Алкьвадар  Гьасан эфендидин тухум чи вири уьлкведиз фадлай машгьур я. ИкI, тIвар-ван авай гзаф кьадар инсанар, гьа жергедай яз къадалай виниз  илимдин докторар, кандидатар, Социализмдин Зегьметдин Игит, пуд кас Ленинан ордендин сагьибар, Россиядин илимрин Академиядин гьакъикъи член лап ­гзафбуруз чида. И тухумдин векилар ругуд сеферда Государстводин ва Ленинский премийриз лайихлу хьана!  ГьакI хуьруьн майишатдин лайихлу работникар, духтурар, муаллимар, нефтянникарни акъатна. 

Къенин зи суьгьбет гьа и тухумдин векил,  Гьасан эфендидин хтул, 34 йисуз Махачкъала шегьердин 39-нумрадин лицей-школада географиядин тарсар гайи, къе вичин 90 йисан юбилей къейдзавай тежрибалу муаллим, машгьур краевед  Нурият   Имамовна  Алкадарскаядикай  я.

Ам 1929-йисуз Кьасумхуьруьн райондин Алкьвадрин хуьре дидедиз хьана. Нурият Ог­нида 1-классдиз фена. Гуьгъуьнлай­ (бубадин кIвалахдин чкайрихъ галаз алакъа­лу яз) гагь Избербашда, гагь Дербентда  кIел­на. Адан буба Избербашда таъминарунин рекьяй отделдин (ОРС) кьиле акъвазнавай.

1942-йисуз Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайила, хизан Алкьвадрал хтана. И чIавуз Нурията анжах 6-класс куьтягьнавай. Хуьре адаз кIелун давамар хъувун кьисмет хьанач, гьикI лагьайтIа, ана авайди анжах сифтегьан (4 йисан) школа тир. Муаллимар вири фронтдиз фенвай, аялриз тарсар гудай кас авачир. Кьулан СтIалдилай тир Шихнабиев Шихгьасана мектебдин директорвални, муаллимвални, завхозвални ийизвай. Вичизни повестка атайла, ам школадин куьлегар, будильникни гваз Нуриятан диде Рейгьанатан патав фена ва адаз икI лагьана: “Зун фронтдиз физва. Мектебда  тарсар тухудай са касни авач. Аялар гьакI туна виже къведач­. Ви руша шегьерда 6-класс куьтягьнава. Адавай чи муаллимар эвез ийиз жеда!” Шихгьасана Нурият школадиз тухвана, аялрихъ галаз танишарна ва ам кIвалахдин гъавурда туна. Гьа икI, цIикьвед йис хьанвай на­зик рушан къуьнерал четин пар эцигна. Школадихъ лагьайтIа, тарсар тухун патал авайди тек кьве кIвални са дегьлиз  тир. Са классда кьилдин жергеда 1-3-классрин, муькуь классда 2-4-классрин ученикар ацукьнавай. Нурията, са классдай муькуь классдиз чукуриз, садбуруз­ кхьиз, муькуьбуруз кIелиз, шикилар чIуг­ваз чириз хьана. Гьикьван четин тиртIани, ада аялрихъ галаз ашкъидалди кIвалахза­вай. Ученикрини чпин жегьил муаллимдихъ ди­къет­дивди яб акалдай. Са пуд вацралай школадиз фронтдай инвалид хьана хтанвай, пуд вацран муаллимвилин курсар куьтягьнавай муаллим атана. И вахтунда Нуриятан диде кIевиз азарлу хьана. Ада гзаф вахт дидедихъ гелкъуьниз серфзавай. 1943-йисуз диде рагьметдиз фейила, бубади вичин аялар Избербашдиз хутахна. Инани Нуриятаз кIелун давамардай мумкинвал хьанач. Ам 7-класс куьтягьнавайбурун яшарай акъатнавай, вичин таяр-туьшерихъ галаз кIелун патал чирвилер бес жезвачир. Гьавиляй бубади Нуриятаз урус чIа­лайни математикадай са йисан вахтунда муаллимрив кIвале тарсар гуз туна. Вич-вичиз гьазур хьана, экзаменар вахкана, Нурият Дербентдин педучилищедик экечIна. 1948-йисуз анаг, 1950-йисуз­ Махачкъалада дишегьлийрин институтдин естест­венно-географический отделение куьтягьай жегьил­ди кьве йисуз хайи хуьре — Алкьвадрин школада кIвалахна.

