2025-йисан 1-июлдилай Россиядин­ мулкунал яшайишдинни коммунальный къуллугърай гузвай гьа­къидин кьадар (тариф) нубатдин сеферда­ хкажда. Адет хьанвайвал (и кар са жерге себебрихъ галаз алакъалу­ ийиз­ва ва абурукай чун агъадихъ рахада), ЖКУ-дин тарифар гьар йисуз са сеферда — 1-июлдилай хкажзава. Амма и сеферда, эхиримжи 10 йисан девирдив гекъигайла, виридалайни гзаф хкажда: бязи регионра — гьатта 21 процентдив агакьдалди.

Мисал яз, 2024-йисуз индексациядин юкьван кьадар 9,8 процентдиз, 2023-йисуз — 8,1 процентдиз барабар тир.  Тарифар виридалайни гзаф хкаждай регионрин арада  Пермдин край (21,1%), Архангельскдин область (20%), Кемероводин область (19,8%), Кеферпатан Осетия — Алания (19,1%), Челябинскдин область ва Мордовия (18%) ава. Гьалар «хаталу» жуьреда дегиш жедай регионрик Дагъустанни акатзава — ина тарифрин кьадар юкьван гьисабдалди 17,6 (бязи  рекьерай — мадни гзаф) процентдин виниз фида.

Месэладин гъавурда тун патал и йикъара РД-дин энергетикадин ва тарифрин рекьяй министр Марат Шихалиева республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Ада министрдин заместитель Осман Агьмедова ва министерстводин тарифар гуьнгуьна тунин рекьяй управленидин  начальник Мурад Нажуева иштиракна.

Министрди 2024-йисан тарифрин кампаниядин нетижайрикай ва агьалияр патал  дифференцированный, яни ишле­мишнавай къуллугъдин кьа­дардилай аслу яз дегиш жезвай гьа­къидин къайда кардик кутуникай, санлай къачурла, тарифрин месэлада хьун лазим тир дегиш­вилерикай тамамдаказ суьгьбетна. Ада къейд авурвал, алай вахтунда чимивилелди, газдалди, электроэнергиядалди,­ целди таъминарунин ва чиркин ятар акъу­дунин рекье 1297 тариф тайинарнава.  Государстводи къайда тунин нетижада 12  миллиард манатдилай гзаф къа­къудиз алакьнава — иник ресурсралди таъминарзавай карханайрин бине авачирбур яз гьисабнавай гьахъ-гисабар акатзава — регуляторди абур тарифрик кутунвач.

Бязи тарифрин кьадар са шумуд сеферда хкаж хьанва, бязибур — тIимил. ГьикI ятIани, Дагъустанда коммунальный къуллугърай тарифрин кьадар виле акьадайвал хкаж жедайди якъин я.

ИкI, 2025-йисан 1-июлдилай Да­гъус­танда агъадихъ галай кьадардин тарифар  къуватда гьатда:

4 электроэнергиядай  — 3,94 манат  (идалай вилик — 3,51 манат са кВ/сятинай);

4 газдалди таъминарунай — 8,21 манат  (идалай вилик —  7,09 манат са кубометрдай).

Инал къейд ийин, Дагъустанда целди, чимивилелди таъминарунин ва чиркин ятар акъудунин къуллугъар гьар жуьредин карханайри тамамарзава. Гьаниз килигна, республикадин шегьерра тарифрин кьадар гьар жуьрединди хьун мумкин я.

Мисал яз, Махачкъалада  агьалияр патал  агъадихъ галай кьадардин тарифар къуватда жеда:

4 целди таъминарунай — 16,01 манат са кубометрдай (идалай вилик — 11,90 манат);

4 чиркин ятар акъудунай — 7,9 манат са кубометрдай идалай вилик — 5,87 манат);

4 чимивилелди таъминарунай  — 2556,91 манат са гигакалорийдай (2115,07 манат).

Малум жезвайвал, чимивилелди таъ­минарунин гьакъи республикада 20,9 процентдин хкаж жеда, целди таъминарун — 34 процентдин. Гьа са вахтунда, ми­нистрди гьисабзавайвал, Кеферпатан Кавказдин рес­публикайрин арада им виридалайни агъуз кьадар я.

Министрди малумарайвал, Дагъус­тандин газдалди таъминвал авачир районра агьалийри ишлемишзавай асул та­кьат электроэнергия я. Идахъ галаз алакъалу яз, электроэнергиядалди таъминарунин цIийи, ишлемишзавай энергиядин кьадар гьисабдиз къачудай тарифар ва и жигьетдай агьалийрин бязи къатар патал кьезил жуьредин къиметар кардик кутазва. И тарифар  электроэнергиядин гьакъикъи къимет чирдайвал туькIуьрнава. ЦIийи системадин бинедаллаз, агьалиди адет яз ишлемишзавай электроэнергиядин тайи­нарнавай кьадар хейлин гзаф хьун алишверишдал машгъул хьун яз кьабулда, гьа гьисабдай, криптовалюта гьасилунихъ галаз алакъалу ийида.

