(Эвел — 23-34-нумрада)

Кьвед лагьай чIехи месэла чи халкьдин садвал арадал хкунинди, чара-чара регионра чкIанвай лезгийри чпин чIал, культура, адетар, алакъаяр хуьнинди хьана.

И месэлайрай газетдин редакцияда, са бязи районрани (Дербентда, Кьасумхуьрел, КцIара, Ахцегьа) элкъвей столар, гуьруьшар, илимдин конференцияр, съездар кьиле тухузвай. Гьар са вакъиадикай газетда гегьеншдиз материалар чапзавай. Бязи нумраяр тамамвилелди кьилдин районриз, шегьерриз бахшна акъудна.  КIелзавайбуруз чи Ватан — Лезгистан,    адан тарих, къенин югъ ва мумкинвилер  вири патарихъай акун патал (КцIар, Ахцегь, Кьурагь, Сулейман-Стальский, Хив, Мегьарамдхуьруьн районрикай, Дербент, Огни, Хасавюрт, Къизляр, Сухокумск, Каспийск шегьеррикай) гегьенш материалар чапна.

Алимар ва общественный деятелар, писателар тир Муьгьуьдин Къагьрима­нован, Забит Ризванован, Агьед Агъаеван, Имам Яралиеван, Гьасен Балатован, Гьаким Къурбанан, Гьажи Гашарован, Абдулкъафар Агьмедован, Герейхан Палчаеван, Джонрид Агьмедован, Сфи-Бубадин, Омар Гьуьсейнован, Салигь Муслимован, Къафлан Ханбабаеван, Ярали Яралиеван, Муьзеффер Меликмамедован, Гьажи Абдурагьимован, Ильман Алипула­тован ва масабурун макъалаяр, веревирдер чапна, абуруз хейлин чарарни атана.

Сифте яз “Коммунист” газетда лезгийрин игитвилин эпос “Шарвили” (шаирар тир З.Ризвановани Б.Салимова кхьин хъувунвай вариант) тамамвилелди кIел­завайбурув агакьарна. Адан бинедаллаз суварни тухуз жедайди раижна.

Халкьдин милли руьгь, къанажагъ уяхардай тарихдин материалар (Нажмудин Самурскийдикай, Гьажибег Гьажибеговакай, Лезгинцеврикай, Гьажи Давудакай, Ярагъ Мегьамедакай, Алкьвадар Гьасанакай ва масабурукай) чапдай акъудна.­

Лезги кIелзавайбурув З.Ризванован “Гьажи-Давуд” роман, Гь.Гьажибегован драмадин эсерар, Алкьвадар Гьасанан “Асари-Дагъустан” ктаб, Етим Эминан чIалан словарь (илимрин доктор Агьмедуллагь Гуьлмегьамедова кхьей), Ярагъ Мегьамедан санани чап тавунвай шиирар, маса материалар агакьарна…

Газетдин чинра районрин, шегьеррин, ведомствойрин крар чпелай аслу тир хейлин векилар рахурна. Куьрелди, газетдин чин, руьгь, рикI, фагьум-фикир масад хьана. Виликан партийный цензура аламачир. Идеологиядин хел чи газетда партийный пропагандадилай артух милли месэлаяр гьялунал  желб хьана. Им а йисарин къарма-къаришдин (“перестройка” лугьудай тапан илимдин) шартIара лап герек игьтияждиз элкъвена. Тахьай­тIа, жуьреба-жуьре миллетрин, партийрин, тешкилатрин гьерекатри звал къачунвайла, чи халкьдин гегьенш къатар улам квахьнавай манкьуртриз, гьар ни хьайитIани чпиз кIанивал рекье твадайбуруз элкъуьрун мумкин тир.

ЧкIизвай обществода жув саламатдиз хуьз алакьун — имни кьегьалвал я. Гьа шартIара Ибадуллагь Гьажимирзоевича вич кьетIен регьбер, журналист, тешкилатчи тирди  мад сеферда субутна.

Газетда яшлу журналистрихъ — Н.Ханкишиевахъ, М.Мегьдиевахъ, С.Селимовахъ, А.Гьамидовахъ, А.Саидовахъ, К.Казимовахъ галаз санал публицистикадинни таржумачивилин рекьерай чеб устадар яз успат хьанвай Д.Бейбалаева, Ш.Шихмурадова, Н.Ибрагьимова, Ш.Гьажимирзоева, Гь.Гьамзатова, М.Жалилова, цIийиз корреспондентарвиле кьабулнавай Мегьамед Ведихова, Демир Шерифалиева, Ханум Шайдабеговади ва масабуру кIвалахзавай.

