Лезгийрин игитвилин эпосдин сувар
“Шарвилияр чаз гьамиша герек я”, лагьанай игитвилин эпосдин суварин гьамишалугъ тамадайрикай сад тир арифдар Агьед Гьажимурадович Агъаева. Генани алава хъувунай: “Игитвилин крариз чка гьамиша авайди я”. И гафарин гьахълувал алай вахтунда дуьньяда ва кьилди чи Ватанда кьиле физвай гзаф крарини субутзава.
Шарвилидин игитвилин руьгь, къаст, весияр чи несилрини чпин ивидик кужумнава. Игитвилин, Ватан, халкь кIан хьунин, хуьнин, куьмек гуз агакьунин, гьахъвал патал къуватар гьайиф татунин ирс чи йикъарани давам жезвайди гзаф мисалрай аквазва.
Зун Ватандин ЧIехи дяведин игитрикай рахазвач. Абурун крар, ирс давамарзавай рухваярни рушар кIвачел акьалтнава! Им дамахдай кар я.
1999-йисуз Дагъустандал къецепатан чапхунчийрин вагьши кIеретIри гьужумайла, дагъустанвийри чпин къаст ва давамарзавай тарихдин рехъ гьихьтинбур ятIа, дуьньядиз раижнай. Россиядин Президент (а чIавуз Гьукуматдин Председатель) В.Путина лагьанай: “Икьван чIавалди заз куьн хуш тир, гила лагьайтIа, гзаф кIан хьана… Куьне са куьн ваъ, Россия саламатдиз хвена!..”
И гафарихъ гьахълувал авайди алай вахтунда Украинада чи баркаллу кьушунри тамамарзавай махсус серенжемдини къалурзава. Ана кьетIен хаталу женгина уьтквемвал, мягькемвал къалурай сад лагьай Игитни чи хва — дагъустанви я! Нурмегьамед Гьажимегьамедов… Нур хьурай эбеди вичин сурал — гуьмбетдал…
Игитвилер къалурзавай рухвайринни рушарин тIварар чи телеэкранрилай гьар юкъуз раижзава. Абур вири, зи гьисабрай, Шарвилидин иви квай халисан игитар я. Абурун тIварар цIийи эпосра мадни кьада…
Алай аямдин лезги рухвайрикай Ватандин сергьят хуьдайла, залан женгина чан гайи заставадин начальник Радим Халикьов цIийи Шарвили тушни?!
300 кас пассажирар авай поезд саламатдиз хвена, телеф хьайи ФСБ-дин капитан Артур Бабаев цIийи Шарвили тушни?!
Тама жаллатIрин гъиле гьатнавай жегьил хизан къутармишун патал вич заминда акъвазай Игит Зейнудин Батманов цIийи Шарвили тушни?!
Эхь, Шарвилидин руьгь, игитвилер давам жезва. Гьа тегьерда игитрикай цIийи эсерарни чи къелемчийри арадал гъизва. Абур вири санал кIватI хъувуртIа, халкьдин игитвилин цIийи эпосни арадал къвезва! Радим Халикьован гьакъиндай чи публицист, гьикаятчи Нариман Ибрагьимова вижевай эссе — документрал бинелу повесть кхьена чи газетдани чапна.
Зейнудин Батманован гьакъиндай чи гзаф шаирри манийрин чIалар туькIуьрна, газетдани абурукай чапна. Публицист Гьажи Ильясова Игитдин хизандикай еке повесть арадал гъана.
И цIарарин авторди “Мешебегидин мани” поэма — аллегориядинни гьакъикъатдин мах теснифна, ам ктаб язни акъудна…
Бабаев Артуран игитвиликай гзаф ксари макъалаяр, рикIел хкунар кхьена. Публицист Руслан Гереева кьилдин ктаб кхьена, чапдай акъудна.
И цIарарин авторди Артуракай поэма-повесть кхьена, кьилдин ктаб яз акъудна. Шарвилидин руьгь раижзавай эсерар мадни ава.
Абурун жергеда Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабаханова шиирралди кхьенвай “Келентар” роман, Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметовадин “Намусдин къаябар” драмадин чIехи эсер (гьамни шиирралди кхьенва), Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша кIелзавайбуруз багъишнавай цIийи роман “ВачIе — хваяр”, мад ва мад чIехи ва гъвечIи эсерар гьалтзава.
Лезги халкьди игитрин крарал дамахзавайди, несилар ватандашвилин руьгьдаллаз тербияламишзавайди чир жезва. Бес ибурулай вилик чи кIелзавайбурув сад-садан гуьгъуьналлаз Дагъустандин халкьдин писатель Къурбан Акимова агакьарай “Гьай тахьай гьарай”, “Дили дуьньядин чирагъ”, “Къилинж Къемер”, “Яру Ярагъ” (Кьуьчхуьр Саидакай, Етим Эминакай, Миграгъ Къемеракай, Ярагъ Мегьамедакай) романар Шарвилидин руьгь раижзавай тарихдинни философиядин, ахлакьдинни психологиядин эсерар тушни! Ингье квез цIийи шартIара чи халкьдин векилри Шарвилидин руьгьдиз ийизвай итиж ва гьуьрмет. Чахъ чи руьгь, чи Ватан, чи виждан, чи гележег авайди гьа ихьтин эсерри субутзава!
Адет яз, Шарвилидин сувар Ахцегьа Советрин Союздин Игит, летчик Валентин Эмирован памятник авай багъда тухузвай. За кьатIузвайвал, и кардин асул себеб Игитдиз ва игитвилиз гьуьрметун, абур гьамиша рикIел хуьн герек тирди раиж авун патал ийизвай кар я.
ЦIи лезги халкьдин игитвилин эпосдин сувар гьина тухудатIа гьелелиг тайин хьанвач. Зи фикир сад я: гьина тухвайтIани, Шарвилидин руьгьдиз лайихлу къайдада ам тешкилун, чи халкьдин игитвилин руьгь мадни къудратлу, къуватлу, гъейратлу, адлу ийизвай мярекатринди хьун лазим я.
Вилик жергеда чи ветеранар, зегьметдин зарбачияр, гьунарлу спортсменар, тIвар-ван авай устадар, жумарт спонсорар (абур чахъ гила хейлин хьанва, сагърай чеб), хъсан тешкилатчияр ва насигьатчияр аваз…
Иншаллагь, икI женни ийида… Шарвилиди чи халкьар мадни сихдиз агудда…
Мердали Жалилов
