И йикъара  Мансур  Куьревидин  “ЧIалал гъиз тахьай гили­ви” ва “Гиливи Мисрихан” макъалаяр  кIелайла, зак са гьихь­тин ятIани ажайиб къалабулух акатунилай гъейри, абуру зи гьиссе­рин назик лепеяр юзурна. Себеб? Зунни — гиливи, идалайни­ гъей­ри, мукьва-кьилини я. Зи чIехи диде Хадижатни Мисриханан­ хтул Муьгьуьддинан уьмуьрдин юлдаш Шерибан — вахар, Агъа СтIалдал тIвар-ван авай Абдул-Фетягь эфендидин рушар я…

Гьасан эфендидин “Диван аль-Мамнун” ктаб икьван чIа­вал­ди таржума тавуна амукьун — им лап тажуб жедай месэла­ я. Бел­ки… Эгер са зур асирдин вилик кьванни таржума авун­вайтIа, Мисриханан неве Жамалдинан куьгьне кIвалера са гьихьтин ятIани чарар-цIарар амукь тавуна жедачир. Жамалдинан хизан гьа куьгьне хуьре  геждалди амайди тир. Алатай асирдин 70-йисара, адан хизан куьгьне хуьряй дуьзендиз эвичIай вядеда, Мисриханан яратмишунар Самур вацIун лепейрив вуганай…

Гилийрин хуьр куьгьнебурукай сад хьунилай гъейри, чилералди ва Кьади хьтин викIегь рухвайралдини машгьур я.

Суал къвезва: “Кьади вуч кас тир?” Ханарин девирда халкьди ханариз харж гузвай. Гьа икI са сеферда Мурсал хандин нуькерар, харж кIватIиз, Гилидал атайла, Кьадиди харж тагунилай гъейри, хандин нуькеррив гвай зирбани килеяр  кукIварнай. И кар эхиз тахьай Мурсал ханди Кьадидиз Кьурагьиз вичин патав эвернай. Са кIусни кичIе тахьана, гежелни вегьин тавуна, Кьади вичин рухваярни галаз такабурлудаказ балкIанраллаз Мурсал хандин кIвалин вилик акъвазна. Ханди абуруз кIвализ атун теклифна. Амма Кьади балкIандилай эвичIнач ва хандивай ада чпиз эверунин себеб вуч ятIа хабар кьуна. КичIе хьайи Мурсал хан кIваляйни экъечIначалдай. Гьа йикъалай неинки Гилияр, гьакI къунши хуьрерни Мурсал хандин харжуникай хкатнай.

Гьа ихьтин агьвалатдиз тешпигь кьисадикай авар халкьдиз­ ­“Хочбар” — тарихдин мани ава. Бес  гиливи Кьадиди къалурай кьегьалвал Хочбаран кьегьалвилиз барабар тушни мегер?! Ам­ма чи лезги эдебиятда Кьадидин игитвиликай са цIарни авач.

Тахьана амукьич! Гиливи Мисрихана вичин хуьруьнвидикай са затIни кхьенач гьикI лугьуда?  (Кьади Мисриханалай вилик яшамиш хьана). Гьайиф, гьа кхьинарни Самурдин лепейри тухвана жеди…

Гила зун Мисриханан шииррал акъвазда. Мисриханан шииррин кьадардиз килигайла, куьруьбур ятIани, мана-метлебдин, художественный жигьетдай тамамбур, сюжет авайбур ва кIелдайла таъсирдайбур я.

Гьасан эфенди суьргуьндиз акъуднава лагьай чIулав ха­бар галукьайла, Мисрихан хажалатдин хура гьатзава. Гъамлу­ хьанвай шаирди вич авай гьал адетдин гафаралди ваъ, худо­жественный такьатралди — эпитетралди, метафорайралди, об­ращенийралди, риторикадин суалралди, пейзаждалди къалурна. И кардини Мисрихан бажарагълу шаир тирди субутзава.

Зи варз квахьна вилерикай, циферик ква гъурбатда,

РикI кьурана къах хьанва зи, мус и бед вахт алатда?

Ина зи кьил хьанва лацу, кIевнава ам къиравди,

Рехи хьанва зи чуруни — тир виликдай чIулавди.

“РикI кузва зи”, “мусибатри авунва лал”, “акъвазда рикI”, “ранг дегишар авунва цин” — ихьтин куьлуь-шуьлуь, амма виле акьадай хьтин ибарайри эсердин таъсирлувал деринарзава.

Хажалатди кьунвай шаирди вич авай гьал къалурайдалай­ гуьгъуьниз Гьасан эфендидин къамат ачухарзава ва адаз къиметни гузва. Гьасан — хци зигьиндин, илимрин рекьевай, вири месэлайрикай хабардар, вацра хьиз экв гузвай инсан я. Чирвилер хьунилай гъейри, Гьасан гьакьван регьимлу, мергьяматлу касни я. Мисрихана вичин уьмуьрдин четин декьикьайра тек са Гьасанак умуд кутаз жедайди тестикьарзава.

Куьн кьван кIани дуст авач заз, дава тир рикI кайила,

Квелай эмин юлдаш авач, бедбахтвилер хьайила.

Ихьтин камаллу касдиз Мисрихана сагъламвал хьун ялварзава. Ада Аллагьдивай неинки Гьасанан уьмуьр яргъи авун, ам жасаддик квай вири тIалрикай, азабрикай хкудун, гьакIни ам, суьргуьндикай азад хьана, вичин хизандихъ галаз яшамиш хъхьун тIалабзава.

Халикь, вуна хуьх ви бенде, чаз чешне яз вич халкь авур.

Мад хуьх адахъ авай хизан, адан кардин юлдашар.

Гьабур я кьван чаз чешнеяр, ви ниятрин сирдашар.

Гьа икI, Мисриханан эсерар художественный жигьетдай гуьзелбур тирди ашкара я. И кар Гьасан эфендиди вичини тестикьарзава.

Шииррай аквазвайвал,  Мисрихана общественный уьмуьр­дани иштиракзава. Гьасан эфендидин кьилел атай мусибатдикай лезги халкь шиирралди хабардар авун — им халкьдиз къуллугъ авун лагьай чIал тушни мегер?!.

Кьвед лагьай паб хкана лугьуз, Мисриханак тахсир кутаз алахъунни, заз чиз, дуьз къвезвач. Белки, садазни тийижир делил авай жеди?!

Эхирдай заз винидихъ тIвар кьунвай макъалайрин автор Мансур Куьревидиз Гилийрин жемятдин патай рикIин сидкьи­дай чухсагъул лугьуз кIанзава. Къуй вахъ чандин сагъвал ва яратмишунра мадни агалкьунар хьурай!

Фазила  Абасова