Гьар йисуз Шалбуз дагъдиз къвезвай агъ­зурралди инсанрин арада неинки дагъус­­танвияр, гьакI маса халкьарин векиларни тIи­мил аквадач. И дагъдиз гьар йисуз фин адет хьанвайбурни ава. И макъалада Шалбуз дагъдиз хкаж жезвайбурукай тир муьгъверганви Шакир Мирземегьамедовакай­ ва кьасумхуьруьнви Надир Надировакай­ са тIи­мил гегьеншдиз ихтилат ийиз кIанзава. 

И кьве дирибаш агъсакъалди санал тухузвай зиярат а кардалди тафаватлу жезва хьи, абур чеб яшамиш жезвай Махачкъа­ладай Шалбуз дагъдин кукIушдал, дере­ атIуз, тепе атIуз, яргъал рекье герек къведай­ парни кIула аваз, са-са кам къачуз, 300 километр мензил атIана, хкаж жезва. Алай йи­сан­ и зиярат абуру Украинада кьиле физ­вай  махсус серенжемдин къурбандар хьайи къагьриман рухвайриз бахшзава. Зияратчийрихъ галаз чун Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIийи Гъепцегьрин хуьре, абуру ял язавайла, Аллагь рикIел алай кас Суфян Алибегован кIвале гуьруьшмиш хьана.

Шакир Мирземегьамедов Муьгъверган­рин­ хуьре 1951-йисуз дидедиз хьана. Юкьван­ школа акьалтIарайдалай кьулухъ ам ДГУ-дин физикадин факультетдик экечIна. Кьве йисуз­ Советрин Армиядин жергейра къуллугъна, ахпа кIелунар давамарна. Университетда Шакира механикадай ва техни­чес­кий чирвилер къачуна. КIелунрилай гуь­­гъуь­низ же­­гьил пешекарди уьлкведин жуь­реба-жуьре шегьерра, ремонтринни цIийи тадаракар кардик кутадай кIвалахрал машгъул жуьреба-жуьре карханайра кIва­лахна. Алай вахтунда­ лайихлу пенсияда ава. Шакир Лукьмановичаз­ вичин хайи хуьр, анин гуьзел тIебиат гзаф кIанда. Гьар гатуз хквез, хуьре яшамиш жезва­.

Махачкъалада яшамиш жезвай кьасумхуьруьнви Надир Надиров 1949-йисуз дидедиз хьана. Акунрай адаз куьне, гьа вичин дуст Шакир Лукьмановичаз хьиз, са 60 йис гайитIа, гзаф гудач. Юкьван школа куьтягьайдалай кьулухъ ада Огни шегьерда механизаторвилин пеше къачуна, хайи районда «Сельхозтехника» управленида, ахпа 1736-нумрадин автоколоннада кIвалахна. Же­гьил механизатордин лайихлувилериз, алакьунриз килигна, ам СССР-дин Оборонадин министерстводин рекьяй ГДР-диз кIвалахал рекье туна. Ина 5 йисуз зегьмет чIу­гурдалай гуьгъуьниз Махачкъаладиз, ви­чи виликдай кIвалахай автоколоннадиз, хтана. Инай пенсиядиз фена.

– Шакир стха, Шалбуз дагъдиз, алай де­­вирдин зияратчийриз адет хьанвайвал, къулайвилелди машинра аваз физва. 300 километр мензилдиз, са пай рехъ дагъларай фин куь рикIел гьикI хьа­на­­­ акьалтайди я? — суал гана за. — Вични­ юкъуз­ сив хвена, фу тинез, анжах сивера яд экъуьриз? Чандилай гьикI алакьна?

— Куьгьне девирра зияратдал асул гьисабдай кIвачи-кIвачи, сиягьатчияр хьиз, физ­­вайди тир, — жаваб гана Ш. Мирземегьа­медова. – Идалайни гъейри, заз чизва: Ал­лагь-Таалади инсандин чандик сергьят авачир хьтин зурба такьат кутунва. Чавай а такьатдин гьич са паюникайни менфят къачуз жезвач. КIевера гьатай чIавуз чаз куьмек жезвайди гьа чаз вичикай икьван чIавалди хабар авачиз хьайи такьат я. Анжах а къуват инсанди вичи, зегьмет къачуналди, «ахварай авудна» кIанда. Жуван гьа къуват ахтармишиз, кардик кутаз кIан хьана заз.

— 2008-йисуз зун кефсуз хьана, — давамар­зава Шакир Лукьмановича. — Адетдин къайдада таблеткайралди сагъар хъувуни­кай бегьем куьмек хьанач. За «ахвара авай» жуван къуватдикай менфят къачун, беден­диз «наг­рузкаяр» гун кьетIна. Мад Ма­­хач­къаладай кIвачи-кIвачи пак Шалбуз дагъдиз финилай, вични сив хуьнин вацра, мусурман адетдалди, маса хъсан «нагрузка» жедани?

