Ильяс Низамидин — 880 йис
(Эвел — 37-38-нумрайра)
Низамидин вад лагьай поэма “Искендер-наме” я. Ам кьве паюникай ибарат я: — “Шереф-наме” ва “Икъбал-наме”. Эсердин сад лагьай паюна Македониядай тир Александран (Искендеран) дявейрикай ва къагьриманвилерикай суьгьбетзава. Кьвед лагьай паюна шаирди сиясатдин ва философиядин месэлаяр къарагъарзава.
Искендеран къаматдалди Низамиди вичин хиялда авай камил инсандин къамат арадал гъана. Ам халкьдин къайгъуда ава, ада халкь харжарикай (налогрикай) азадзава, алимрихъ, философрихъ галаз меслятарзава. Ам саки тахтунал ацукьнавай са арифдар я.
Поэмада Низамиди Искендер анжах са камалэгьли пачагь хьиз къалурнавач. Ам гьакIни пайгъамбар я. И пачагь-пайгъамбар сиягьатдиз экъечIзава ва кеферпата адал са уьлкве дуьшуьш жезва. Ина инсанар вири сад хьиз яшамиш жезва: абурун арада агъаяр, лукIар, девлетлуяр, кесибар авач. Ина авай инсанриз я тапарариз чидач, я угъривализ. Саданни кIвалерин ракIаррал куьлегар алач. И уьлкведа я гьахъсузвал, я азарар авач. Абуру сада-садаз куьмекзава, шаддаказ, яргъалди чпин уьмуьр кьиле тухузва ва эхирдай, чпин вахт тамам хьайила, рекьизва. Искендера и кардал мягьтелвалзава ва ихьтин са уьлкве жагъунал ам гзаф шад жезва.
Профессор Е.Э. Бертельса шаирди “Искендер-наме” поэма 1196-1201-йисара кхьейди яз къейдзава.
Низамидикай рахадайла, са карни къейд авун лазим я хьи, шаирди вичин эсерра, рагъэкъечIдай патан эдебиятда сифте яз, инсандин руьгьдин алем къалурнава.
Низамидин эсерар лезги чIалал
1941-йисуз виликан СССР-дин вири республикайра Низамидин 800 йисан юбилей кьиле тухун фикирда кьунвайди тир. Гьавиляй виликамаз вири республикайра и вакъиадиз гьазурвилер аквазвай. Гьа и кардихъ галаз алакъалу яз, шаирдин эсерар лезги чIалал сифте яз 1940-йисуз Махачкъалада Дагъустандин гьукуматдин чапханада акъатнай. Абур лезги чIалаз таржума авурди чи бажарагълу фольклорист Агъалар Гьажиев тир. Ктабда Низамидин 24 гъезел, “Ирид гуьзел” поэмадай са чIук ва “Искендер-наме” поэмадай бязи чIукар гьатнава. Адан сифте кьиле таржумачиди чIехи шаирдин уьмуьрдикайни яратмишунрикай кхьенвай очеркни ганва. Гьа очеркда Низамидин “Лейли ва Межнун” поэмадайни са чIук мисал яз гъанва. Ктабдин эхирда таржумачиди вичи шаирдин гъезеларни “Ирид гуьзел” поэмадай са чIук урус чIалай, “Искендер-наме” поэмадай ганвай чIукарни азербайжан чIалай таржума авунвайди къалурнава.
Къейд авун лазим я хьи, таржумачидивай, вич шаир туширвиляй, юкьван асиррин рагъэкъечIдай патан поэзиядиз хас тир кьетIенвилер, шииррин формаяр хуьз хьанвачир. Алай девир патал А.Гьажиева Низамидин эсеррай авунвай таржумаяр ва гьакIни ада шаирдикай кхьенвай очерк куьгьне хьанва.
1978-йисуз Махачкъалада лезги чIалал “Азербайжандин поэзиядин антология” чапдай акъатна. Ам туькIуьрайбур лезги гьикаятчи Межид Гьажиев ва азербайжанви шаир Жабир Новруз тир. Ктабда маса шаиррин шииррихъ галаз санал Низамидин 9 гъезел ва гьакIни адан “Лейли ва Межнун” поэмадай са чIукни гьатнава. Абур таржума авурди Дагъустандин халкьдин шаир Байрам Салимов тир. Им Низамидин эсерар чи чIалаз таржума авунин карда вилик къачунвай са кам хьанай.
1991-йисан 14-майдиз Махачкъалада лезги чIалал акъатзавай “Коммунист” газетда Бакуда яшамиш жезвай литературовед Мавлуд Ярагьмедован “Низами ва Дагъустан” тIвар алай макъала ва гьакIни ада таржума авунвай 10 гъезел, “Сирерин хазина” ва “Лейли ва Межнун” поэмайрай чIукар чапнай. М.Ярагьмедов шаир туширвиляй адан таржумаяр художественно-эстетический жигьетдай агъа дережада авай ва и карди шаирдин ирсинай кьил акъатзавай ксариз хъел гъанай…
Эхиримжи вахтара Низамидин шиирар лезги чIалаз элкъуьрунал чи бажарагълу шаирар тир Арбен Къардаш ва Пакизат Фатуллаева машгъул жезва.
И цIарарин автор алатай асирдин 80-йисарилай Низами Генжевидин эсерар лезги чIалаз элкъуьрунал машгъул я. А таржумайрикай са кьадарбур “Къизил Къусар”, “РикIин гаф”, “Лезги газет” газетриз акъатнай.
ЧIехи шаирдин эсерар идалай кьулухъни чи шаирри ва таржумачийри вини дережада аваз лезги чIалаз элкъуьр хъийидайдак чна умуд кутазва.
Азиз Мирзебегов,
филологиядин илимрин кандидат
