МИГРАГЪРИН ШКОЛАДИН — 100 ЙИС

Гьар са касдиз вич хайи муг ширин я. Бес хайи школа, ваз сифте гьарфар, гафар кхьиз, кIелиз чирай, илимдалди дуьнья ачухариз куьмек гайи кIвал-утагъ ва муаллимар рикIелай алатдани?!

И суалар, веревирдер рикIел атунин себеб, зи гьисабрай, чIехи ва­къиадихъ галаз алакъалу я: гъи­­левай йисуз зи хайи хуьр Мигра­гъа тIебии илимар чирдай (светский) школа ачухна виш йис, ам Со­ветрин девирдин юкьван школадиз элкъуьрна, ана сифтегьан аттестатар гайидалай инихъ 80 йис тамам жезва!

Чи тарихда четин, залан йисар, чIехи магьрумвилер, къакъатунар тIимил хьанач. Амма мектебдинни­ муаллимдин роль, дережа садрани агъузариз, усалариз хьанач, несилар тербияламишунин ва уьмуьрдин гурариз хкажунин крар чпин хивяй вегьенач! Гьавиляй лугьузвайди я: “Муаллим! Ви вилик, мет яна, икрам авунни бахтлувал я!..”

Зи рикIел саки 20 йис идалай вилик чи школадин ученикрикайни, ахпа ана муаллимар хьайибурукайни сифтебур тир кьве касдихъ галаз  авур суьгьбетар хквезва. (Абур чи газетдин  1998-йисан 16-январдин нумрада чапнава).

Къенин зи суьгьбетдин бинедани абуру лагьай ва гуьгъуьнлай писатель Къурбан Халикьович Акимова кхьей “Миграгъ-наме”, авторрин дестеди кхьей “Шалбуз дагъдин цавун кIаник” ктабрай, маса чешмейрай къачур къейдер, делилар ава.

Сифте камар

Чи мектебди вичин сифте камар 1918-йисуз а чIаван савадлу ва варлу кас хьайи Байрамов Байраман кIвале (Малла Кьасуман ратIарал) ачухнай. Сифтегьан муаллимрикни а чIаван арабистар-арифдарар Гьажи Ярмет эфенди, Гьажи Шериф эфенди, Гьажи Магьсум эфенди, Гьа­жи Рашид эфенди, Тагъи эфенди, Къафар эфенди ва масабур квай.

Абуру тарс гайи Салманов Абдуллагьакай, Саркаров Абдул­лагьа­кай, Эфендиев Жамалдинакай, Агъа­ев Рамазанакай, Гуьлалиев Недира­лидикай гьа чун рахазвай­ свет­ский школадин муаллимар хьана. Агъса­къалри рикIел хкизвайвал, а школа Ахцегьрин чешнединдаз ухшар 5 йисанди тир. Анаг акьал­тIарай Наврузалиев Байрамакай, Рамалданов Бералидикай, Загьиров Алимегьамедакай, Саидов Мегьамедакай, Буньяминов Аскеракай, Исмаилов Дестебегакай, Муршидов Сефибе­гакай ва масабурукай гуьгъуьнин ­несилрин муаллимар хьана. 1924-1925-йисара жемятдин куьмекдалди Гилгьен сурар лугьудай чкадал Миграгърин сифтегьан классрин цIийи школадин дарамат эцигна. Адаз руководство гьа чIаван чIехи му­аллимар — тешкилатчияр хьайи Аб­­дуллагь Салманова ва Абдуллагь Саркарова гана. Ана сифте­­гьан чирвилер, хейлин маса жегьилрихъ галаз, ви­чи Буйнакскда, Бакуда кIел хъувур, гуьгъуьнлай Миграгъа, Вегьрен  тIул лугьудай чIехи майдандал юкьван школадин дарамат (шикилда) эцигай Зияудин Зейналовани къачуна. А кас неинки Миграгъа, гьакI михьиз Докъузпара районда филологиядин рекьяй кьилин образование къачур сад лагьай кас яз тарихда гьатнава.

1935-1938-йисара юкьван школадин  дарамат, патав  интернатни кардик акатна. Кьиле гьа Зейналов Зияудин Гьажиевич акъвазнавай. 1939-йисуз адаз советрин образова­нидин хел вилик тухунин лайих­лувилерай, Дагъустанда сад ла­гьай­бу­рукай яз, Зегьметдин Яру Пай­дах­­дин орден гана. Къе чи школа адан тIварунихъ  гала.

