Ван авуна
“Лезги газетдин” 2020-йисан 50-нумрадиз акъатай Гьажи Къазиеван “Гьай лугьудай кас жедатIа?…” макъала за дикъетдивди кIелна.
Гьуьрметлу Гьажи муаллим, гьакъикъат гваз дуьз рекьел алайдаз махлукьатдай гьай лугьудайди гьамиша авайди я. Гьикьван къаяр, живер, тIурфанар хьайитIани, винидихъай рагъ хъуьреда. ДекIени, куьн хьтин сабурлу, савадлу, халкьдихъ рикI кузвай тербиячияр мадни жен, чешне жедайвал бязи суст кьилериз.
Тербия нефес хьиз чарасуз я. Гаф сад хьун, рейсадвал, руьгьдай сяйи хьун еке къуват, гьунар я. Тербиядихъ адет, къайда, тартиб гала. Тербет, тартиб галачиз чIални жедач. Эхь, чIал хуьн патал ихтилатар, кIватI хьунар гзаф хьанва. Амма чизвач вучиз чIал квахьзавайди ятIа. Яраб амай миллетрикни гьахьтин къурхулувал квайди я жал? Вуч кичIевал я гвайди? КичIеди кицIи кьада лугьудай мисал авайди я, им гужуналди рикIел гъун, няс кьилерин фикир желб авун жезва.
Аялрихъ мектебра хьанвай лепешвал, яшайишда аквазвай фашалвал, чалпачухвал, къайгъусузвал гьиссзавай Гьажи муаллим пашман я. Кьве вилиз аквазва, рикI рахазва, жувавай жедай затI авач. Гьарайдиз гьар кткана гьай лугьуз жезвач. ЯтIани, авайди лугьуз алахънава. Адан гьасрет гьакъикъат гуьнгуьна хьун, вичин мана-метлеб авай пайни кутун, халкьдин ад хкаж хьун я.
Ктаб — сифте куьмекчи, эдебдин гуьзгуь, руьгьдин михьи, дадлу ем я. Ктабди, вич кхьизвайди хьиз, кIелзавайдини тербияламишзава. ЧIал, аял гъавурда гьатдай михьиди, аялдин фагьум-кьатIуни къачудайди хьана кIанда. ЧIала лалди чIалал гъида. КIелзавайдан гъавурда гьатзавай аял ашкъида гьатда, гьевес, гевил, фагьумунин игьтияж артух жеда. “Русский как родной” тарсарни амукьдач, эгер дуьз кIелуниз кутугай, тайин шикилрив безетмишнавай ктаб адан вилик хьайитIа. ЧIал хирде хьайитIа, аялдин ашкъи квахьда, тарсуна гъил-вил телефондал фида, тарс рикIелни аламукьдач. Хирде чIалан гъавурда гьатун четин я. Ктабар дуьзбур хьун патал алимри сяйивал авун лазим я.
Гьелбетда, са ктабрал акъвазнавач тербиядинни чирвилерин камаллу нетижаяр. Бязи хизанра гъвечIи аялдихъ галаз урусдалди рахаз, абуруз урус чIал чириз алахъзава. Бязи хизанра яшлубур лезги чIалал рахазва аялдихъ галаз, жегьил — урус чIалал. Аял кьве рикIин жезва гьеле гъвечIизамаз, адан мецелай гафар какахьиз къвезва. Чи чIал чир жедайди я лугьуда, вичиз я лезги, я урус чIал бегьем тийижир, вич гъафил руьгьди. И аялдиз гьикI чир хьуй халис михьи лезги чIал? Татугайвилерни ава чIала, алимриз абур такваз туш. Гьахьтин куьлуь-шуьлуьяр кIватI хьайила, чи патайни къайгъусузвилер хьайила, аялар фагьум-фикирдай лепеш жезва.
Аялрин гьевес хун чIехибурувай я. Чахъ жавабдарвал гьиссун авач, аялдихъ галаз дуьз кьатIундайвал рахана кIанда, къуй чун абуруз чешне хьуй! КIелай аялдиз хъсан чIални чир жеда, къайдада гьатда. Къайда авачиз гьикьван алахъайтIани, файда авач. Къайда авай чкада жедач хирде, анжах хкаж жеда кефияр, чIални жеда гьавада!
Чна бегьем мектебарни авачир а залум дяведин йисарилай кьулухъ гьикI кIелнай?! Чизвай кIелна кIандайди! Аквазвай дарвал, зегьметар… Гила хуьр-кIвал авадан я. Амма, гьайиф хьи, авадан хьайила, къадир чиз амукьзавач я кIелунин, я чIалан, я инсанвилин.
Юлдаш Гьажи муаллимди лагьайвал, ша чун уях жен, виликди килигин! Ажеб тир гьар садаз вич алай чка, жавабдарвал аквазвайтIа, гуьзчивилин гьиссун авайтIа! Тартиб гвачиз жедач гъалиб!
Нурудин Насруллаев,
РД-дин лайихлу муаллим, пенсионер
