Аквазвайал, “коллективный Западди” Украинада кьиле тухузвай махсус серенжемдик вичин эрзиман мурад кьилиз акъудда, Россия михьиз чукIурда лагьана умудар кутунва. Гьавиляй адаз миллиардарни, терг жез­вай чпин боевикрин чанарни гьа­йиф­ къвезвач. Амма душманар чпин мурад­див­ агакьдач. Вири девирра гьакI хьайиди вири дуьньядиз малум я.

1812-йисуз Франциядин император Наполеона, вичин армиядиз Европадин уьлквейрай кьушунар кIватIна, Урусатдал гьу­жумнай, гьатта Москва шегьерни кьунай. Ахпа урусри лашунин хура тур император каша гьатна, аязри гьелек авур, гзаф телефвилер хьанвай­ армиядикай амукьай кIус-тике гумаз катна. Нетижада Россиядинни Франциядин арада меслятдин, ислягьвилин икьрар Европадин культурадин меркез тир Парижда, аниз урус кьушунар гьахьайла, кутIунна.

Советрин Союздинни Финляндиядин арада 1939-йисан 30-ноябрдилай  1940-йисан 12-мартдалди кьиле фейи а дяведиз тарихдин литературада “ХъуьтIуьн дяве” (“Зимняя война” ) лугьузва.

РикIел хкин. 1933-йисуз Германияда тухвай сечкийра миллетбазрин партия гъалиб хьуналди, гьукум Гитлеран гъиле гьатайла, СССР-дин регьбер Иосиф Виссарионович Сталин дуьньяда чIехи дяве жедайдан гъавурда акьуна ва ада уьлкведин хатасузвал кIевелай таъминарун, армиядин къуватлувал артухарун кьетIна. Гьа са вахтунда Англиядин гъилибанвилиз элкъвенвай ва Гитлеран Германиядихъ галаз дуствиле авай Финляндиядин сергьятар Ленинграддиз акьван мукьва тир хьи, чи уьлкведин культурадин меркез­ финнрин мулкарилай тупарай ягъиз жезвай.

Советрин гьукуматди финнриз сергьятдин цIарцIе дегишвилер тун теклифна: государстводин сергьят Ленинграддивай яргъаз акъу­дун ва и кардин эвездай Финляндиядиз маса чкадилай советрин мулкар гун. И теклиф финнар патал гзаф хийирлуди тир. Ву­чиз­ лагьай­тIа, СССР-ди финнриз гузвай чилин (мулкарин) кьадар чаз абурувай кIанза­вайдалай кьве сеферда гзаф тир. Амма Анг­лияди футфа ку­тазвай Финляндия Советрин Союздин теклифдал рази хьанач. Акси яз, сергьятдин патарив гвай чи са хуьруьз финнрин мулкарилай тупарай цIай гана, кьини­кьар­ хьана. Гьа икI “Зимняя война”  башламиш хьана.

Советрин Союзди дяведа вилик  эцигнавай мурадар куьруь са вахтунда кьилиз акъудун фикирдиз къачунвай. РККА-дин (яракьлу къуватрин) кьиле авайбуру, чи кьушунар 2-3 йикъан вахтунда Хельсинкида жеда лугьуз, уьлкведин регьберар инанмишарзавай. Амма вичизни хийирлуди тир меслятдал ра­зи тахьай къуншидихъ галаз яракьлу чуьруьк кьве варзни зура давам хьанай. Кьве патайни телефвилер хьанатIани, Европадин хейлин уьлквейри (Англияди, Италияди, Францияди, Испанияди, Швецияди, Венг­рияди, Польшади ва масабуру) яракьралди куьмек гузвай финнрихъ галаз дяведа Совет­рин Союз, вилик эцигнавай мураддив агакьу­налди, гъалиб хьана: кефер пата государст­водин сергьятдал хатасузвал таъминарна. Гзаф тарихчийри гьисабзавайвал, гьа и гъалибвили фашистривай Ленинград кьаз тахьу­нин карда чIехи роль къугъвана.

Алай девирда Россиядин Федерацияди Украинада тухузвай махсус серенжем финн­рихъ галаз хьайи дяведиз ухшар яз аквазва­. Къвердавай гегьенш жезвай НАТО-дин къуватар, чIуру ниятар аваз, кьуд патахъай чи  уьл­­кведин сергьятрив агатзава. “ИкI ийимир, чи сергьятар хаталувилик кутамир” лагьай ван “коллективный Западдиз” къвезвач. Ам чкадал ацукьарун патал махус серен­жем ту­хуз­ва, жуван сергьятрал хатасузвал таъминарна кIанзава.