1938-йисуз Миграгърин юкьван школадин аттестатар къачур гзафбурукай (Миграгъа, патарив гвай  Къурушрин, Текийрин, КIелетрин, Миграгъ-Къазмайрин, Мискискарин, маса хуьрерайни къвез, жегьилри юкьван образование къачузвай) тIвар-ван авай муаллимар, уьлкведин халкьдин майишатдин жуьреба-жуьре хилера кIвалахзавай хъсан пешекарар, гьунарлу алимар, армиядин офицерар, юристар хьана. Абурун жергеда миграгъви муаллимрин еке десте (Гь.Ибрагьимов, Ж.Незиров, Д.Демиров, Н.Биллаев, Х.Ра­мазанов, Б.Гьажиагьмедов, Я.Ярагьмедов,  Ш.Субгьанвердиев, В.Велиев, Д.Агъаева, мсб), къурушвийрикай-чIехи алимар хьайи Ш.Ира­­хов, З.Баглиев, муаллимар А.Алимов, И.Мурадов, С.Эбилов ва мсб., кIелетвияр, мискисвияр ава. Вирибурун тIварар заз жагъанвач, я са макъалада вири кьазни жедач. Са Миграгъай 500-далай виниз жегьилри кьилин образование къачуна.Бес вири хуьрерай санлай?! Миграгърин юкьван школадиз а йисара ЧIехи ва­цIун дередин “университет” лугьузвай…

Дяведин йисар 

Виринра вирибуруз хьиз, Миграгърин  юкьван школа патални Ва­тандин ЧIехи дяведин йисар заланбур, чIехи магьрумвилеринбур хьана. Саки вири жегьил муаллимар Ватан хуьз фена, хуьре яшлу муал­лимар — Саркаров Абдуллагь, Салманов Абдуллагь,жегьилар — Буньяминов Аскер, Агъаметов Сабир, Загьиров Алимегьамед, дишегьлийрикай Агъаева Десте ва масабур амукьна. Миграгърин школада кIелай гзаф жегьилрикай дяведин йисара женгчи офицерар-командирар хьана. 12 кас телеф хьана. Санлай са Миграгъай 300-дав агакьна жегьилар фена, абурун са пай хтанач. Залан хирер алаз хтайбурук Гь.Ибрагьимов, Д.Демиров, Ж.Незиров, Х.Рамазанов, Ш.Субханвердиев, Гь.Эмирбегов ва масабур ква.

А йисара Миграгъиз кIвалахиз Урусатдай 25 кас рушар — муаллимар атана. Абурукай Степанова,  Ру­мянцева, Дробецко, Лескова, Исакова, дяведилай гуьгъуьниз атай Антонина Владимировнани гьамишалугъ яз Дагъустанда амукь­на. Абурун вирибурун тIварар школадин “Гьуьрметдин ктабда” кхьенва.

Дяведин залан йисара Миграгърин юкьван школада директорвиле Дагъустандин халкьдин шаир, къурушви Шагь-Эмир Мурадова, стIал­ви  Гьанифа Нуралиева, миграгъви Аскер Буньяминова кIвалах­на. 1944-йисуз хуьруьз залан хирер алаз Гьамид Ибрагьимов хтана, школадин директорвилин везифаяр адан хиве туна. Ада школадиз хейлин цIийи къуватар желбна. Абурук фрон­то­вик муаллимар — Ж.Незиров, С.Муршидов, Д.Исмаилов, Х.Рамазанов, К.Кельбиханов, М.Абдуллаев, Гь.Шамурханов, масабур ква.

Арадал хкунин йисар

1952-1962-йисар, зи гьисабрай, чи школа патал бегьерлубур, гзаф несилриз чIехи уьмуьрдиз гегьенш рекьер ачухайбур хьана.

Завай виридан тIварар кьаз жез­­вач. Тек са муаллимар гьиса­бай­­­­тIа, абурун кьадар вишелай алат­­­да. Абурук РФ-дин лайихлу му­­­аллим Сабир Агъаметов, РД-дин ла­йихлу муаллимар — Къ.Акимов, М.Бабаев,  М.Бекеров, Ч.Шихвер­ди­ев­, тежрибалу муаллимар Н.Ас­ке­ров, Къ.Аскеров, Б.Гьажиагь­медов, Гь.Атемов, М.Бабаев, Къ.Къарибов, К.Даш­ти­ев, П.Гъафуров, Р.Ражабов, Н.Магь­­­манов, Б.Балакшиев, И.Жумартов,  масабур ква. Миграгъви муаллимри­ Да­гъустан­дин ва чIехи Россиядинни Азербайжандин гзаф школайра цIийи не­силар тербияламишна, къени а кар давамарзава. (Э.Чигалиев, А.Къадимов, А.Велибегов, М.Бабаев, А.Махсудов, В.Ильясов ва мсб.).

