«СтIал Сулейман неинки Дагъустандин халкьдин
сад лагьай шаир, гьакI вичикай саки вири
дуьнья рахай сад лагьай дагъустанви шаир я…»
Сергей Меликов, Дагъустан Республикадин Кьил
Шаирар гьар жуьрединбур ава. Бязи шаирар амачирла, абурун тIварарни, шиирарни амукьдач. Маса шаиррин эсерар, чеб амачирлани, мидаим яз амукьда. Тамам асирра. Ихьтинбурук СтIал Сулейманни акатзава, адан жавагьирар хьтин эсерарни.
СтIал Сулейман вичел чан аламаз машгьур хьайи шаир я. 1934-йисуз Москвада кьиле фейи СССР-дин писателрин 1-съезддилай гуьгъуьниз адан тIвар неинки Советрин Союзда, гьакI къецепатани машгьур хьана. Адан шиирар «Правда», «Известия» ва центральный маса газетрин чинриз акъатиз хьана.
Москвадиз писателрин съезддиз физвай СтIал Сулейманаз поездда Гьамзат ЦIадасади лугьузва:
— Килиг, Сулейман, ваз ана рахаз кIан жемир, анаг ваз Агъа СтIал, Кьасумхуьр, гьатта Махачкъалани туш. Ам Москва я. Вун ва вири Дагъустан беябур жеда.
— Гьамзат, вавай и поезд кьулухъди элкъуьриз хъжедани? — са арадилай хабар кьазва Сулеймана.
— Вучиз, Сулейман?! — мягьтел яз жузуна Гьамзата.
— Жува фикир ая. Вавай, Москвадиз фена, съездда иштиракна, яб акална, хквез жеда. Вучиз лагьайтIа, вун Гьамзат я. Завай, фена, вири уьлкведиз Дагъустанда савадсузвал михьиз тергнава лугьун тавуна хквез жедач. Жедач! Зун Сулейман я кьван. МасакIа вучиз фида?
* * *
СтIал Сулейман 1934-йисан 22-августдиз СССР-дин писателрин съезддин пакаман заседанидал рахана. Максим Горькийдин тIалабуналди Сулейманан рахунар Алексей Суркова урус чIалаз таржума авуна. Сулейман рахай гафар нянин заседанидал Владимир Безымянскийди кIелна. Им еке агалкьун тир!
Гуьгъуьнин юкъуз СтIал Сулейманан шикил ва рахунар «Правда» газетдин 1-чина гана. Им дагъустанвидикай «Правда» газетда гайи сад лагьай макъала тир…
СтIал Сулейман съезддал рахайдалай гуьгъуьниз 9-юкъуз, яни 1-сентябрдиз, съезддал эхиримжи гаф Максим Горький рахана. 400 делегатдин арадай ада анжах СтIал Сулейманан тIвар рикIел хвена, ам «ХХ асирдин Гомер» я лагьана ва СтIал Сулейман хьтин инсанар хуьниз эвер гана.
* * *
1935-йисуз СтIал Сулейман Москвада кьвед лагьай сеферда хьана, ада СССР-дин писателрин Союздин пленумда иштиракна. И вахтунда меркезда кIвенкIвечи малдаррин Вирисоюздин совещание кьиле физвай, аниз СтIал Сулейманазни теклифнавай.
Совещанида СССР-дин кьиле авай ксари ва гьукуматдин членрини иштиракзавай. Сулейманаз гаф гана. Ам вичиз лап хъсандиз чизвай азербайжан чIалалди рахана. И чIал совещанида иштиракзавай Иосиф Сталиназни чизвай. Ада Сулейманаз вичин патав президиумдиз теклифна. Адетдин хабарар кьурдалай гуьгъуьниз Сталина Сулейманавай адаз вуч кIандатIа жузуна.
— Са затIни, — жаваб гана Сулеймана.
— Гьич са затIни?
Шаир секинвилелди Сталиназ килигна. Са арадилай ада лагьана:
— Яз са тIалабун ава. Эгер квез, юлдаш Сталин, четин туштIа, Кьасумхуьрел консервиярдай завод эцигунин карда куьмек гуз жедатIа?
Сталин хъуьрена.
— Эгер им халкьдин шаирдиз лап важиблу ятIа, вучиз эцигиз жедач кьван? За гьахьтин тапшуругъ гуда. Квез хиве кьазва.
Сталина вичи гайи гаф кьилизни акъудна: Кьасумхуьрел консервиярдай завод эцигна.
Суьгьбетдин эхирдай Сталина СтIал Сулейманавай гьар гьихьтин хьайитIани са шиир кIелун тIалабна. Сулеймана вичивай жедайвал урус чIалалди кIелна:
Там, где край был дик,
Там шумит арык.
Где шумел арык,
Там пасется бык,
А где пасся бык,
Там поёт старик.
Сталиназ шиир гзаф бегенмиш хьана. Трубкада тунвай пIапIрус чIугваз-чIугваз, ада кьилин ишарадалди разивал къалурна.
— Анжах и шиир за кхьейди туш, — лагьана СтIал Сулеймана.
— Вуж я? — хабар кьуна Сталина.
— Урусрин са шаир. Амма гьа шиир закай кхьенвайди я. Ада вичи заз лагьана.
Гуьгъуьнлай малум хьайивал, шиирдин автор Осип Мандельштам тир. Гьакъикъатдани, ада и куьруь шиир СтIал Сулейманаз бахшнавай.
Хазран Кьасумов
