Россиядин Президент Владимир Путина гележегдани инсаниятдин яшайишдин шартIар хъсанарунин, сагъламвал мягькемарунин фикирдалди 2017-йис Экологиядин йис яз малумарна.
Чи республикадин Кьил Рамазан Абдулатипова, и кардиз къуват гуналди, алайди Экологиядин ва Каспий хуьнин йис тирди тестикьарна.
Государстводин Советдилай башламишна, виринра жавабдар инсанри гьавадиз, чилиз, циз чиркинардай, зиянлу шейэр ахъай тавун, промышленностдин карханайри цIийи технологияр ишлемишуналди, тIебиат хуьн патал вири серенжемар кьабулна кIанзавайдакай лагьана.
Малум тирвал, чан алай ва алачир тIебиат гьамиша сих алакъада ава.
Инсан тIебиатдин виридалайни кьилин яратмишун, акьулдалди, гъилералди ам туькIуьрзавай архитектор, устIар, фялени я.
Машгьур алим Мичурина лагьанай: “Чавай тIебиатдин мергьяматлувал гуьзлемишиз акъвазиз жедач, ам адавай къачун чи буржи я”.
Перестройкади экономикадиз, яшайишдиз хьиз, тIебиатдизни чIурукIа таъсирна.
Гьукуматдин планралди зегьметчийри кутунвай миллион гектарралди багълар, уьзуьмлухар, тамар тергна, халкьдиз гьисабиз тежер кьван зиянар гана…
Алай вахтунда и кардин гъавурда акьуна. Чи уьлкведа, республикада, районра, хуьрера багълар, уьзуьмлухар, тамар кутуниз ва абурукай менфят къачуз, тIебиат гуьрчегаруниз еке фикир гузва. Кьилдин программаяр туькIуьрна, миллионралди харжияр ийизва.
И карди тIебиатдални чан хкизва, зегьметчийриз кIвалахни жезва, яшайишни вилик физва.
Законри, программайри багълар, уьзуьмлухар кутадай, чилер ишлемишдай ихтиярар вирибуруз ганва. ГьакI хьайила, чна кьилдин ЛПХ-яр, КФХ-яр ачухна, гьукуматди гузвай пулдин такьатарни ишлемишна, тIебиатдал чан хкун ва ам менфятлудаказ ишлемишун лазим я.
Кьиблепатан Дагъустанда заз гьар юкъуз аквазвай СтIал Сулейманан, Хив, Агъул, Кьурагь районрин мулкарай 50-дав агакьна хуьрерин агьалияр дагъларай арандиз куьч хьанва. Техилар цадай талаяр, векь ядай чилер, багълар, мал-лапаг хуьдай дагълар баябандиз амукьнава.
Гьар йисан зулун эхирра, гатфарин сифтедай бул векьер-кьалар экъечIна, кьуранвай чкайра цIаяр кьазва.
Нетижада кул-кусар, тамар, чуьллер кузва, инра авай вагьши гьайванарни ничхирар терг жезва.
Куьч хьанвай хуьрерин мулкарал Совет гьукумат тешкил хьайи сифте йисара (1918-1921-йисарин граждан дяведин четин вахтунда) дяведин фондуниз В.И.Ленинан тIварунихъ кьве пут живе рекье тур Хпуькьрин майдандал алай живе хкудзавай шахта, ЧатIан лекъвел алай тахтадин завод, Цналрин, куьгьне Фригърин, АрхитIрин шахтаяр, хуьруьн майишатдин гегьенш мулкар гъиляй вегьенва.
Ажеб жедай гьукуматди, алай девирдин карчийри, бизнесменри, хайи ерийрихъ рикI кузвай гьар са касди и менфятлу чилерал, дагъларал, шахтайрал чан хканайтIа…
Инсаният къвердавай вилик физва, мал-девлет, шейэр гзаф ва яшайишдин шартIар, истемишунар артух жезва.
Къенин йикъан тIимил хийирдиз килигиз, пакадин миллионар гадарзава. Тамар акатайвал атIузва, ахпа кузва, тIебиатдин абур тир вагьши гьайванар, ничхирар язава, тергзава. Шегьерра, районра тарар, паркар хкудиз, сан-гьисаб авачир кьадарда кьакьан кIвалер эцигиз, маса гузва. Инсаниятдиз эвелимжиди тир суьрсет гузвай майишатар, мулкар, мал-къара рикIелай алуднава. ТIебиат инсафсузвилелди чиркинарзава. Ахпа субботникар тухуз, аквадай чкаяр михьзава, “мег зизи, кьамни дуду” ийизва. Таквадай чкаяр хъуртаризни зирзибилриз элкъвенва…
Районра, хуьрера агъзур тоннралди гьасилзавай къизилдив барабар тир лапагрин сар, цIуд агъзурралди лапагрин, цIегьерин хъицикьар, чIехи маларин хамар чуьллериз, вацIариз, тамариз гадарзава, тIебиатни чиркинарзава.
Дуьньядин кьуд патай гъизвай продуктар, шейэр ящикра, шешелра, бутылкайра, баклашкайра, банкайра, пакетра аваз ва масакIа чкайрал агакьарзава. ИчIи хьайи къаб-къажахдин — тарадин иесивал ни ийизва? Кьабулдай чкаяр тахьуниз килигна, тIебиатдин чинал гадарзава.
А зирзибилдик тIиш хуькуьруьз незвай гьайванарни вишералди рекьизва.
И ва маса кимивилер арадай акъудун патал экологиядин министерстводи, шегьеррин, районрин, хуьрерин кьилери тIебиат, экология хуьнин рекьяй серенжемар кьабулун, комитетар, секцияр тешкилун, абурун жавабдарвал артухарун лазим я.
Рамазан Велибегов, Хив район
