чlехи къиметни эцигна.  Вуна икьван гагьда кечирмишнавай йисар — ибур халис ин­сандин, аскердин, чи зурба Ватандин ватанпересдин йисар я. Вуна гьамиша сад-садахъ галайвал ва мягькемдаказ дережайра ви фикирар хуьзва, чи уьлкведин­ итижар виридалайни вине эцигзава. Къуй гележегдани ви пешекарвилин ва уьмуьрдин тежрибади уьлкведин важиблу ва четин месэлаяр гьялиз куьмек гурай.

— Чи ватанэгьли неинки са военный командир-генерал я, ам политический деятелни я,- лагьана Энрик Муслимова. — Ам Астрахань шегьерда областдин военкомвиле эцигиз кlан хьайила, ана авай миллетчияр адаз акси къарагъна, “вучиз чкадинди эциг тавуна,  дагъустанви эцигзавайди я?” лугьуз­. И кардин патахъай зи рикlел ада гайи интервьюдин гафар алама. “…Эгер чна инлай кьулухъни государстводиз талукь месэлаяр миллет ва я миллетчивал бинедаваз гьялиз хьайитIа, им чи государство барбатI авун па­тал адан цлаз язавай нубатдин мих я”.

А интервьюда ихьтин гафарни авай: “Лейтенант яз везифайрив эгечIай йикъалай за жуван буржи лазим тирвал кьилиз акъудзава. Санални, са чIавузни за государстводин итижар кьулухъ вегьенач, жуван хиве тур лап жавабдар везифаярни къуллугъди, намусди истемишзавайвал, Россиядин офицердиз хас тирвал бегьемарна. Уьлкведин ПВО-дин къурулушдик кваз Астраханский областдин цавун бушлухар хуьнин рекьяй жавабдар кас яз за авур хъсан крар рикIелай ракъурзава. А чIавуз зун маса миллетдин векил тирди садани рикIел гъанач. Командующийрини, жуван гъилик квайбуруни заз гьуьрметзавай, зун кваз кьазвай…”.  Тагьир Гьажиева, са куьнизни килиг тавуна, вичин кар авуна, вич миллетчивилин фикирар гваз майдандиз экъечI­завай­бу­рулай вине авайди успатна. Астраханский областда цIуд йисуз военный чIехи къуллугъ гьакъисагъвилелди, намуслуви­лел­­ди идара авур командирдиз “Россиядин Фе­дерациядин лайихлу летчик” лагьай гьуьр­метдин тIвар ва гуьгъуьнайни “Ватандин вилик военный рекьяй лайихлувилерай” орден гана.

Тагьир стхадин кьетlенвал, лазимлувал ва пешекарвилин вини дережа, пенсиядиз фен­вайтlани, адаз мад Ватандиз къуллугъ ийиз эве­руни, адал генералвилин къуллугъ, авиациядин дивизия ихтибаруни ва гила  гене­рал-майорвилин чlехи тIвар гуни генани тестикьарзава.

Сейфулагь Исакьова чеб, са районэгьлияр яз, сифте Кьурагь районда, 1967-йисалай Белижда санал чlехи хьайидакай, чпи санал кlелайдакай суьгьбетна. “Белиждин цlийи тарихда белижвияр министрар, РД-дин Халкьдин Собранидин депутатар, СССР-дин ва Россиядин игитар, искусствойрин деятелар, шаирар хьанва. Чlехи дережайрин сиягь­ чи стха Тагьир Минетулагьовича такабурлудаказ давамарзава. Чаз гила вирида дамахдай генерални хьана. Тагьир стхадин и чlе­хи агалкьун — им чи жегьил несил ватанпересар яз тербияламишиз хъсан чешне я.

Чlехи Россиядин хушбахтвал патал чlуг­вазвай регьят тушир къуллугъда вахъ, стха, яргъал ва сагълам уьмуьр, бахт ва чун шадардай агалкьунар хьурай”, — алхишна С.Иса­кьова.

Дербентдин РКЦ-дин управляющий, вичихъ галаз цIуд йисуз са классда санал кIелай Имам Абдуллаеваз гаф гайила, генералди залда авай амай юлдашризни эверна. Къе кьилер рехи хьанвай, уьмуьрдин жуьреба-жуьре уламар акунвай итимри жаван вахтар хушдиз рикIел хкана.

— Чун саки вири аялвилин, жаванвилин женжелвал квайбур тир,- хиве кьазва И.Абдуллаева, — гьа са вахтунда чна хъсандиз кIел­­ни ийизвай. Тагьир школадин общественный крара ашкъидалди иштиракунал гьалтайла чалай тафаватлу жедай. Муаллимри адал жуьреба-жуьре кIвалахарни тапшурмишдай. ГьакIни армиядиз гьазурвал акунин тарсара ада виридалайни вилик автомат, винтовка ачухна, кIватI хъийидай, устав хуралай кIелдай. Цавун бушлухрал, самолетрални адан пара рикI алай. “Закай летчик-истребитель жеда” лугьудай ада.

И рикIел хкунри Тагьир баянар гунизни мажбурна.