Агъариза Саидов —  кьилин редактордин заместитель, Даир Бейбалаев — газетдин жавабар секретарь, гьа са вахтунда кьилин таржумачини тир. И йисара газетдиз кIвалахиз шаирар — Тажидин Агьмедханов, Абдуселим Исмаилов, Нариман Къарибов, шикилчи (фотожурналист) Тажидин Мегьамедов (Юхвари), масабур атана. Куьрелди, газетди вичин асул къуватар хвена.

Амма 1991-йисан декабрдиз уьлкве тамамвилелди чкIана. Беловеждин тама чинеба кIватI хьайи пуд “реформаторди” — Ельцина, Кравчука, Шушкевича (Россиядин, Украинадин, Белоруссиядин гьа чIаван регьберар) СССР-дикай СНГ хьанвайди малумарна. СССР хуьнин цIийи договордикай кьил къакъудна…

Гьа ихьтин шартIара “августдин путч — ГКЧП” лугьудайди (1991-йисан 19-22-август), Верховный Совет ва Халкьарин съезд чукIурайбур (къуватдай вегьейбур), Верховный Советдин дарамат танкарай ягъайбур вилик акатна. Компартиядал къадагъа эцигна.

Са йифен къене виликан партийный органар тир вири газетрин тIварар дегишарна (1991-йисан 22-август). И.Гь.Тагьи­рован теклифдалди “Коммунист” газетдин тIвар “Лезги газет” хьана! Лезги чIа­лал чапзавай ва рахазвай газет.

* * *

1992-йисан январдилай “шокотерапия” тIвар алай тарашунар башламиш хьана…

Гьалар генани къизгъинбуруз элкъвена. Газет тешкилзавай партия амукь тавурла, газет хуьз, сифте газетдин редакциядин коллектив, ахпани цIийиз арадал атай РД-дин Госсовет, Халкьдин Собрание ва Гьукумат экъечIна. Хуьз алакьна милли лезги газет! Гьа тегьерда чи къунши халкьарин газетарни амукьна. Аваррихъ — “Гьакъикъат”, къумукьрихъ — “Елдаш”, даргийрихъ — “Замана”, яхулрихъ сифте яз “Илчи” газет хьана.

Майдандиз табасаранрин, рутулрин, агъулрин, цIахуррин, маса халкьаринни республикадин цIийи газетар атана.

Милли гьерекатрин (“Садвал”, “Тенглик” ва масабур) са бязи майилар вилик фенатIани, санлай чи чIехи уьлкве (государство) чукIуруни вири халкьар виливни хуьн тавур еке дарвилера, магьрумвилера турди тарихда гьатнава.

Иллаки культурадин, литературадин, образованидин хилерин, ктабар, газетар, журналар хуьнин гьалар лап четин хьана. Халкьдин чIехи пай “перестройкадинни” “приватизациядин” кьуьруькрин (тарашунрин) нетижада, я кIва­лах амачиз, я мажибар техкъвез, акьал­тIай кесибвиле гьатна. Пенсийралдини пособийралди, садакьайралдини савкьатралди са жуьре кьил хуьдай девир хьана.

Вири газетрин подписка (тиражар) агъуз аватна. 1994-йисуз “Лезги газетдин” тираж 4000 экземпляр тир. Ихьтин шар­тIар Ибадуллагь Гьажимирзоевича гьич вилив хвен­ва­чир, ам кIва­лах­ди­вай къе­къечI­на.

Ял язавай вахтунда, 66 йисан яшда аваз, акьван вичин рикI халкьдихъ кайи, чи культурадиз гьакьван мердвилелди къуллугъай касдин рикI акъваз хьана. Гьайиф…

Амма адан ирс, ада тIвар эцигай ­“Лез­ги  газет” яшамиш жезва!  Гьа четин йи­сара гьакьван зегьметар вичин хивез къачур Агъариза Узаирович Саидов ­газетдин кьилин редакторвиле тайинарна. Тарихда сифте яз газетдин кьилиз ре­дакциядин коллективди хкягъай­ (тек­­л­и­фай) кас атана!  Имни еке цIийивал я…

Мердали Жалилов