20-майдиз РД-дин Кьил Сергей Меликова Халкьдин Собранидиз кIелай Чарче къарагъарнавай месэлайрик Дагъустандин милли чIалар хуьниз талукьдини квай. Хайи чIаларин гьакъиндай ада теклифзавай госпрограмма, зи фикирдалди, халкьарин медениятрин жуьреба-жуьревал хуьник, милливилин гележег хъсанаруник пай кутун патал виликамаз ийизвай къайгъударвал я.
ЧIаларин патахъай къайгъударвал абур квахь тавунмаз, текьенмаз авун герек я. Малум тирвал, дуьньяда чпин хайи чIаларал чан хкунал кIвалахзавай халкьарни ава. И гьерекат эвелни-эвел чIал медениятдивай ва миллетдин эйнивиливай къакъудиз тежер пай тирди аннамишуналди кьиле физва. Дуьньяда терг жезвай чIаларин кьадар, пешекарри тестикьарзавайвал, йисалай-суз артух жезва. ЮНЕСКО-ди тухвай ахтармишунрин нетижайрал асаслу яз, Дагъустандин са шумуд чIал, гьа жергедай яз лезги чIални, зайиф гьалда ава.
Эхиримжи йисара Дагъустандин чIалар хуьн патал рахунар гзаф хьана ва жезва; чIалар вилик тухунихъ элкъуьрнавай гьар жуьре программаярни малумарна. Гьайиф хьи, абур асул гьисабдай нетижасузбур хьана. Сергей Алимовича хайи чIалар еримлу авунин жигьетдай тамам программа теклифзава. Ихьтин дережада кьабулзавай серенжемрихъ хъсан нетижа хьуник умуд кутаз жеда.
«Къе чаз ахьтин гьал аквазва хьи, хайи чIаларал рахазвайбурун кьадар яваш-яваш тIимил жезва», — лагьанва С.Меликова вичин Чарче. И гьерекат йигин камаралди кьиле физва лугьудай делиларни ашкара я чаз. Себебар гзаф ава: глобализация, хуьрерай шегьерриз куьч жезвайбурун кьадар артух хьун, мектебра хайи чIалариз лазим саягъда фикир тагун ва сятерин кьадар йисалай-суз тIимиларун, хайи чIалар мектебра имтигьанар вахкузвайбурун жергедик кутун тавун…
Милли чIалар хуьнин рекье нетижа хкатдай программа туькIуьрун патал са жерге жигьетар фикирда кьуна кIанзава. И барадай алай аямдин технологияр къудратлу алатдиз элкъуьриз жеда. Адетдин серенжемрилай алава яз, онлайн къайдадин майданар, жибиндин телефонрин приложенияр, къугъунар арадал гъуни, мультфильмаяр таржума авуни хайи чIалар ишлемишунин гьерекат йигинарда, гегьеншарда ва абур машгьур хьуниз хъсан патахъай таъсирда.
Хайи чIалай жуван чирвилер ахтармишдай жуьреба-жуьре тапшуругъар авай интернет-ресурсар саки авач. Хайи чIалай жуван чирвилер онлайн къайдада ахтармишиз алахъайди яни куьн садра кьванни? Эгер алахъайди ятIа, якъин хьи, куьн вилив техвей месэладал ацалтна: абур интернетда авач лагьайтIа жеда. Онлайн жуьредин са бегьем тест жагъурун четин кардиз элкъвезва. Гьавиляй хайи чIаларал неинки ктабар, гьакI жуьреба-жуьре темайриз талукь онлайн тестерни хьана кIанда, гьа жергедай яз мектебда кIелзавайбуруз талукь кьилди классрин махсус тапшуругъарни.
Къенин девирдин шартIара хайи чIалар хуьн патал герек тир вири крар кьилиз акъудиз жезва. КIанзавайди гьевесни мумкинвал хьун я. Ихьтин важиблу крарик пай кутаз чунни гьазур я.
К. Ферзалиев