Нурият Имамовнади муаллимвилин пеше  хкягъун дуьшуьшдин кар тушир. 50 йисан­ муаллимвилин стаж авай, Ленинан ордендин сагьи­бар, тежрибалу педагогар, вичин бубадин стхаяр тир Гьуьсейнов Абдулкеримни Эфендиев Абду­л­межид Нуриятаз вири уьмуьрда чешне хьана. Абу­рун чирвилерал, тарсар тухузвай тегьердал руша гьейранвалдай ва адан рикIе вичикайни дерин чирвилер авай педагог хьунин гьиссер гьатдай.

1952-йисуз Нурият Имамовна Махачкъаладиз хтана. Ина ам дишегьлийрин институтдин комсомол организациядин штатдик квай секретарвиле хкяна. Гьа йисуз ам Осетиядин педагогический ин­ститутдин географиядин отделенидик (заочнидаказ) экечIна. 1957-йисуз анаг дерин чирвилер аваз акьал­тIарна.

Нурият Имамовнади шегьердин общест­венный уьмуьрдани активвилелди иштиракна­. Ам са шумуд сеферда ВЛКСМ-дин райкомдин­ бюродин членвиле, Махачкъаладин Ленин­ский райондин, горкомдин, ВЛКСМ-дин Дагъустандин обкомдин пленумрин членвиле хкяна. Чан­да ашкъи-гьевес авай жегьил руша а кIва­лахар устадвилелди кьиле тухуз хьана.

1955-йисуз Нурият Имамовнади Махачкъалада кIвалахзавай жегьилрин 3-нумрадин нянин школада муаллимвиле кIвалахна. Алакьунар авай педагогдин вилик яшариз вичелай чIе­хи, политикадин, экономикадин рекьяй еке чирвилер авай офицерар, Махачкъаладин порту­нин гимийрин­ капитанар, дяве себеб яз кIелун да­ва­мариз та­хьай жегьилар ацукьнаваз жедай. Ихьтин ксарин арада муаллим, гьелбетда, дерин чирвилер авайди, вичиз вич тухуз, рахаз чидайди хьана кIан­­завай. Лагьана кIанда, Нурият Имамовнадин чирвилерин, инсанвилин дережаяр лап винизбур тир.

1968-йисуз ам цIийиз кардик кутунвай 39-нумрадин школадиз географиядин муаллимвиле рекье туна. Ина ада 34 йисуз кIвалахна. Адахъ санлай 55 йисан зегьметдин стаж ава. Тешкиллувилин бажарагъ авай муаллимди школа, аялар патал гзаф кIвалахар кьилиз акъуд­на. Ада аялриз неинки дерин чирвилер га­на, гьакI абур зегьметдал рикI алаз, Ватандиз вафалубур яз тербияламишна, чIехидаз гьуьрмет ийиз чирна. Ам гьар са аялдив кье­тIен жуьреда эгечIдай, абурун зигьин, бажа­рагъ­ хкажиз алахъдай, гьар са тарс ачухбур хьиз, масабуруни чешне къачудайвал тух­ва­на.­

Яргъал йисара образованидин хиле гьакъисагъвилелди зегьмет чIугур тежрибалу муаллимдин къелемдикай хкатай тарсар гунин методикадиз талукь макъалаяр, докладар, лекцияр газетра, журналра чапнава. Ам гьакIни кьве сеферда чапдай акъудай “Россиядин ва дуьньядин экономикадин, яшайишдин география” ктабдин­ авторни я. Адан методика школайра, муаллимрин пешекарвал хкаждай институтда, педуниверситетдин студентри ишлемишзава.

39-нумрадин лицей-школада краеведрин музей тешкилун патални Нурият Имамовнади гзаф къуватар серфна. Ученикрихъ галаз краеведрин походрай, тIвар-ван авай инсанрихъ галаз хьайи гуьруьшрай гъайи гзаф кьадар документри, чарари, шикилри ва хсуси шейэри музейдин диб кутуна.  Школадин аялар галаз Ленинграддиз, Киевдиз экскурсийриз фейила, анрай гъайи къиметлу экспонатри музейдин фонд девлетлу авуна. ГьакIни  музейда республикада ва адалай къецепата тIвар-ван авай Генрих ва Готфрид Гьасановар хьтин ва маса машгьур ксарикай кIватIнавай гзаф материалар ава. Нурият  Имамовнадин регьбервилик кваз ученикри кIватIай материалар кIелунинни методикадин, шегьердин ва республикадин жуьреба-жуьре серенжемар кьиле тухудайла, ишлемишна. Ада Махачкъалада, Къизлярда, Грозныйда Вирироссиядин, республикадин ва шегьеррин конференцийрал докладар авуна.

