Западдихъай чIулав цифер,

Залумбур я йикъар-йифер,

Яхъ, вах, яракь, атIутI кифер,

Гъалибвал гъай яру аскер.

ТIвар-ван авай зари, халичаяр хрунин карда еке устад, 1924-йисан августдиз дидедиз хьайи кьуланстIалви Тагьиран руш Мислимат Ватандин ЧIехи дяведин йисара Дербентдинни Маджалисдин арада зегьметдин фронтдиз вичин хушуналди кьве сеферда фенай. А вахтунда стха Нурислам дяведа авай. Мислимата, женгера авай аскерриз куьмек гун вичин буржи яз  гьисабна, стхадин гьарайдиз фенай.

За Мислимат дидедивай вич хьайи зегьметдин фронтдикай ихтилат авун тIалабна.

“Аял чIавалай за гамар храдай фабрикада кIвалахзавай. Гатун вахтунда колхоздин техил, памбаг цанвай никIера кIвалахар ийиз, куьмекар гудай. 1941-йис… Са юкъуз, пакамахъ атана, Садуллагь муаллимди, вири кIватIна, собрание тухвана. “Чал Германияди вегьенва, дяве башламиш хьанва… Гила чун Ватан душмандикай хуьз фена кIанда”, — лагьана ада.

Вири кис хьана, рикIер тIар хьанвай… Хуьре авай кьван итимар дяведиз фена. Кьейиди  кучукдай касни амачир… Фаб­ри­­ка­да хразвай халичаярни акъвазарна, йи­физни кваз лампайрин экверал аскерриз гуьлуьтар, бегьлеяр храз хьана. Са юкъуз­ Кьасумхуьрелай Исакь лугьудай са кас ата­на. Ада чаз Дербентдинни Мад­жалис­дин арада авай зегьметдин фронтдиз фена кIанзавайдакай лагьана. Залай чIе­хи стха Нурислам, кIвализни хкведай му­м­кинвал тахьана, дяведиз тухванвай. Ада Огнидин заводда кIва­лах­завай­ди тир. Стхадин гьарайдиз зун фида лагьана за.

Пакадин юкъуз заз юлдашар мад хьана. Чун вири  10 кас авай: 5 — дишегьли, 5 — итим. Зун зегьметдин фронтдиз физва лагьайла, диде Тутузалуман вилерилай накъвар атанай. Дидеди заз, тIанурдиз яна, тухудай фу, са хъенчIи­нин ниси, ци­пIина авай вирт, иситIа туна, гьебе­яр ацIур­на. Чаз колхоз­дай са арабани га­на. Фу-яд, гвай затIар арабада эцигна, чун яхдиз арабадин гуьгъуьна аваз, югъ-йиф талгьана, фена. Чун нубатдалди арабадиз акьадарзавай. Эхирни чун Маджалисдиз акъатна. Ана, окопар атIуз, гзаф халкь авай. Чунни окопар атIуз эгечIна, масадбуру чна акъудай руквар  дуьзар хъийизвай. Чна варз алай йифизни кIвалах­завай. Йифиз на­цIарин кумадик жедай, мес-къуьж авачир. Самолетрин ванцин гъиляй ахварни къведачир. ВетIерини чун гьелекзавай.

Юкъуз чи кьилел душмандин самолетрай  чарар къвадай. Чарара урус чIа­лалди кхьенвай: “Гадара кIвалах, чна СССР къачуна куьтягьнава. Гьавайда куьн чандивай ийимир!”

Зун кьве сеферда гьа чуьлдиз — далу патан  фронтдиз акъатна. Галайбур хуьруьз хкведайла, заз хквез кIанзавачир. Эгер стха Нурислам авай чка чидайтIа, зун гьадан гьарайдиз гьаниз женгиниз фидай.

Сад лагьай сеферда зун 32 юкъуз, кьвед лагьай сеферда 18 юкъуз хьана. Къалурнавай вахт акьалтIна, кIвализ хкведайла, чи араба хуьруьз хъфенвай. Чун рекьелай алатна, кьве йиф тама хьана. Эхирдай са тийижир хуьруьз акъатна. Анин агьалийри чаз рехъ  къалурна. КIвалахдилай чаз рехъ залан хьана.

Захъ галаз зегьметдин фронтда Ви­ни СтIалдилай Абдулагь, Ибрагьим, Ша­бан, Али, Кьулан СтIалдилай Ильяс, Ма­мед, Буба (арабачи), Саяд, Энекъиз, Къизлерханум ва Ифриз хьанай.

Мад дявеяр тахьурай, пачагьар,  дуь­нья — ислягь, кьилел михьи цав хьурай…

* * *

Исятда гатун вахт я. Зегьмет чIугур­ла, гьар емиш-майва битмишариз жеда. Гьавиляй зи рикIел са шиирни атана.

Бурандиз

Са халкьарин набататрин пачагь я,

Са  халкьари икрамзава бурандиз.

Азаррихъ галаз женгина панагь я,

Дарманар гваз атана вун арандиз.

 

Шумудни са азардин язва дава,

Сагъ хьайила, ачух я хизандин гуьгьуьл.

Яргъалди хуьз жедай буран я майва,

ЧIулав лекь, дуркIунар, подагра, туькьуьл…

 

Арандин кьеч я вун, авазвай гъери,

Ширедал, хвехерал ийизва сагъар.

Бул цуз, халкьар, ам авай кIвал я къени,­

Гьиниз кIантIани твах, ацIур куь тагъар.­

 

Хуьрекар ийизва халкьари пара,

Буран квай аш, афарарни къафунар…

Бегьер кIватI хъувурла, саларбан — га­ра­,

КIанзавайди анжах — ичIи руфунар.

Эйзудин  Сайдумов