Ирсинин чешмеяр
Ахцегьви хва Пулатов Агъалар Данияловичакай ихтилат кудайвалди, зи вилерикай къадим хуьруьн мулкунал алай къелейринни кIвалерин, муькъверинни дерейрин нехишар, вили аршдиз хкаж хьанвай КIелез хивен, Кетин кьилин, Шалбуз дагъдин кукIушар карагда. Ихьтин аламатрин таъсирдик чIехи хьайи веледар гьихьтинбур хьун мумкин ятIа?.. Шарвилидин игитвилин ирс хуьзвайбур гьабур тушни?..
Къазимегьамеданни МукьтIадиран, Валентин Эмированни Гьазрет Алиеван, Саимат Ферзалиевадинни уста Идрисан, Къияс Межидованни Агьед Агъаеван ирс хуьзвайбур вужар я?.. Мад ва мад суалри — веревирдери рикI тIушунзава.
Агъалар Пулатов цIийи девирдин хва я. Амма адав агакьнавайди чун винидихъ раханвай ирс тирди рикIел атайла, лугьуда: “Игитдин мукай къарагъдайди игит я”. “Катран мукай кард къарагъда”, лугьузва бубайрин мисалдани.
Агъалар Данияловичахъ галаз зун фадлай таниш я. Алатай асирдин 80-90-йисарилай инихъ. Ам, дугъриданни, тарихда ялавлу революционерар яз гьатнавай Мурсаловрин сихилдай я. Контрразведчик яз Ватандин ЧIехи дяведа женг чIугур Абдула Мегьамедович Мурсаловни Агъаларан имийрикай тир…
Кьисметдин къекъуьнар
Ихьтин ирс агакьай хци рикIел хкизвайвал, адаз эцигунрин устIарвал пара хуш тир. Гьавиляй, школа акьалтIарай ам ДГУ-дин эцигунрин факультетдиз (гила ДГТУ) документар вугуз атана. Амма аниз а чIавуз кьве йисуз эцигунрал кIвалахай стаж авачиз кьабулзавачир. Хтана ам, “Ахтынский” совхоздин эцигунрин бригададиз гьахьна. Кьве йисалай адаз Советрин Армиядин жергейриз эвер гана. ИкI аялвилин хиялар маса патахъ элкъвена…
Эстонияда ракетрин частуна къуллугъна. Цаварин михьивал, чилерин секинвал хуьз, кьегьалвилер къалурзавай хциз а чIавуз хайибурал кьил чIугваз пуд сеферда хкведай мумкинвал гана. Им лагьайтIа, а чIавуз аскервилин лап чIехи пишкеш ва ихтибар тир. Ибурал алава яз, аскервилин вахт куьтягь жедайла, командирри адаз гьатта Таллинда къуллугъиз акъвазунни теклифнай. Амма рикIи Дагъустандиз, хайи Ахцегьиз ялна…
Армиядай хкведайла (1970-йис), гайи тарифдин чарари ва теклифри жегьил къанун-къайда хуьдай органриз гъана. Къуллугъдал (оперуполномоченныйдин) кьабулдайла, Агъалар а чIаван МВД-дин министр В.С. Свистунова ахтармишна. Суьгьбет яргъалди давам хьанатIани, Агъалараз цIийи терефди рехъ ачухна. Гьа рехъ адан кьисметдиндаз элкъвена.
Закон ва къайда чир хьун, хуьн, низамлувал, пешекарвал, марифатдин михьивал, гафунал мягькемвал… Гзаф хъсан ерияр истемишзавай къанундин кадрийривай. А.Д.Пулатова вич девирди ва къуллугъди истемишзавай векил тирди субутна. ИкI са куьруь вахтундилай Агъаларакай Москвада СССР-дин МВД-дин Высший школадин курсант хьана. Школа Академиядиз элкъуьрайла, ана кIелзавайбур маса школайриз ракъурна. ИкI, Агъалар Пулатов Киевдин Высший школадиз акъатна. Вичи лугьузвайвал, Киевди ам Европадин культурадиз мукьва авуна… Михьивал, туькIвейвал, къайда, гьуьрметлувал, хийирлу маса чирвилерни артух хьана.
1976-йисуз тIвар кьунвай школа акьалтIарай жегьил лейтенант Дагъустандин МВД-дин ихтиярдиз рекье хтуна. 26 йисан яшда аваз, адакай республикадин МВД-дин оперативный къуллугъдин начальникдин (Х.М. Мегьамедов) заместитель хьана.
А вахт, чи несилдин рикIел аламайвал, уьлкведа социализмдин чIехи эцигунар кьиле физвайди, Дагъустан лагьайтIа, 1970-йисуз хьайи чIехи залзаладилай кьулухъ арадал хкизвайди тир. Халкьдин хсусият хуьн, къанун-къайда мягькемарун, намусдиз, ахлакьдиз михьи хьун эвелимжи шартIар яз вилик квай. А.Д.Пулатова вичи къуллугъзавай отдел цIийи кадрийралди, тадаракралди, такьатралди мягькемарунин везифаяр кьилиз акъудзавай. Тафаватлу хьунай А.Д.Пулатов Дагъустандин МВД-ди мад Москвадиз, СССР-дин МВД-дин Академиядиз, чирвилер хкажиз, рекье туна. Ана лагьайтIа, МВД-дин ва чIехи управленийрин руководителар гьазурзавай. Капитандин чинда аваз фейи Пулатова Академия майордин чинда аваз акьалтIарна.
