Рамазан Велибегован — 80 йис
Цналви Велибегов Рамазан заз сифте чи газетдиз акъатзавай адан жуьреба-жуьре маналу, чпел фикир желбдай макъалайралди чир хьана. Эхь, ада чи редакциядихъ галаз алакъа хуьз гзаф йисар я. Ахпа зи гъиле адан 2009-йисуз ООО “Мавел” типографияда акъатай “Аламатдин къванер” ктаб гьатна. Ахъайзава за ам са-са чар. Сифте шиирни “Къванер” я.
…Къванер вири шагьидар я инсанрин,
Сурар кьилихъ виш йисара амукьдай.
ТIварни, карни тарих чпел кхьена,
Несилриз чи ери-бине къалурдай.
Дагълара, дерейра ва масанра чазни гьар жуьре къванер гзаф аквазва. Амма чна абуруз фикир гузвач, кваз кьазвач — къванер я ман… Амма Рамазан муаллим акI туш. Адаз чизва хьи, къванер, абурукай хкажнавай кIвалер, къелеяр, кьакьан минараяр асиррин шагьидар я, абурук тарихрин, инсанрин яшайишдин сирер ква. Тарихчи, писатель, муаллим яз, а сирер чириз алахънава — ада къванер рахурзава. Касдиз дуьньяда авай кьван къванер “багьа мержанриз элкъвена”, инсанрилай азият — зиллет, “гъам-хажалат алатна” кIанзава. ТIвар кьунвай ктабда гьатнавай гзаф шейэр гьа и кардин шагьидар я: “Аламатдин къванер”, “Къванцин гелер”, “Вилин къван”, “Къанлу цIар”, “Къванери лугьузва”, “МискIиндин къван” ва икI мад. Авторди къейднавайвал, къванерикай риваятар, делилар, абурал алай кхьинар ада, ДГУ-дин тарихдин факультетда кIелдайла, 1967-йисан гатуз машгьур арабист Гъалиб Садыкъидихъ галаз санал ахтармишунардай экспедицияда авай вахтунда кIватIна.
Рамазан Велибеговаз неинки къванерин, гьакI педагогикадин, тарихдин, майишат вилик тухунин, эдебиятдин, журналистикадин сирерни хъсандиз чида. Дяведин йисарин аял яз, адаз азиятарни, гьахъсузвилерни, маса татугайвилерни тIимил акунач. ЯтIани касди кьил агъузнач, дурум гана, зегьметди ам лигимарна.
1939-йисан 20-октябрдиз Хив райондин Цналрин хуьре дидедиз хьайи гадади акьул балугъ авунихъ, гзаф терефрин дерин чирвилер къачунихъ ялна. ИкI, Хивда юкьван школа-интернатда кIелна. 1964-йисуз Хасавюртдин педучилище, 1971-йисуз Даггосуниверситетдин тарихдин факультет, 1981-йисуз лагьайтIа, Москвада колхозар, совхозар патал регьбервал гудай кадрияр гьазурдай высший школани акьалтIарна. Гзаф чир хьайила, инсан къуватлу жеда, гьавайда лагьанвач.
Дагъви гададин рикI, гьеле мектебда кIелзамаз, тарих чирунал хьун дуьшуьшдин кар тушир. Ада аннамишнавай хьи, тарих течир инсан мичIи чкада гъилер экъуьрзавайдаз ухшар я; жуван хизандин, тухумдин, хуьруьн, райондин, уьлкведин, санлай халкьдин тарих течиз, халис ватанпересар яз тербияламишиз жедач; эсил авачир инсанни рекьида, тарих авачир — халкьни. И рекьяй сифте гьерекатар, чалишмишвилерни ада гьеле гьа йисарилай башламишна. Вузда кIелзавай йисара лагьайтIа, Кьиблепатан Дагъустандин шегьерра, хуьрера, мискIинра, сурара къекъвез, тарихдинни археологиядин метлеб авай са кьадар куьгьне шейэр жагъур хъувуна, Даггосуниверситетдин ва республикадин край чирдай музейриз вахкана. Са жерге хуьрерикай тарихдин делилар кIватIна. Эхь, илимдин кьил акьул я, акьулдин кьил — зегьмет, дурумлу зегьмет.
Р.Велибегов жуьреба-жуьре терефрин чирвилер, бажарагъ, алакьунар авай кас тирди ада авунвай кьван кIвалахри, къуллугъри ачухдиз къалурзава: Цналрин юкьван школадин муаллим, завуч, директор, и хуьруьн советдин председатель, “Сафаралиевский” совхоздин парткомдин секретарь, директор, Махачкъалада Дагконцерндин вице-президент ва икI мад. Элдиз жув герек хьун — им еке бахт тушни бес!
Яратмишунардай кIвалахдал Рамазан 60 лагьай йисарилай инихъ машгъул жезва: шиирар, гьикаяяр кхьизва, чпин ва къунши хуьрерин тарих ахтармишзава. Ада жезвай крарикай, вакъиайрикай вичин дневникра кхьинар ийиз хьана, и кIвалах ада гилани давамарзава. 1956-йисалай инихъ газетрин, журналрин редакцийрихъ галаз сих алакъаяр хуьзва. ИкI, жуьреба-жуьре изданийра хуьрерин тарихдикай макъалаяр, риваятар, аламатдин къванерикай мифар, цналви Къурбалидикай кьисаяр чап ийиз хьана. Нетижада ихьтин ктабарни арадал атана: “Цналрин ва Цлахърин тарих” (2008-йис), “Аламатдин къванер” (2009-йис).
