“Лезги газет”. Зи дуст, зи мугьман. Зи ашкъи, зи гьевес. Зи руьгьдин фуни партал. Ада заз инсан хьиз арадал къвез, ахлакьдин месэлайрин гъавурда дуьз акьаз, халкьдиз са тIимил хьайитIани менфятлу жез, алемдиз авай кIанивал артухариз ва ам хуьз чирна. Ахьтин майдандал, гьелбетда, зун садлагьана акъатни авунач. Зун, гьеле 5-классда авай аял тирла, сифте яз “Коммунист” газетди вичел желбна. Заз адан хабарар акьван хуш тир хьи, за ам хуьруьн кимелни кIелдай. Агьалийри яб гуз акурла, зун ашкъида гьатдай, гьевеслу жедай.
Амма а чIаван газет чи къениндав гекъигайла, тафаватар гзаф ава. “Коммунистда”, кьилинди яз, гьукуматдин сиясат ва зегьметдин месэлаяр гзаф тир. Тек-туьк литературадин чинарни кими тушир. Абурни, зи фикирдалди, яшайишдин шартIар ва гьукуматдин сиясат вилик финихъ галаз алакъалу тир. Гила, девирар дегиш хьайила, газетдин тIварни дегиш хьанва, ам туькIуьр хьанвай къайдани. Килиг садра “Лезги газетди” чун шумуд патахъай уяхарзаватIа. И фикир тестикьарун патал тек са, адет яз, 12-чин, мисал гъун бес я. “Гафарин алемдай”, “Дуьньяда”, “Чи ватанэгьлияр — гьар сана”, “Квез чидани?” рубрикайри чун уьмуьрдин савадлу къатариз акъудзава.
Заз мукьвара хтай “Лезги газетда” “Зенд” рубрикадик кваз (16.07.2020-й., № 29) 12-чина чапнавай. “Хешил вирибуруз бегенмиш жедач” хабарди екез таъсирна.
Бязибурун фикирдалди, “Лезги газет” ваъ, “Лезгийрин газет” хьана кIанзава. Вучиз? Чидач. Кьве жуьрени ибараяр я. Амма “Лезги газет” сая (манадин) къайдада, “Лезгийрин газет” падеждин (тал.п.) къайдада алакъада гьатнава. Саявал тIебии къайда я. Маса жуьреда тIварцIин везин ва авазлувал квахьзава. “Лезгийрин” гафуни чун са тIимил миллетчивилихъни ялзава. Исятда арадиз атанвай чIехи хуьрера лезгийрилай гъейри маса миллетрин векиларни яшамиш жезва. Вучиз гьабурун газетни туш ам? Ахьтин лезги хуьрера ам рикI алаз вирида кIелзава. Месела, чи хуьре бубаяр аварар, лакар, азербайжанар тир хизанарни ава. Авани чаз ихтияр чIалав миллетчивилин (са хуьре, поселокда…) цIар чIугваз тадай. Ганвани чаз ахьтин тербия чи бубайри, ата бубайри? Месэла къарагъариз кIанзаватIа, ам веревирд ийиз жедайди, махлукьатдиз ва я илимдиз хийир авайди хьана кIанда. Я вичиз, я халкьдиз менфят авачиз майдандиз экъечIзавайди кар-чIал акьалтIнавайди я. Чи халкьди лугьудайвал, ахьтин кас бубадин шаламрал алахъзава. Ихьтин вахтара зи рикIел “дидед чIал” ва я “дидедин чIал” ибарайрин патахъай “алимри” акъудай гьарай-эвердин бинесуз гьуьжетарни хквезва.
Эхь, “Лезги газет” лезги чилин векил я, ярж я. А чилел цIудралди миллетар яшамиш жезва. Чун миллетчивал гваз ваъ, миллетрин дуствал гваз яшамиш жезвай халкь я. Гьавиляй чахъ са гьихьтин ятIани герек авачир тIварар гилигун дуьз къвезвач.
“Дуьньяда” рубрика са ни ятIани герек авачирди яз гьисабзава. И кардайни зи кьил акъатзавач. Вучиз? Себеб вуч я? Инкар авун регьят я, амма ам делилламишдай кас жагъурун, заз чиз, — четин.
Дуьньяда вуч хьанатIа, кьилин фикир квез гана кIанзаватIа, чаз чир хьун лазим я эхир. А рубрика акъвазарайтIа, дуьньядин сиясатдикай чун магьрум жеда.
Заз зи фикирар чи халкьдиз лап фадлай чизвай махуналди куьтягьиз кIанзава.
— Хьана кьван, хьанач кьван са пачагь. Ам, вичин реаятрин фикир чириз, пачагьлугъда къекъвез хьана. Са сеферда ада ял язавай пуд касдин ихтилатриз яб гана. Садаз пачагьдин хазина кIан хьана, кьвед лагьайдаз — пачагьдин паб. Пуд лагьайда вичиз яргъи гардан кIандай лагьана. Пакад юкъуз пачагьди пудни вичин патав гъиз туна. Сифте кьвед ада жазаламишна, пуд лагьайдавай хабар кьуна:
— Ваз вучиз яргъи гардан хъсан яз акуна?
— Пачагь, вун сагърай! Яргъи гардандай гаф мецел къведалди ам лагьана кIанзавани, кIанзавачни чир жеда. Пачагьди ам вичин везирвиле тайинарналда…
Абдул Ашурагъаев, муаллим
