“…Самур, Самур!

Чими Самур,

Къайи Самур

Гьар лезгидин бедендавай

Туьхуьн тийир иви Самур!..”

(А.Саидов. “Самурдикай кьве гаф”)

Гьар са халкьдихъ вичин тарих, адетар, эдебият, ме­деният ава. Абур вири халкьарин бажарагълу рухвайрини рушари арадал гъизва, дагъвийри чпин къулара авай цIай туьхуьр тавуна хуьдайвал, хуьнни ийизва. Ам неинки алатай ва алай девирдин чи дагъвийрин буржи, гьакI  къвезмай несилринни пак буржи яз амукьзава. АкI та­хьайтIа, чи бубайри чаз тур весияр бада фида.

Гьар са миллетдихъ вичин кье­тIен­ви­лер ашкара ийидай халис ус­тадар ава. Абурал дамахзава, садрани ри­кIелай алудзавач. Чахъ, лезгийрихъ, гьахьтин зигьинлу устадар тIимил хьанач, ава ва  хъженни хъийида. Гьахьтинбурукай сад хайи халкьдин руьгьдин хазинадик вичин чIехи пай кутур, вахтсуздаказ  къа­къатай бажарагълу шаир, ватанперес, инсанперес Алирза Узаирович Саидов хьана.

Алирза Саидоваз хайи лите­ратура, поэзия гзаф багьа тир, адал дамахзавай, рикI алай. Ада гьеле мектебда, гуьгъуьнлай Дербентдин педучилищеда кIелдай йисара шиирар кхьизвай. Жегьилдин бажарагълувал акур Дагъустандин писателрин Союзди ам Москвада авай М.Горькийдин тIварунихъ ­га­лай литинститутдиз ре­кье туна. Ана адаз неинки урусрин, гьакIни дуьньядин классикрин литера­турайрин деринриз гьахьдай, абурун сирер чирдай мумкинвилер хьана. Ана кIелдай йисара А.Саидова а вахтара тIвар-ван авай ­урусрин шаирар тир Лев Ошанина, Владимир Луговскойди тухузвай семинаррани кружокра­ иш­­тиракна, чIалан халис устадвилин сирерай кьил акъуддай чирвилер къачуна. Ада лезги литературадиз, урусрин поэзиядикай менфят ­къачуна, цIийи фикирар, къайдаяр гъана.

А.Саидова чи азад Ватандикайни Коммунистрин партиядикай, регьбер Ленинакайни халкьарин дуствилин хизандикай, ватанпересвиликай, баркаллу зегьметдикай, дуьньяда ислягьвиликай, вичин хайи дагъви халкьдин кьадар-кьисметдикай кхьена.

Алирза Узаировича Ленинан ишигълу фикирар, ракъинин нурар хьиз, чилин шардиз чкIанвайди, вири дуьнья­дин зегьметчийрин патай чIе­хи регьбердиз еке гьуьрмет авайди къалурзава. Адан азадвилин иде­яяр кьилиз акъатуникай, советрин халкьарихъ галаз санал дагъвийрини цIийи уьмуьр туь­кIуь­рунин карда къазанмишай агал­кьун­рикай рахазва, вири халкьариз азадвал гайи В.И. Ленинан къамат ачухарзава.

Ильич, за кьин

Кьазва инал кIеви тир:

Буба — зи кьил,

Зунни адан къуьнер я.

Кумай кьван зак

СтIал яру ивидин

Зун Ленинан

Полкунин са аскер я.

(“Ленинан вилик”. 1970-йис)

Алирза Саидова халкьарин ­дуствиликайни стхавиликай кхьенвай эсерра вичин хсуси фикирар лугьуз­ва, ам дагъ­­ларай авахьзавай михьи булахрикай арадал къвезвай Лезгистандин дагъларин гурлу Самур ва­цIухъ галаз ге­къигзава, къекъвей чар­хара акьаз акъатзавай манидиз ухшар гъизва. Ада вичин “Самур шегьер” эсерда Забит Ризвановавай тIа­лабзава:

Зи дуст Забит, вучиз ахвар атIана,

Атанва мад Самурдин циз килигиз?

Ша эгечIин, устIарри хьиз, атана,­

Самурдин и пата шегьер эцигиз.

Закай  рагьметлудан руьгь инжиклу тахьурай, хъсан хьана, адаз алай девирда Самур вацIун и  па­тани а пата авайбурувай неинки шегьер эцигиз тахьун, абуруз, чпиз кIан хьайила, мукьва-кьилийрин хийир-шийиррикни иштиракдай мумкинвилерни тежезвайди акунач.

Алирза Саидов, бажарагълу шаир хьиз, халисан патриот,  интернационалистни тир.  Адан художественный эсерар — жавагьирар кIе­лай гьар са касдиз и кар ашкара жез­ва. Ам дуьньядин вири пипIера жезвай гьерекатрин хабардар хьана. Адаз Кубада, Африкада, Вьетнамда халкьари чIугвазвай женгерикай хабар тир, гьамиша вич гьа вакъиайрин иштиракчи яз гьиссзавай. Адаз вичин эсерра халкьарин азадвал патал чанни гьайиф къвезвач:

За лугьузва: къуй сифте яз дяведиз

Фейидини и дуьньяда зун хьурай.

Хура акьур эхиримжи гуьлледи

Кайидини и дуьньядал зун хьурай!

Гьа са чIавуз А.Саидова Ватандин, хайи халкьдин кьадар-кьисметдин жигьетдай вичин хиве еке жа­вабдарвал твазвай. Шаирдин эсерар гьакI инсан­пересвилин, ­ватанпересвилин фикирралди тафаватлу, художественный жигьетдай кьакьан дережайрив агакьнавайбур я.

Алирза Узаировича, муьгьуьббатдинни пейзаждин эсеррилай гъейри, дидедиз вичин рикIяй акъатзавай ялавлу, назик гьиссер бахшнава. “Дидедихъ галаз ихтилат” эсерда дидедин кьадар-кьисметдикай лугьузва:

Кисна тIурфан. Селлер фена чилерай,

Яру ятар фена къизилгуьллерай.

Белки, абур хажалатдин накъвар тир,

Ахмиш хьайи чи дидейрин вилерай.

Алирза Саидов вири вахтарин, девиррин шаир хьана, язни амукьда.­

* * *

Шаирринни писателрин дерин манадин эсеррин гъавурда чIехи классрин аялар хъсандиз гьатда. Мектебда цIу­сад лагьай классра Алирза Саидован  яратмишунрикай ва уьмуьрдин рекьикай тарс тухудайла, иллаки “Уьмуьрдин жилет” поэма кIелдайла, аялриз ада екез таъсирзава, веревирдер арадал гъизва.

Гьайиф къведай кар ам я хьи, ихьтин бажарагълу шаиррин яратмишунриз чи программайра лап тIимил сятер ганва. И нукьсан арадай акъудайтIа, хъсан я.

Гьажи Къазиев