Уьлкведин регионра РФ-дин Федеральный Собранидиз Президентди ракъурнавай Чар веревирд авун давам жезва. Политикри, зегьметчи коллективри, агьалийри чпин фикирар ачухарзава, Президентдин теклифриз къимет гузва ва, печатдай, соцсетрай аквазвайвал, чIехи пай инсанри разивал къалурзава. ГьикI лагьайтIа, Президент Владимир Путина Федеральный Собранидиз, властдин органра къуллугъзавай гьар са чиновникдиз тапшуругъар ганва: аялар галай хизанриз гьакъикъи куьмек гун, абурун яшайишдин гьалар хъсанарун, уьлкведин вири школайра, шегьер, хуьр талгьана, 1-4-классра кIелзавай аялар чими хуьрекралди таъминарун, муаллимдиз виликдай хьиз гьуьрмет авун арадал гъун, агьалийрин сагъламвал мягькемарун, набут, начагъ инсанар герек дарманралди таъминарун…
И месэла лап кар алайди я. Гьукуматди набутар, писдаказ начагъбур, иллаки аялар герек дарманралди таъминарун патал пулар ахъайзава, авачир дарманар къецепатан уьлквейрайни маса къачузва, амма начагъбурув абур агакьзавач. Им ерли рехъ гана кIанзавай кар туш. Идалайни гъейри пис азаррикди начагъ аялрин диде-бубаяр лап ажугъвилел гъизвай месэлани ава Россияда — регистрация тавунвай дарманар, начагъбуруз лап чарасуз лазим къвезвай дарманар къецепатай жагъурна, уьлкведиз гъун тахсиркарвилиз элкъвезва. Гьа ихьтин чкадал атай дидеяр алатай йисуз суд-дуванрик акатна. Ихьтин къайдасузвилер тикрар тахьун патал Владимир Путина кьетIивилелди лагьана: “Гьукуматди са куьруь вахтунда уьмуьр патал лап важиблу ва Россияда регистрация тавунвай импортдин дарманар гъун патал вири жуьредин серенжемар кьабулун лазим я. И кар патал талукь тир законодательный къарарарни кьабулнава. За мад сеферда гьукуматдивай тIалабзава: и кар акI пайгардик кутуна кIанда хьи, начагъ аялрин дидеяр ва маса инсанарни герек дарман санайни жагъуриз тежедай чIуру гьалда гьат тийидайвал”.
Къецепатан уьлквейрай гъизвай, амма Россияда регистрация тавунвай дарманрик Клобазам (Фризиум) акатзава. Шаз РФ-дин Гьукуматдин тапшуругъдин бинедаллаз и дарман начагъ 540 аял патал гъана. Амма и дарман чарасуз герекзавай начагъ аялар са шумуд агъзур ава. Алай йисан январдиз РФ-дин гьукуматди къецепатай герек дарманар маса къачун патал 22 млн манат чара авунва. Гьа гьисабдай яз, алай йисан сад лагьай кварталда 600 аял патал “Фризиум” дарман гъун патал документар туькIуьрнава. Гьелбетда, ида начагъ маса аялрин диде-бубайрин рикI шадардач. Гьа и месэладиз уьлкведин Президентди фикир гуни, са рахунни алач, медицинадин идараяр герек ва кьит дарманралди таъминарда.
ЧIуру, вучдатIа, нин патав минетиз фидатIа чин тийидай гьалдиз инсанар мукьвал-мукьвал къвезва. Ихьтин мисалар чи республикадайни кIамай кьван гъиз жеда. Зун инанмиш я, больницайриз аватай гьар садавай шагьидвал ийиз жеда, духтурри абур ва я талукь мукьвабур багьа-багьа дарманар маса къачуниз мажбурна. Пулсуз дарманралди таъминарна кIанзавай набутар аптекайрай “квез герек дарман авач, хтанвач” лугьуз рахкурзавай. Ихьтин гьалар уьлкведин вири регионра авайвиляй Владимир Путина хиве кьуна хьи, дарманрин еридал ийизвай гуьзчивални артухарда, аптекрин сетарни датIана ахтармишда, дарманар регионриз ахъайзавай, абур чарасуз герек начагъбурув агакьарзавай гьалдални гуьзчивал тухуда. Ада алатай йисарин гъалатIар тикрар тавунин гьакъиндайни лагьана.