Нурият Имамовнади вичин тежриба жегьил муаллимривни агакьарзавай. Гьамиша ачух тарсар тухуз, ада муаллимрин секцийрин заседанийрал, педсоветрал лекцияр кIелна. Вичин намуслу зегьметдалди Нурият Имамовнади коллективдин ва ученикрин диде-бубайрин патай гьуьрмет, авторитет къазанмишна.

Нурият Имамовнадихъ галаз яргъал йисара санал кIвалахай муаллим Светлана Аб­дурагь­мановна Тагьировади ингье адакай вуч лугьуз­ва­тIа: “Нурият Имамовна, тежрибалу педагог, машгьур краевед хьиз, михьи рикI, чина нур авай камаллу, мергьяматлу инсанни я. ТIебиатди адаз сабурлувал, милайимвал ганва. Адан гзаф хесетар зани кьуна. Ал­лагьдин патай пай ганвай му­аллим кIва­лах­завай вири девирда чаз чешне ­хьана”.

Яшар 80-дав агакьайла, Нурият Имамовна пенсиядиз экъечIна. Амма секиндиз ацукьнач. Алкьвадрин хуьре Гьасан эфендидин музей ачухун патал материалар кIватIиз башламишна. И кар ада 2009-йисуз кьилизни акъудна. КIватIнавай ­материалрин бинедаллаз ада 2015-йисуз Гьасан эфендидин несилдикай ктаб кхьена, чапдай ­акъудна.

Гьукуматди Нурият Имамовнадин яргъал­ йиса­рин намуслу зегьметдиз лайихлу къиметни гана.  Ам Зегьметдин Яру Пайдах ордендин, РСФСР-дин­ ва ДАССР-дин школайрин лайихлу муаллим лагьай тIварарин, зегьметдин ветеран медалдин ва жуьреба-жуьре организацийрай ганвай къадалай виниз гьуьрметдин грамотайрин сагьиб я.

Тежрибалу педагог хьиз, Нурият муаллим­ вафалу уьмуьрдин юлдаш, къайгъудар ди­де, хтулрин рикI алай бадени я. Адан уьмуьрдин юлдаш, медицинадин илимрин доктор, профессор, Даг­мединститутдин кафедрадин заведующийвиле кIва­лахай рагьметлу Селим Алиискендерович Алкадарскийдихъ галаз санал кьве велед (гадани руш) тербияламишна. Абур кьведни бубадин геляй ­фе­на. Хва Алиискендер медицинадин илимрин ­кан­дидат, Дагмедакадемиядин патанатомиядин кафедрадин доцент, руш Наида республикадин ­диагностикадин  центрадин кьилин категориядин духтур я.

Нурият Имамовна гьамиша кIвалахдин яцIа хьана, адаз вичин яшар 90-дав гьикI агакьнатIани чир хьанач. Дугъриданни, инсандин уьмуьр гужлу вацIуз ухшар я: ам, са легьзе хьиз, катна фида.

Чи машгьур манидар Сулгьия Гьажиевади вичин манида лугьузвайвал:

Уьмуьр физва акваз-такваз,

Физва, яд хьиз, катиз-катиз,

Са гаф ава лугьудай заз

Тек са уьмуьр тIимил я чаз.

Кьилинди ам я хьи, кар а уьмуьр тухвай те­гьердал ала. Садбуру чпиз ганвай гъвечIи уьмуьр метлебсуздаказ, мурадар авачиз, чпикай я хизандиз, я кIвализ, хуьруьз, обществодиз са хийирни авачиз тухуда. Масадбуру, хкя­навай пешедиз вафалу хьана, хивевай везифаяр баркалла алаз кьилиз акъудда. Ахьтинбуру уьмуьрда лайихлу чкани кьада.

Нурият Имамовнадин уьмуьрдиз вил вегьейла, аквазва хьи, ам жуьреба-жуьре ва­къи­айрив ацIайди, инсанрин патай гьуьрмет, баркалла къазанмишнавайди хьанва. “Эгер уьмуьрдин чарх элкъвена сифте кьилел хкведайтIа, за жуван уьмуьр гьа фейи саягъда тухун хъийидай”, — лугьузва камаллу бадеди.

Къе Нурият Имамовнадин кIвале веледри, хтулри адан 90 йисан юбилейдиз талу­кьар­навай шад мярекат къурмишнава. Адаз уьлкведин кьуд патай вичи тарсар гайи, чIехи дережайрив агакьнавай виликан ученикрилай  тебрикдин зенгер, телеграммаяр къвезва.

Гьуьрметлу Нурият Имамовна, чнани Квез юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава. Къуй ви хизанда гьар са югъ рагъ алайбур, рикIени гьамиша гатфар хьурай!

Надият Велиева