КьетIендиз къейдна кIанда хьи, 2015-йисуз Рамазан Шагьпазовичан гъиликай “Гъалибвилин паркуна” тIвар алай вижевай ктаб хкатна. Ам ЧIехи Гъалибвилин 70 йисаз ва Хив райондин 80 йисаз бахшнава. И ктабдин 8-чина авторди кхьизва:
“Вахтар физва. Авахьзавай вацI хьиз йигин я… Райцентр шегьердиз элкъвезва. Анин юкьвал 1941-1945-йисара дяведа халкь, Ватан патал чанар гайи вири районэгьлийриз Гъалибвилин парк ачухун, абуруз ана еке, гуьрчег памятник эцигун ва анал игитрин тIварар къизилверекьдин гьарфаралди кхьин абур, хкана, хайи Ватанда фаракъатна лагьай чIал я… Зун абурув виридав рахана. Абурун арада 1941-1943-йисара душмандин хура дагъ хьана акъвазай, 23 йиса аваз ЧIехи Ватан СССР патал чан гайи зи буба Шагьпазов Велибегни авай. Зи рикIел вири дарвилер, четинвилер хтана… Чандиз зуз акъатна. Ахпани зун авагъна, за гъалибвилин ачух, михьи нефес къачуна, патав гвай скамейкадал ацукьна, мукьвал жезвай чIехи сувариз бахшнавай поэма кхьин давамарна”.
Ктабрилай гъейри чи дуст Рамазанан гъиликай илимдинни педагогикадин, жемиятдинни сиясатдин, ахлакьдинни марифатдин, чирвилеринни тербиядин ва важиблу маса темайрай вишдалайни гзаф макъалаяр хкатнава. Гзафбур райондин, республикадин газетра, журналра, гьар жуьре маса, гьакIни центральный изданийра чапнава.
РФ-дин умуми образованидин гьуьрметлу работник тир ам райондин, республикадин ва гьакIни центральный комсомолдин, партийный, советрин органрин патай са жерге гьуьрметдин грамотайриз лайихлу хьанва. Абурун кьулухъ, гьелбетда, Р.Велибегован яргъал йисарин намуслу зегьмет гала. Яшар хьунал дамахмир, жува авур къени крарал дамах ая, яшар-йисар гьисабмир, авур къени крар гьисаба лугьуда. Рамазан муаллимдивайни авунвай кьван крарал, агалкьунар аваз тамамарнавай къуллугърал, камаллу яратмишунрал дамах ийиз жеда. Яшамишрай вич!
Гьуьрметлу Рамазан муаллимди газетрихъ, журналрихъ галаз датIана сих алакъа хуьзва. “Лезги газетдин” даях, дуст тир ада гьар йисуз ам кхьиник вичин пай кутазва, гзаф лезгийри кхьин, кIелун патал датIана кIвалах тухузва.
Чи дуст, газетдин вафалу амадаг, къанажагълу муаллим — тарихчи, мухбир, шаир, писатель Рамазан Шагьпазовича и йикъара вичин 80 йисан юбилей къейдзава. Цналвияр, гьакI Хив райондин вири агьалияр патал им важиблу вакъиа я. ГьикI хьи, ада вири уьмуьр, бажарагъ хайи хуьр, район вири рекьерай виликди финиз бахшна. Милли газетдизни вафалудаказ къуллугъна, и кар гилани давамарзава.
Ингье касдиз хуьруьнви, зегьметдин ветеран Абдулашим Рамазанова баркаллу, юбилей гьихьтин цIараралди мубаракзаватIа:
Рамазан дахдин кIвале къе
Гурлу межлис ава еке.
Ширин шуьрбет кьуна гъиле,
Лугьузва вирида са сивяй:
Хайи югъ ваз мубаракрай!
Алимдин ваз ава къилих,
Вуна кхьена Цналрин тарих.
“Аламатдин къванерин” цIиргъ,
“Гъалибвилин паркни” вилик.
Кьудкъад йисар хьанва яшар,
Са къад мад хъхьурай йисар.
РикIел алаз къени крар,
Ваз хайи югъ мубаракрай!
“Лезги газетдин” редакциядин коллективдини Рамазан муаллимдиз юбилей, агакьнавай дережаяр рикIин сидкьидай мубаракзава, Мердалидин мецелай ихьтин цIарарни бахшзава:
Машгьур я чаз кьегьалрин хуьр
Цналар — НекIединни, виртIединни къаналар!
Кьакьанвилихъ ериш чIугваз гьамиша,
Фуни къафун булдаказ я — дадмиша!
Ричал цин кьил, Ярар дагъдин ценер я,
Бязибуруз акI я ибур къванер я.
Амма руьгьдай устадвилин къашар я,
Шалбуз дагъдиз, Шагь дагъдиз чеб къаншар я.
Кутаз жедач чпик ерли синихар,
Чи хцизни ганва гьа и къилихар!
Яшамиш хьухь, майданар гуз илгьамдиз,
Тарихдин тарс чир жедалди тамамдиз!..
Ш. Шихмурадов
