Республикада гзаф ксар гъвечIи ва юкьван бизнесдал, карчивилин карханаяр ачухунал ва гегьеншарунал машгъул я. Нетижада карханаяр агалуникди бейкарриз элкъвей ксаризни кIвалахдин чкаяр хьанва ва жезва.
Статистикадин делилрай малум тирвал, алатай йисан эхирралди Дербент шегьерда гъвечIи ва юкьван карчивилин 3100 субъект авай. Алай йисан варзни зуран вахтунда абурун кьадар генани артух хьанва. Шаз анжах гъвечIи бизнесдин субъектри 19144927 манатдин шей маса гана. ГъвечIи ва юкьван бизнесдай шегьердин бюджетдиз 2017-йисуз 100 миллиондилайни гзаф къазанжияр атуни и хилен хийирлувал къалурзава.
Къейдна кIанда хьи, шегьерда карчивал, гъвечIи ва юкьван бизнес гегьеншарун, и кардал машгъул тир ва жез кIанзавай ксар патал хъсан шартIар яратмишнава. Алишверишдин барадай гьам бизнесменриз ва гьамни агьалийриз кьезилвал хьун патал шегьердин вири районра яшайишдин кIвалерин лап мукьварив туьквенар, шей гьасилзавайбурун гъвечIи карханаяр ачухнава, кишдин ва гьяддин йикъарин ярмаркайрин, емишар ва салан майваяр маса гудай базаррин майданар тайинарнава ва кардик кутунва.
Алатай йисуз шегьерда пуд мертебадин виче 32 офис авай бизнес -инкубатордин дараматни эцигна ишлемишиз вахкунни шегьерда гъвечIи ва юкьван бизнесдиз къулай шартIар тешкилзава лагьай чIал я.
Карчивал, гъвечIи ва юкьван бизнес хъендикай хкудунин жигьетдай шегьердин администрацияди, чкадин налогрин инспекцияди датIана кьиле тухузвай кIвалахди хъсан нетижаяр гузва. ИкI, алатай йисуз, авайбурал алава яз, шегьерда бизнесдин 120 цIийи субъект регистрация авунва ва и кIвалах давам жезва.
Мад са мисал. Эгер 2016-йисуз налогрин учетда, авайбурулай алава яз, 407 кас карчияр акъвазнатIа, шаз абурун кьадар 950-дав агакьна.
Аквазвайвал, карчивал, гъвечIи ва юкьван бизнес Дербентда, санлай къачурла, разивализ жедай гьалда ава. Амма и важиблу карда гьелелиг гьялиз тахьанвай месэлаярни ама. Шегьерда икьван чIавалди авай ва гилани йигин еришралди эцигун давамарзавай бизнесдин дараматар, карчивилин объектар гзафни-гзаф алишверишдинбур я.
Туьквенар, кафеяр, ресторанар ерли герек туш лугьуз кIанзавач. Амма са кар ава: инсанрихъ анрай чпиз герек тир продуктар, шейэр къачудай пулни хьана кIанда. Масанра заз чидач, лазим кьадардилай гзаф хьуниз килигна, Дербент шегьердин “Северный” ва “Южный” базарра, гьакIни са бязи куьчейра, алишвериш авач лугьуз, туьквенар агалун давам жезва. ИкI ятIани, шегьерда чIехи майданрин туьквенар эцигун акъвазарзавач.
Арадал атанвай гьал хъсан патахъ дегишарун патал шегьердин вилик-кьилик квайбуру, бизнесдал машгъул ксари алишверишдинбурухъ галаз санал шегьерда шей, продукция гьасилдай карханаяр эцигунизни фикир гунин чарасузвал ава. Эгер и важиблу месэла гьялуниз лазим тир гьалда фикир гайитIа, кеспидик квачиз амай инсанриз кIвалахдин чкаярни жеда, агьалийрин агьваллувални хкажиз куьмек гуда.
Карчивал, гъвечIи ва юкьван бизнес тешкилун, хийирлудаказ гегьеншарун патал Дербент районда еке мумкинвилер, шартIар ава. Экономикадин кьилин хел фадлай инихъ уьзуьмчивал тир и районда са кьадар йисар идалай вилик малдарвилизни кьетIен фикир гузвай, са жерге колхозра ва совхозра некIедин ва малар куькардай фермаяр кардик квай. Жуваз лап хъсандиз малум тир анжах са мисал гъин.
Дербент шегьердин патав гвай Жданован тIварунихъ галай колхоздин МТФ-ди ацадай калерин кьадар йисалай-суз артухаруналди шегьердин аялрин бахчаяр, мектебрин столовояр некIедалди таъминарзавай. Колхоздин фермадин нек гьакI шегьердин вини кьиле авай туьквенрайни маса гузвай. Вични — ужуз къиметдай.
Гьайиф чIугвадай кар ам я хьи, гила а ферма амач. Ам хьайи чкадал кIвалер ва туьквенар эцигнава.
Инал заз вуч лугьуз кIанзава: эгер мумкинвилер, шар-тIар яратмишайтIа, районда нек ва як гьасилунни тамамвилелди кIвачел ахкьалдариз жеда. КIанзавайди малдарвилени гъвечIи ва юкьван бизнес кардик кутун я.
Дербент шегьерда вичихъ еке мумкинвилер авай некIе-дин комбинат ама. Амма чкадин хаммал (нек) тахьуниз килигна, ана гьасилзавай некIедин суьрсет Воронеж ва са жерге маса шегьеррай гъизвай некIедин гъуьруькай гьазурзава.
И мукьвара кьиле фейи Россиядин промышленникрин союздин нубатдин съезддал уьлкведин экономика вилик тухунин, инсанрин агьваллувал хкажунин барадай карчивал, гъвечIи ва юкьван бизнес гегьеншарунихъ, и кардиз шегьре рехъ гунихъ, бизнес сифте яз ачухзавай ксариз кьезилвилер яратмишунихъ чIехи метлеб авайдан гьакъиндай мад сеферда лагьанва. И важиблу месэладиз чкайрални датIана фикир гун рикIелай алудна кIандач.
Нариман Къарибов