“Чизва, алатай йисуз са жерге регионра дарманрин кьитвал арадал гъана. Вучиз лагьайтIа, бязи чиновникри, маса къачузвайбур канцтоварар хьиз, тади къачунач, жавабдарвал гьисснач, геж хьайитIани, цIийи конкурсар малумар хъийида лугьуз, регионар бес кьадарда дарманралди таъминардай кIвалах тешкилнач. Инсанар лагьайтIа, уьмуьр патал чарасуз дарманар авачиз амукьна”.
Дугъриданни, им тухдаз гишиндан гьалдикай хабар авач лагьай мисал жезва. Садакайни куьмек авачиз амукьзавай инсанри, гьукуматдин чIехи мажибарни къачуз, чпин везифаяр кьилиз акъуд тийизвай, халкьдин дердийрин къайгъуда авачир чиновникар гъиле-гъил аваз къуллугърикай азад авун истемишзава.
Им икIни хьуй. Бес, чкадал дарманар алаз-алаз, абур начагъбуруз гун тавун гьихьтин кар жезва? Им тахсиркарвални, инсансузвални, Гиппократан кьинез вафасузвал къалурунни я. Гьа чи районрин больницайрани ихьтин къанажагъсуз, ахлакьсуз крариз рехъ гузва. Чкадин духтурар чпив эгечIзавай тегьерсуз гьал акурла, начагъбур Махачкъаладин больницайриз къвезва. Направление гвачиз (районрин больницайрин бязи духтурри гузвач, я чпи сагъар хъийидай серенжемарни кьабулзавач), чирхчирар жагъурна, больницайра къаткизва. Ихьтин дуьшуьшрални, тежрибадални эхир эцигдай вахт алукьнава.
Уьмуьрдай аквазвайвал, гуьзчивал вири терефрихъай герек я. Поликлиникадиз духтурдин патав физва. Ада, килигна, яб акална, дарманрин рецепт кхьизва ва дарманар “флан аптекадай къачу” лагьана теклифзава. Яраб вучиз ятIа? Идан гъавурдани чун хъсандиз акьазва. Чка-чкада государстводин аптекайрилай хсуси ксарин аптекаяр гзаф хьанва. Больницайра начагъбуруз гун тийизвай дарманарни гьа аптекайриз акъатзава. Поликлиникайрин духтурринни хсуси аптекайрин иесийрин арада “амадагвилин” алакъаярни ава. И месэла къайдаяр хуьдай органри чпин гьар йикъан гуьзчивилик кутун лазим я.
Уьлкведин Президентдин тапшуругърик гьакI виринра “тIем, гъил акакьдай интернет” кутун, кьвед ва адалай гзаф аялар авай хизанриз кьезил ипотека (6 процентдин ставкадин кьадарда аваз) теклифун, вузра бюджетдин гьисабдай кIелдай чкаяр артухарунни акатзава. И месэла иллаки регионар патал важиблу я. Вучиз лагьайтIа, жегьилар кIелиз, пешекарвал къачуз центральный вузрик экечIуниз мажбур жедач. Абуру чпин регионрин вузра духтурвилин, педагогвилин, инженервилин герек чирвилер, вердишвилер къачуда.
Президентдин Чарче галай-галайвал тамамарна кIанзавай тапшуругърин гьакъиндай ачухдиз лагьанва. Абур кьилиз акъудунни властдин вири органрин къуллугъчийрин-губернаторрин, республикайрин, шегьеррин, районрин кьилерин, ми-нистррин, вири жуьредин чиновникрин эвелимжи везифа, буржи я.
Нариман Ибрагьимов