Хиве кьуна кIанда, махсус серенжемда, лап хъуьтуьлдаказ лагьайтIа, четинвилерал гьалт тийиз туш, гьа финнрихъ галаз хьайи чуьруькда хьиз. Кьвед-пуд гьафтеда (идалайни фад) куьтягьда лагьана башламишай серенжем са йисалай гзаф вахтунда давам жезва. Дуьз лагьана кIанда, чал четинвилер тIимил гьалтзавач. Амма чи гьукуматди, и че­­тинвилеризни килиг тавуна, вичин хиве авай социальный вири мажбурнамаяр кьилиз акъудзава, халкь дарда гьатунин вилик пад кьазва: пенсияр, бюджетникриз зегьметдин гьа­къи вахт-вахтунда гузва, недай-хъвадай шей­эрикай, къиметар багьа жезватIани, кьитвал авач. Четинвилерал гьалтдачни бес, США кьиле аваз, вири НАТО-ди, дуьньядин 50-далай гзаф уьлквейри, гьа гьисабдай яз экономикадин, технологийрин рекьяй вилик фенвайбуруни, Украинадиз куьмек гузвайла? ЯтIани Украинада кьиле тухузвай махсус се­ренжем, чи шартIарал меслят хьана,  яргъал­-мукьвал акьалтIдайдал шак алач. Дегиш хьан­вай дуьньядин гьалара пака дериндай веревирдер ийидай вахт алукьда. Чаз гьар садаз мадни чир хьана кIанда хьи, чун “коллективный Западди”  гележегдани секиндиз тан тийидайди. Исятда лагьайтIа, чна чи игитвилин тарихдал гьахълудаказ дамахзавайди хьиз, чаз чи тарихдин тарсарикай менфят хкудизни чир хьана кIанда. .

Неинки чи уьлкведин, гьакI дуьньядин та­рихдай аквазвайвал, гуж, цIай, телефвилер галай яракь ишлемишуналди, дяведа къазанмишзавай гъалибвилер вахтуналди­ тир­бур я. Ни лугьудай инсаният инсансуз Гит­­ле­ран фашизмдин лукIвиле гьатуникай­ къутармишай къудратлу Советрин Союз ЧIе­хи Гъалибвал къазанмишай 46 йисалай­ амукьдач лагьана?! Куьне фикир це сад­ра! Дуьнья терездик кутуна, маса гьич са ­уьлкведани тахьай хьтин йигин еришралди вири рекьерай вилик физ хьайи, зурба­ ­гъалибвилерин са­гьиб Советрин Союз амач.

Россия пакагьан йикъахъ инанмиш, вири патарихъай вилик фенвай, азад, бахту цIийи инсан тербияламишзавай, бахтавар общество туькIуьрзавай уьлкве тир. СССР чукIурун еке хаинвал, еке тахсиркарвал хьана. Дуьньядин дережадин зурба мусибат. А мусибатдик дуьнья вич дегиш хьана. Хъсан патахъ ваъ. Гьавиляй чун гьамиша мукъаят, уях  хьана кIанзава.

Гьеле Ленина, гуьгъуьнлай Сталина­ тагькимарнай хьи, гьахълу, цIийи, дуьз со­циа­лизм­дин общество туькIуьрзавай чун капита­лист­ри садрани секиндиз тадач, четинвилера твада. Амма камалэгьли, зурба политик, регь­бер Владимир Ленина лагьанай хьи, “Эгер чаз гьакъикъат, гьатта туькьуьл, залан гьакъикъатни кваз дуьм-дуьз, авайвал лугьуз кичIе тахьайтIа, чаз вири крара, вири жуьредин четинвилера, са шакни алачиз, гъалибвал къазанмишиз чир жеда”. Къе лагьай­тIа, чаз жуван крара жуваз кIандай хьтин агалкьунар тежезвайди акваз кIанза­вач, телевизордай лугьузвай гафар гзаф дуьшуьшра гьакъикъи крарихъ галаз кьазвайбур жезвач. Уьмуьрда тапарриз тIимил рехъ гузвач.

Гъавурда акьазва, шад жедай информация гуналди, четин чIавуз инсанрин руьгь хкажиз кIанзава. Амма авачир кар ава лугьуналди, адакай гьакъикъат жедач. Агалкьун, зегьметда гъалибвал — им гьакъикъи, вилериз аквадай кар я. Тапаррин мензил куьруьди я — гьикI хьайитIани, дуьздал акъатда. Къейд: тапарар авай  чкада агалкьунар жедайди туш.

Зи фикирдалди, Советрин Союздикай къудратлу, девлетлу держава хьунин кьилин себебрикай сад регьбер Сталиназ “залан гьакъикъатни” гьа авайвал, таб квачиз, дуьм-дуьз лугьунихъай кичIе тахьун хьана. Килиг садра, илимдин, чирвилер къачунин жигьетдай чун кьулухъ галамукьзавайди ада вири халкьдин вилик (ВЛКСМ-дин VIII съезд­дал, 1928 й.) хиве кьуна: “КIевелай, сабурлувилелди чирвилер къачун. Чирвилер виридавай къачун — душманривайни, дустаривайни, иллаки — душманривай. Чи авамвилел, чун кьулухъ галамукьнавайвилел душманар хъуьруьнихъай кичIе тахьана, сас сарал илисна, чирвилер къачуна кIанда” .

(КьатI ама)

Абдулафис Исмаилов