1982-йисуз ам ДАССР-дин МВД-дин 7-отделдин начальниквиле тайинарна. Кьилин везифа оперативный къуллугъдин ери гуьзчивилик кутун, цIийи къуватар желб авун тир. Хейлин ксари истемишунрин дережадиз жаваб гузвачир. Гьавиляй бязибур чпин рехъ дегишарунизни мажбур хьанай. И кар хуш туширбурни тIимил авачир. Амма а чIаван министр И.Д.Титаренкоди А.Д.Пулатован тереф хуьзвай. “МВД-дин кадрийрин ери хейлин хъсан хьанай, — рикIел хкизва къенин агъсакъалди. — “Протекция”, “коррупция” лугьудай гафар гьеле гьа чIавузни малум тир. Хала-хатурвал, “жуванбур” вилик кутун, къуллугъдикай хсуси ниятар аваз хийир къачун, государстводин интересар рикIелай ракъурун — ингье гьихьтин чIуру гьаларихъ галаз женг чIугвазвайтIа…
1982-1994-йисара 7-отдел 7-управленидиз, ахпа оперативно-поисковый Управленидиз элкъуьрна. ОПУ-дин начальник — РД-дин МВД-дин криминальный милициядин замначальник мад А.Д.Пулатовакай хьана. Ада неинки Дагъустандин МВД-диз, гьакI Закавказьедин республикайрин къенепатан крарин министерствойризни куьмекар гузвай. Вахт лагьайтIа,”перестройщикрин” гъиле гьатнавай, уьмуьр садрани такур дегишвилерал ацалтнавай. Оперативный кIвалах акьалтIай четиндаз ва хаталудаз элкъвена.
1991-йисуз, ГКЧП жедалди кьве варз амаз, А.Д.Пулатоваз милициядин полковникдин чин гана. “42 йиса авай полковникар Кьиблепатан Дагъустанда а чIавуз гьалтдачир”, — рикIел хкизва ветеранди…
ЦIийи имтигьанар…
1992-йисуз СССР тIвар алай государство чукIурна. Къанун-къайда хуьдай органарни — масадбур, везифаярни цIийибур хьана. Уьлкве неинки экономикадин, политикадин, гьакI къанун-къайда хуьнин рекьяйни четинвилера гьатнавай. И вахтунда цIийи органар арадал гъунин лазимвал арадал атана — налогар кIватIунин рекьяй полиция. Адан кьиле а чIавуз чи республикада генерал-майор А.М.Сайпуллаев авай. ИкI, 1994-йисуз милициядин полковникдикай налогрин полициядин полковник хьана. Куьруь курсар мад Москвада кIел хъувуна.
И къуллугъдал А.Д.Пулатов 2003-йисалди хьана. Чи республикада саки вири районра ва шегьерра налогрин полициядин къурулушар арадал гъана, абуруз кIвалахдай, яшамиш жедай, ял ядай шартIар тешкилна.
Вахт лагьайтIа, халкьари чпин “суверинитетар”, гьерекатар арадал гъизвайди, гьарда санихъ ялзавайди тир. Кьве сеферда полковник хьанвай кас республикадин руководстводи, адан чирвилерин, авторитетдин, дипломатвилин алакьунрин гъавурда аваз, гзаф хаталу ва четиндиз кьиле физвай мярекатриз (митингриз, собранийриз, съездриз…) рекье тваз хьана. Республикадин битаввал хуьник Агъалар Данияловичан лайихлу пайни квайдал шак алач.
* * *
Уьмуьр санал акъвазнавач. 2003-йисуз А.Д.Пулатован уьмуьрда мад са дегишвал хьана. И чIавуз РФ-дин Президентдин Указдалди налогрин полициядин чкадал наркотикрал контроль тухудай федеральный къуллугъ (ФСКН) арадал гъана. Чи республикада а къуллугъдин кьиле хьун гила “пуд лагьай сеферда полковник” (наркоконтролдин полициядин) А.Д.Пулатовал ихтибарна.
— Им генани четин, амма лап герек къуллугъ я, — суьгьбетзава ветеранди. — Бейгьуш квай шейэр гьасилун, санай-масаниз тухун, маса гун, ишлемишун — вири жегьил несилар чандивай ийизвай хаталубур я… Наркоконтроль арадал атун, ам лайихлу кадрийралди мягькемарун патал А.Д.Пулатова гзаф къуватар серфна, ам коррупциядиз кьил янавайбурукай михьна…
2008-йисуз, яшар хьуниз килигна, А.Д.Пулатов отставкадиз экъечIна. ЯтIани пуд сеферда полковник, жегьил кадрияр, акьалтзавай несилар тербияламишунин, яшлубурун къайгъу чIугунин везифайривай къекъечIнавач. Ам РД-дин МВД-дин наркоконтролдин управленидин ветеранрин Советдин председатель, республикадин Кьилин патав инсандин ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядин член, Ахцегь районда гзаф къени, хийирлу общественный кIвалахриз къаюмвалзавай хва я.
Яргъал йисарин дурумлу зегьмет адаз государстводин ва ведомстводин чIехи наградаяр гуналди къейднава (шикилдай аквазва).
Агъалар Данияловича и йикъара вичин 70 йисан юбилей къейдзава. Чна адаз и вакъиа рикIин сидкьидай мубаракзава:
Алад вилик Шарвилидин
Шивцел алай хва!
Баркаллаяр, гъетер хьтин,
ТIварцIел алай хва!..
Мердали Жалилов
