«ШейтIандиз лянет ая тIун»

И сеферда гъиле къелем кьуниз зун мажбур авурди “ЛГ”-дин 5-нумрадиз акъатай “Гьакъикъатдин суракьда” макъала я. Сифте­ни-сифте а макъаладин автордикай кьве гаф лугьун. Заз Ариф Рустамов телевизордай, газетдай, зи танишрин гафарай чида, мукьувай таниш туш. Баркаллу крарин иеси я. Ада вичин хайи кIвале музей ачухнава. Хейлин экспонатар кIватIна, гьа жигьетдай­ куьгьне ктабарни. Абур кIелунал, таржума авунални машгъул я.

Эгер инсандин хура авайди, якIун тике тушиз, рикI ятIа, амни жу­ван халкьдихъ, ватандихъ куз хьайи­тIа, адавай гьа вич алай чкадал кIвалени, еке мумкинвилер авачизни, баркаллу кIвалахар ийиз жеда. Рахунар пара, крар тIимил жезвай алай аямда Арифа ийизвай кIвалахрин важиблувал къейдна кIанда.

Гила макъаладал хквен.

“Лезги литературоведенида Етим Эмин дидедиз хьайи хуьруьн жигьетдай тайин делил авач”, — кхьизва авторди. И гафариз акси яз, заз лугьуз кIанзава хьи, Эминан уьмуьрдин ва яратмишунрин рехъ ахтармишай алимри и гьуьжетдал фадлай нукьтIа эцигна, куьтягьнава. И кар инлай кьулухъни фикирда кьун лазим я. Абурун ахтармишунрай малум тирвал, Эмин Цилинга дидедиз хьана. Эмин гъвечIи­замаз, Севзиханан хизан Цилингай Ялцугърал куьч хьана. Абурукай халис ялцугъвияр хьана. Лезги халкьдин рикI алай шаирдин сурни гьана ава.

“Етим Эминан шииррин эхирда Етим Эмин ал Ялцугъари кхьенва”, лугьузва авторди. Севзиханан гъилни кьуна фейи ам Ялцугърал чIехи хьана. Вири уьмуьр гьана акъатна. Мукьва-кьилияр, ярар-дустар, диде-бубадин сур-кьулни гьана хьана. Са мисал гъин: эминхуь­руьн­ви Рамазан Кьасумхуьрел са идарадиз фейила, адавай вун гьинай я лагьана хабар кьуртIа, ада вич гьинай я лу­гьуда? Гьелбетда — Эминхуьряй. Ада вич Кьеандилай я лугьудач кьван.

Бес Эмина гьикI кхьин лазим тир?..

И гьуьжетрин патахъай Дагъус­тандин халкьдин шаир, чи баркаллу руш Ханбиче Хаметовадин гафар рикIел хкун кутугнава:

Эмин патал чи гьуьжетар куьлуь я.

Цилинг хьанай, Ялцугъ хьанай вуч ава?

Лезги халкьдихъ Етим Эмин вич ава,

Адан тIварцIиз девирарни куьруь я.

Ихьтин камаллу келимайрилай кьулухъ  мад делилар, гьуьжетар куьз герек я?

Эмин цилингвидизни, ялцугъвидизни, къурушвидизни, кцIар­видизни сад хьиз кIан я лагьайтIа, зун кIусни гъалатI жедач. Ам гьар са лез­гидиз играми я. Эминан ирс, адан яратмишунар чи виридан умуми хазина я.

Шаирди “Куьне квез гьуьрмет ая тIун…” лугьуз, чаз эвер гузва­. Вичел чан аламаз са экв такур, багърийрин патахъай са хъсанвал та­хьай шаирдин руьгь гьуьжетрани хъутIалра хтун кутугай кар жезвач­.

Ам гьи хуьряй ятIа, гьина ханатIа талгьана, Эмин я лагьана, адан жавагьиррин  къадир авай кьегьалри хуьруьз адан тIвар гана, гьа хуьре адаз гуьмбет хкажна, Ялцугърал адан сур туькIуьр хъувуна…

Сулейманан тIварунихъ галай районда шаир хайидалай инихъ  180 йис тамам жезвай цIининди Эминанди яз малумарнава. Шаирдин гьуьрметдай, адан тIварцIихъ ту­хуз­вай мярекатриз эминхуьруьнви Асаханов Шагьпаза къаюмвалзава… Ибур, гьелбетда, виридак шадвал ва дамахдин гьиссер кутазвай, Эминан дережа мадни гьуьндуьрда твазвай гьерекатар я.

Бязи вахтара чи кхьизвайбуру, иллаки соцсетра, чIалакай чи тарихрикай бинесуз месэлаяр къар­а­гъарзава. Гьатта гьуьжетар векъи ихтилатралдини куьтягь жезва, са­да-садан хатурар хазва. Чун мукъаят жен. Хатурар хун гуьзгуь хунилай регьят я. Ахьтин гьуьжетрини чуьруькри чи халкьдиз хийир гудач…

Сейфудин Шагьпазов

Кьурагь райондин Гелхенрин хуьр