— Зун къе пара шад я куьн, классдин дустар, икI акунал. Чи тухумда летчикар, чебни снайперар хьайиди туш. Чидач вучиз ятIа, зи бейнида датIана самолетри агъавалдай ва за фикиррай сомолетра аваз лув гудай. Квезни чизва, зун авиамоделрин кружокдани машгъул хьана, авиациядикай, машгьур летчикрикай, космонавтрикай газетрайни, ктабрайни кIелна за. Школа куьтягьна, Ставрополдиз фена. За гьич са чIавузни офицервилин чинрикай, къулай яшайишдикай, еке мажибрикай фикир авурди туш. Вили цаву зун гьамиша вичихъ ялзавай. Сад лагьай сеферда самолетда аваз цавуз хкаж хьайила, гьейранвилихъ кьадар амукьначир. Сифте атай мажибдихъни за дахдиз, дидедиз, багърийриз пишкешар къачунай.

— Дустари дуьз лугьузва, — рахана Гьажиеван муаллим Магьмуд Магьмудов, — Тагьир гьамиша гьи кардай хьайитIани кIвенкIве жергейра жез алахъдай. Россиядин армияда къуллугъдайлани ам вичин къилихдиз вафалу яз амукьна. Киевдин военный округдин ПВО-дин частара, Читадин гьавадин космический къуватрин дивизияда, Кеферпатан Кавказдин военный округда къуллугъдайлани, Чечняда, Кьиблепатан Осетияда кьиле фейи дяведин гьерекатра иштиракдайлани, РФ-дин ПВО-дин Гьавадин военный академияда кIелдайлани, ам амай юлдашриз чешне хьана. Къе ам стратегический авиациядин дивизиядин командир я. Ихьтин дережадиз хкаж хьанвай ватандашар чахъ лап тIи-мил ава, гьавиляй чна Тагьир Минетулагьовичал рикIин сидкьидай дамахзава.

Белиж поселокдин администрациядин кьил Рамиз Гьабибулаева вири залдик звал кутур муштулух гана: — Чи поселок республи­кадилай къецени машгьур авур ва ийизвай рухваяр, рушар садни кьвед туш. Советрин Союздин Игит Абас Исрафилов, государст-венный, общественный деятель Загьир Арухов, генерал-майор Тагьир Гьажиев… Абуру пудани 1-нумрадин юкьван школада чирвилер, тербия къачуна. Чна, Дербент райондин администрациядин кьилихъ галаз меслят авуна, Белиж поселокдин кьилин куьчейрикай сад Тагьир Гьажиеван тIварунихъ язава…

Жемятдихъ галаз генералдин гуьруьш пара абурлудаказ кьиле фена. И кардал вири рази яз амукьна. Эхирдай Тагьир Минетулагьовича вилерал шадвилин накъвар алаз ви­ридаз сагърай лагьана.

* * *

22-майдиз Дербент райондин администрацияда РФ-дин лайихлу военный летчик, “Ватандин вилик военный лайихлувилерай” ордендин  сагьиб Гьажиев Тагьир Минетулагьович шад гьалара къаршиламишна.

Ина райондин хуьрерин ва поселокрин кьилер,  собранийрин депутатар, карханайрин ва школайрин директорар, жегьилрин об­щественный тешкилатрин векилар, ветеранар, “Юнармия” гьерекатдин отрядар, культурадин идарайрин работникар авай.

Зуьрнедин шад авазди зал ацlурна. Милли парталар алай рушари райондин кьил Мегьамед  Жалилов, генерал-майор Тагьир Гьажиев,  Кьиблепатан округда РД-дин Кьилин патай тамам ихтиярар ганвай векил Энрик Муслимов, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Ягья Гьажиев, Дербент, Дагъустандин Огни шегьеррин ва Дербент райондин военный комиссар Адил Къулиев фуни, кьел ва шуьрбет гваз къаршиламишна.

Мегьамед Жалилова Т.Гьажиеван тIва­рунихъ хуш келимаяр лагьана, райондин администрациядин,  депутатрин корпусдин  ва вири районэгьлийрин патай генерал-майорвилин тlвар рикlин сидкьидай муба­ракна.

“Ватандин вилик куь лайихлувилер екебур я. Куьн Дербент райондин, Дагъустандин­ ва Россиядин дамах я”, — лагьана М.Жалилова ва адав “Дербент райондин гьуьрметлу гражданин” лагьай гьуьрметдин тlвар ганвай грамота вахкана.

Ахпа Т.Гьажиеваз чlехи тlвар гун Энрик Муслимова, Адил Къулиева, райондин обще­ственный палатадин председатель Фатулла­ Фетуллаева, райондин депутатрин собранидин председатель Мажмудин Семедова, Бе­лиждин сад лагьай нумрадин школадин директор Имара Заловади, генералдиз тарсар гайи муаллим Магьмуд Магьмудова мубаракна.

Эхирдай Т.Гьажиева вич икьван чимидаказ ва хушдиз кьабулунай виридаз сагърай лагьана.­

Мярекат аялри гьазурнавай концерт гуналди ва рикlел аламукьдай шикил ягъуналди акьалтlарна.

Нариман Ибрагьимов,
Къагьриман Ибрагьимов