Агьалияр патал дифференциро­ван­ный тарифар кардик кутуникай­ рахадайла, М. Шихалиева къейд авурвал, и къайдадин бинеда принцип­ ава — харжзавай электроэнергиядин кьадар гьи­кьван гзаф ятIа, гьакьван винизди жеда адан къимет. Ишлемишзавай кьадардилай асул яз са кВт/сятинин къимет 3,94 манатдилай 8,6 манатдал кьван дегиш жеда.

Вучиз икьван багьа авунва?

Коммунальный къуллугърай гьа­къи виле акьадайвал хкажунин месэладикай рахадайла, пешекарри са шумуд асул себеб къейдзава.

1. «Агакьар хъийизвай» къимет: Да­гъустанда тарифрин кьадар гьамиша «гуь­гъуьна амукьзавай», яни карханаяр-таъминчияр патал «гьахъсузбур», экономикадин жигьетдай истемишунриз жаваб тагузвай хьтин агъузбур тир. Гила абур Россиядин мулкунал гьисабдиз къачунвай юкьван кьадардив агакьарун патал чарасуздаказ ва гзаф кьадарда хкажзава.
2. Коммунальный къурулушар (сетар) лап усал гьалдиз атун, куьгьне хьун: санлай къачурла, коммунальный къурулушар гзаф регионра 60-70 процентдин куьгьне хьанва. Абур ремонт хъувуни ва алай аямдин истемишунрив кьадайвал туькIуьруни еке харжияр истемишзава, абур лагьайтIа, тарифрин къиметдик кутазва.
3. Инвестицийрин программаяр: ­регион активнидаказ виликди фини (месела, Дагъустанда — туризмдин хел) коммунальный къурулушрин мумкинвилерни гегьеншарун, гужлу авун истемишзава. ЦIийи къазанханаяр, къурулушар, чиркин ятар михьдай тадаракар — вири и цIийивилер тарифралди, муьш­теридин къуьнерал алай парциз эл­къвезва.
4. Кадрийрин рекьяй муракаб гьалар: пешекарри къейдзавайвал, алай вахтунда коммунальный къурулушда кадрийрин жигьетдай садрани тахьай хьтин кьитвал ава. И хиле мажибар уьлкведин мулкунал юкьван гьисабдин мажибрилай 30 процентдин агъуз я. Къуллугъчияр са жуьреда кьванни хуьн патал РСО мажибрин фондунинни (ФОТ) харжияр хкажуниз мажбур жезва.
5. Санлай къачурла, къиметар хкаж хьун: ракь, тадаракар, кудай шей, пуд­ратчийрин къуллугъар — ибур вири багьа жезва. Гьаниз килигна, ресурсралди таъминарзавайбурухъ маса рехъ амукьзавач.

Мад са себеб: тарифда квахьна­вай электроэнергиядин къиметни «ацукьна­ва». Квахьзавай электроэнергия кьве жуьрединди жезва: алишверишдинди (чуьнуьхунин, гьакIни гьа­къикъи делилар агакьар тавунин не­тижада квахьзавайди) ва технический себебар авайди, мисал яз, къурулушар куьгьне хьунин нетижада жезвай  хкатунар. Адет яз, абурун кьадар 22-23 процентдиз барабар хьун лазим я. Амма, энергетикадин ва тарифрин рекьяй министрди хабар гайивал, Дагъустанда и рекъем 45 процентдилай алатнава, яни «Дагэнерго» компаниядив саки са пай электроэнергиядин гьакъи агакьзавач.

Вири и себебри са нетижадал гъизва — ишлемишзавай коммунальный ресурсрин гьа­къи  гьахълудаказ гузвай агьа­лидал­, гьайиф хьи, гьахъсуз парни акьалт­зава.

Гуьруьшдин эхирдай         М. Ши­­хали­ева къейд авурвал, са кьадардин хкажнаватIани, Дагъус­танда коммунальный къуллугърин тарифрин кьадар, СКФО-дин маса регионрив ге­къи­гайла, агъуз­бур яз ама.

Арадал атанвай гьалара вуч авун лазим я?

«Коммуналкадиз» ийиз­вай харжияр гьикI тIимиларда? И суал­риз жаваб яз, ада агьалийриз ишлемишзавай ресурсар гьисабдиз къачудай  приборар эцигуниз (икI хьайила, гьакъи гудайла, ишлемишнавай  гьакъикъи кьадар гьисабдиз къачуда, кардик квай ­нормативра къалурнавай кьадар — ваъ), санлай къачурла, ресурсар кьенят­дивди ишлемишиз башламишуниз эвер гана.

ГьакIни ада буржар кIватI хьанвай агьалийриз абур вахтунда арадай акъудун меслятна.

Жасмина Саидова