Миграгърин юкьван школа акьал­тIарай чIехи алимрикай медицинадин илимрин доктор, академик Салигь Гьейбатован, илимрин кандидат, доцент, Дагъустандин халкьдин духтур Азедин Эсетован, технический илимрин доктор, РФ-дин лайихлу машинар туькIуьрдайди тир Идрис Даштиеван, педагогикадин илимрин кандидат (Миграгъа сад лагьай алим) Адил Адилован, тарихдин илимрин кандидат Зейнал Зейналован, химиядин илимрин доктор Гьамидин Чигниеван, ве­теринариядин илимрин кандидат,  доцент Якьуб  Жалалован, хуьруьн майишатдин илимрин кандидатар Нажмудин Саркарован, Саидагьмед Агъаларован, медицинадин илимрин кандидат Мирзегъа Рамазанован ва гзаф  маса тIварар ри­кIел къвезва. Ибур вири са Мигра­гъай я. Бес амай хуьрерай?..

Миграгърин школа чIалан эсерар яратмишдайбурун, искусстводин устадрин махсус центр хьиз я. “Миграгърин булахар” ктабда миграгъви 22 шаирдинни  гьикаятчидин эсерар гьатнава. Ам туькIуь­рай­ди Арбен Къардаш, пулдин такьатар чара авурди Шамил Жалилов я. А дестеда яшлу писатель, 40 йи­суз Даггизда кIвалахай М.Шихвердиев, чIехи шаир-лирик Шихнесир Къафланов, адан гъилик чирвилер къачур Дагъустандин халкьдин ша­ир Арбен Къардаш, РД-дин Госпре­мия­дин лауреат, тIвар-ван авай сатирик Жамидин, романрин, энциклопедийрин автор Гьаким Къурбан, РФ-дин ва РД-дин культу­радин лайихлу работник, шаир, пуб­лицист, таржумачи Мерд Али, РФ-дин жегьил писателрин совещанидин иштиракчи, гьакьван дерин лирик  Зульфикъар Къафланов, РФ-дин писателрин Союздин член Гуьлмегьамед Шугаев, масабур ава. Им бес къейддай агалкьун тушни?!

Миграгърин школада чирвилер РФ-дин халкьдин художник, скульптор Гьейбет Гьейбатова, художникар тир Эмирбег Керимова, Агьмад Адилова, кинорежиссёр, РФ-дин ва Татарстандин культурадин лайихлу работник Вакъиф Саркарова, манидар ва композитор, РД-дин искусствойрин лайихлу деятель Сергей Ал­лагькъулиева, машгьур журналистар тир Ноябрь Ханкишиева, Мегьди Мегьдиева, Мурадали Мурадалиева, Мирзебег Демирова ва масабуру къачуна. Ихьтин векилар чи къунши хуьрерай къвез кIе­лай ксарикни хейлин ква: С.Мингьа­жев, И.Мурадов, Н.Агъакеримов, И.Жаватов,А.Бедирханов, Ж.Чигалиев, А.Керемов ва мсб.

Районриз, хуьрериз, карханайриз, майишатриз руководство гайи, гилани гузвай векиларни Миграгърин школади тIимил ганач. Ж.Шайдаев,Ж.Генжалиев, Р.Жалалов, Къ.Жалалов, А.Загьиров, И.Абдулминов, Н.Магьманов, З.Бабаев, Б.Бутаев, А.Байрамов, Гь.Къагьриманов, З.Даштиев, Г.Демиров, цIуд­ралди маса ксар гьа жергедай я.

Чи кьушунрин частара, къайдаяр хуьдай органра, социальный хилера, алай вахтунда карчивиле агалкьунралди кIвалахзавайбурун тIварар за кьазвач. Абур хайи хуьр хуьз, аниз девирдин къулайвилер гъиз алахънава.

* * *

Алай вахтундани хуьре кIва­лах­завай кьилин идара школа я. Ана 130 аялди кIелзава, абуруз 22 муаллимди чирвилер гузва. Абурун чIехи пай чпихъ кьетIен бажарагъ, пешекарвилин дережа авайбур я (Ф.Абдуллаев, М-Р.Абасов, Ш.Абасов, Р.Расулов, Я.Ражабов, Р.Ражабов ва мсб). Санлай школадин коллектив тарихда хьайи хъсан адетар (ватандашвилин, женгчивилин, искусстводин ивирар яратмишунин, спортдин, хванахвавилин ва икI мадни) хуьз алахънава. ШартIар лагьайтIа, девирди истемишзавай дережадинбур туш. ЯтIани мектеб яшамиш жезва, несилриз къуллугъзава…

Эхь, юбилейри чи рикIел еке тарих, муракаб рекьер, хьайи чIехи магьрумвилерихъ галаз санал еке агалкьунарни гъизва. Ихьтин мярекатри  несилрин алакъа мадни мягькемардайдал шак алач. Чна, фейи рекьер веревирд ийиз, виликди еримишун лазим я.

Мердали Жалилов