– Са тIурунавай чими хуьрекни дадмиш тийиз, гишиндиз?

— Хуьрек вучтинди я? Инанмиш хьухь, рекье гьикьван галатнатIани, дагъда авай вирел агакьайла, на лугьуди, беден цIийи къуватрив ацIанва. А йисалай инихъ тIалар-кваларни квахьна. ЦIуд йисарин жегьил хъхьанвайда хьиз гьиссзава. Сагъламвал хуьн патал яхди зун гзаф къекъвезва. Амайбурузни меслят къалурзава.

Шакир Мирземегьамедован гафар Надир Надировани тестикьарзава:

— Шаклу жедай кар туш: гьар юкъуз бес кьадар мензилда кIвачи-кIвачи къекъуьни,­ ризкьи тинез, хъвадай цел бинелу пегьризди инсандин беденда хъсанвилихъ, гьа гьи­сабдай психикадин рекьяйни, дегишвилер твадайди илимдин ахтармишунрини субутзава. (Тагькимарзава: а пегьриз, духтуррихъ­ галаз меслят авуна, хуьн герек я). Гаф кватай чкадал лугьузва: фикир желбзавайди ам я хьи, гьеле дегь заманайра илимдилай вилик вири динрин пак ктабра кхьенва.

— Им пуд лагьай сефер я чун санал зия­ратдал физ. Виликан зиярат за жуван хайи СтIал Сулейманан район тешкилайдалай инихъ 90 йис тамам хьуниз бахшнай. Алай йисанди, чна малумарайвал, Украинада кьиле физвай махсус серенжемда къурбанд хьанвай лезги рухвайриз бахш авуналди, амай кьегьал рухваяр сагъ-саламатдиз гъалиб хьана чпин хизанриз хтана кIанзава чаз, — хълагьна Надир Эмировича.

– Куьне ийизвай кар, гьуьрметлу дустар, иллаки жегьилар патал хъсан чешне я. «Лезги газетдин» чинрилай, чи жегьил несилдин векилрихъ элкъвена, квез гьихьтин фикирар лугьуз кIанзава?

Шакир Мирземегьамедов. — Эвел­ни-эвел «Лезги газетди» хкянавай девиз «Жуван Ватан, ватанэгьлияр, дидед чIал хуьх!» чи халкь, чIал, культура авай гьалди, девирди истемишнавай эвер гун я. Баркалла! Гьар нумрадай аквазвайвал, газетди и девиздиз вафалувални ийизва. Жуван дидед чIал хуьн гьар са лезгидин буржи я. Чун халкь яз хвенвайбур, кьисметди вилик эцигиз хьайи четинвилерай, кIеверай экъечIиз куьмек гайибур гьа и ерияр, халкьдин хъсан адетар я.

Чи гележег тир жегьил несилдикай ра­хайтIа, адаз исятда, и четин девирда куьмек герек я. Чун жегьилар тирла, чаз хизанда, мектебда, клубда, газетра, ктабра пис-хъсан, чи адетар, культура чирзавай. Чун вири рекьерай сагълам инсанар яз тербияламишзавай. Хизанда тербия эвелимжи чкадал алай. Школада чирвилерни тербия гунин месэлаяр са дережада авай. Гила гьикI ятIа, куьне гекъиг. Диде-бубадин къадир амач, гъвечIи-чIехиди чизмач, пис-хъсандай кьил акъудун патал зегьмет къачуз кIамач. Вири тахсирар за жегьилрик кутазвач. Чи жегьилар хъсанбур я. Девирар дегиш хьанва, дуьньядин, тарихдин чарх масакIа элкъвезва. Тербиядин месэла обществода гьялна кIанзава. Неинки са тербиядин. Пакамалай няналди хизан хуьдай дуллухдин къайгъуда авай, къазанмишун патал гзаф дуьшуьшра варцаралди яргъал шегьерра жезвай бубайриз тербиядин месэлайриз фикир гудай вахт амукьзавач. Хциз бубадин тербия, бубадин чешне чарасуз я. Жегьилриз лугьуз кIанзава: диде-бубадиз,  чIехи яшариз гьуьрмет авун – им Аллагьдин рекье ава лагьай чIал я. Писвал регьятдиз ийиз жеда. Хъсанвал авун патал зегьмет чIугуна, гьатта жуван чандиз азиятни гана кIанда. Ахпа идан эвездай ви рикIиз регьят, руьгь михьи ва кьезил жеда.

Надир Надиров. — Шакир стха хьтин инсандал гьалтун, адахъ галаз дуствилин алакъайра хьун за Аллагьди гунуг яз гьисабзава. Ада лагьай гафар зани тестикьарзава. Абур гьахълубур тирди заз жуван тежрибадай аквазва эхир.

Абдулафис Исмаилов