Дяведин йисарин аялар. Фронт, женгер, бомбайрин, тупарин къукърумар, кузвай хуьрер, шегьерар акуначтIани, 1940-йисара дидедиз хьайи аялри вири четинвилер, магьрумвилер гьиссна. Абуру гьа дяве физвай йисара ва гуьгъуьнлайни чIехибурухъ галаз санал зегьмет чIугуна, женгерин цIаярай хтун тавур чIехибур эвезна. Къе а къагьриманрин жергеярни кьери жезва.
Мусибатдин шартIариз дурум гайибурукай сад Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрин хуьре яшамиш жезвай зегьметдин ветеран Ризаев Сидияр Муьгьуьран хва я. Ам 1942-йисан 2 мартдиз Ахцегь райондин Мацарин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана.
— Чи хизан чIехиди тир. Пуд имидин аялар са кIвале авай. Вахт-вахтунда недай ризкьи тIимил тир. Дидеди кIахун гъуьруькай фу чрадай, хъчар квай хапIа гудай. ХъуьтIуьз кIвалера мекьивал гьатдай. АлукIдай дуьзгуьн пек-лек, кIвачин къапар авачир. Школадиз зун кIанериз мишер янавай гуьлуьтар алаз фидай. Дараматар кьит тирвиляй кьве классдин аялриз санал тарсар гудай. Чаз тарсар гузвайбурни Урусатдин шегьеррай атанвай муаллимар, жегьил рушар тир. Урус чIал течирвиляй пара четиндиз гъавурда акьазвай. Гьавиляй чун тарсар хуралай чириз алахъдай. Ахпа интернатар ачухна ва чаз са тIимил регьят хьана. Ана экуьнахъ ширин чай, нисиниз хапIаяр гудай,- рикIел хкизва Сидияр Муьгьуьровича.
— Буба колхоздин жергедин лежбер тир. Ада цанар цадай, чIур хьанвай рекьер къайдадиз хкидай ва маса жуьреба жуьре кIвалахардай. Диде гатуз гвенар гуьз, векьер кIватIиз фидай, хъуьтIуьз маларихъ гелкъведай, ада кIвалин майишатни кьиле тухудай. Хизанда ирид аял авай. Школадай хтайла, чна вирида дидедиз куьмекар гудай.
Сидияр бубадивай чир хьайивал, 5-6-классра кIелдайла, ам гатун варцара хуьруьн жемятдин хипер хуьз ва 7 лагьай класс куьтягьайла, колхоздин маларив фена. Гьа чIавалай адан пеше малдарвилихъ галаз алакъалу хьана. Гьар зулуз ам лапагрин суьруьяр гваз чубанрихъ галаз Мугъандизни фена. И вахтунда адан таяр-туьшери школада кIелзавай. И карди жаван лап гъарикIарзавай. КIел тавуна амукьун адан рикIи кьабулнач. Хипер динжарайла ада вичин чантадай ктабар акъуддай ва кIелдай. Юкьван школа чубан-малдарди 1959-йисуз Ахцегьа заочнидаказ куьтягьна. Гьа и йисуз ам эвленмишни хьана. Адахъ галаз уьмуьрдин рекьер сад авур Мегьрибан диде-буба амачир етим тир. Амни 1942-йисуз дидедиз хьана. Адан буба фронтдай хтаначир. Дидени Мегьрибан гьеле гъвечIизамаз регьметдиз фенай. Етим хьайи руш вичин имийри хвена, чIехи авуна.
— Зи бубадал дяведин вахтунда штабрай хуьрериз чарар агакьарун тапшурмишнай. Рутулиз, Кьурагьиз, Хивдиз, Тпигъиз фидай. Бубади лугьудай, адан гъиле чар вугудачир, элкъвей пIапIрус хьтинди авуна, бармакдин кукIва, фуфайкадин хилера твадай ва тагькимардай: “Рекье гьалтай кас хьайитIа, хабар кьуртIа, балкIанар квахьнава, гьабурухъ къекъвезвайди я лагь. Чарар садан гъилени гьатдайвал ийимир”. Ам вичин кIвалах дуьзгуьндаказ кьилиз акъудиз алахъдай.
Бубадик жерягьвилин пешени квайди тир. Адаз патарив гвай хуьрерайни эвердай, начагъбуруз куьмекиз тухудай. Гъилер, кIвачер хайибуруз адакай себеб жедай. Зи рикIел алама, чи хуьряй са жегьил рушан юкь ханай. Ам бубади кьепIина туна, кутIунна, са вацра адахъ гелкъвенай ва сагъар хъувунай. А дишегьли алай вахтунда Геокчайда яшамиш жезва, — ихтилатна С.Ризаева.
Вичихъ малдарвилин, хипехъанвилин цIуд йисан тежриба хьанвай жегьил итим Мацарин хуьруьн Орджоникидзедин тIварунихъ галай колхоздин правлениди 1970-йисуз хипехъанрин бригададин бригадирвиле тайинарна. Сидияр Ризаеван бригадади гьар йисуз гьукуматдиз 20 тонн нек гузвай, гьар са хипелай 3 кг сар твазвай, гьар виш хипен кьилиз 110 кIел къачузвай. Адан зегьметдин агалкьунар, общественный уьмуьрда иштирак авун са шумуд сеферда пулдин пишкешар, къиметлу савкьатар ва шабагьар гуналди къейдна. Сидияр буба В.Ленинан 100 йисан юбилейдин, “Гьакъисагъ зегьметдай”, “Зегьметда тафаватлу хьунай” медалрин, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотадин, ВЛКСМ-дин ЦК-дин юбилейдин, соцсоревнованида гъалиб хьунай значокрин сагьиб я. Са шумуд сеферда кIвенкIвечи, зарбачи хипехъан Ахцегь райондин советдиз депутатвиле хкяна.
1976-йисуз Мацарин хуьруьн жемят Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрин хуьруьз куьч хьайила, Сидияр бубади совхозда жуьреба-жуьре кIвалахар авуна. Вичин уьмуьрдин юлдаш Мегьрибанахъ галаз ада вад аял (пуд хвани кьве руш) чIехи авуна. ЧIехи гада Бут-Къазмайрин хуьруьн почтадин начальник, кьвед лагьайди къванцин цлар эцигдай, къавар туькIуьрдай устIар я. Пуд лагьай хци Москвадин са карханада менеджер яз зегьмет чIугвазва. Кьве руш чпин хизанар хьана яшамиш жезва. Хтулрини птулри бубадин рикI шадарзава.
Сидияр буба, яшар хьанва лагьана, гьакI ацукьнавач. Ам сала-багъда кIвалахар ийиз, тарарихъ, чIижерихъ гелкъвез аквада. Ам аялрин, жегьилрин насигьатчи, суьгьбетчи я. Сидияр бубади лугьузвайвал, ада “Лезги газетдихъ” галаз уьмуьрлух дуствал хуьзва. Зани адаз 2-мартдиз тамам жезвай 80 йисан юбилей «ЛГ»-дин чинилай тебрикзава. Къуй вичиз сагълам ва генани яргъи уьмуьр хьурай!
Тамила Салманова
