Халкьдин медениятдин къурулушда музейди кьетIен чка кьазва. Акьалтзавай несилдиз руьгьдин, эдеб-ахлакьдин, ватанпересвилин тербия гунин жигьетдай адан метлеб екеди я. Музейдин фонд артух хьунин чешмейрикай сад инсанри аниз гьар жуьре шейэр-ядигарар гъун я. Эхиримжи вахтара  музейриз тамашачияр желбунин, цIийи-цIийи гьар жуьре экспонатар жагъурунин ва итижлу экспозицияр яратмишунин мураддалди, адет яз, “Музейдиз ядигар пишкеша!”, “Зи экспонатни музейда ава” махсус серенжемар тешкилзава.  Гъизвай экспонатриз гьикI къимет гузватIа, абур музейдин балансдал кьабулун ва паспортизация авун — им  кьилдин месэла я. 

Россияда хуьруьн чкада къа­дим­ ва девлетлубурукай сад тир Ах­цегьрин музейдин коллекциярни чи культурадин, тарихдин къадир авай ватанперес ксарин куьмекдалди девлетлу жезва. ИкI, 22-августдиз Ахцегь райондин 42-участокдин ми­­ровой судья, къурушви Дуьгуьш Дуьгуьшева вичин патай музейдиз са жерге надир экспонатар пиш­кешна.

— Къенин, пак Къурбанд суварин ва РФ-дин пайдахдин, югъ заз иллаки лишанлу я, вучиз лагьайтIа рагьметлу бубадин веси кьилиз акъудиз алакьуналди зи рикIизни, адан руьгьдизни регьят хьана, — лугьузва Дуьгуьш Къумриевича. — Рагь­метлу бубади, эхир нефес мукьва жедайла, заз вичин кьилив эверна, “чан хва, зун агакьнач, агъа кIвале хуьзвай тарихдин къванер, ругунар, чхра, саф, зинбил ва куьгьне маса шейэр Ахцегьа авай тарихдин музейдиз вахце. Къуй амукьрай, акурай, чир хьурай виридаз чи тарих, ацукьун-къара­гъун, адетар. ТахьайтIа,  гьакI квахьна фида абур…” —  лагьанай ада.

И кьве къван Къурушрин хуьруьн куьгьне мискIиндин  (гила анал цIийи мискIин хьанва) цлай акъатна алайбур тир. Сад тарихдин къван я жеди, юкьва муьжуьд пипIен гъед ва итижлу маса лишанарни араб кхьинар атIанвай муькуьди лап надирди я (шикилда). Са сирни ачухин, и къванер тухуз кIанз, пул теклифиз, бубадин, гуьгъуьнай зи кьиливни кьвед-пудра паталай инсанар атана. Зун халкьдин тарих, культура маса гузвай кас туш лагьа­на, къванер гьич къалурни тавуна, за абур кьулухъди элкъуьрна.  Рангунин ракьар (металлар) квайди аквазвай и гъвечIи залан къванци (им за, гъуьрче аваз, дагъдай гъана, ихьтинбур ана пара ава) лагьайтIа, Къурушрин дагъларик къизил квайвилин гьакъиндай шагьидвалзава. Музейда хуьниз ла­йихлу куьгьне итижлу шейэр заз мадни ава. Вири машинда гьакьнач, гьабурни хкида.

— Европада виридалайни кьа­кьанда авай къадим Къурушар Лезгистандин пара маса хуьрерилай асиррин деринриз фенвай девлетлу тарихдалди, зегьметкеш, баркаллу инсанралди ва гуьзел тIе­би­атдалди тафаватлу я,- багьа пишкешар — ядигарар хушвилелди кьабулуналди, лагьана музейдин директор, РД-дин культурадин лайихлу работник Агьмед Дагъларова. — Хиве кьан, Къурушрин хуьруьз талукь шейэр чаз авачир. Иллаки сирлу лишанар алай и надир къванцяй заз чухсагъул лугьуз кIанзава. Ам чна чи алим Замир Закерьяевав ахтармишиз тада.

МискIиндин тарихдин къванер музейда саламатдиз амукьзава,  ахтармишзава, вирибуруз раиж жезва. Виликрай  мискIинра, муькъвера, кIвалера ва маса имаратра тарихдин къванер твадай адет авай. Амма, гьайиф хьи, чи хуьрера неинки ахьтин къванер, гьакI са жерге мискIинарни кваз терг хьана. Чаз ихьтин багьа ядигарар багъишунай Дуьгуьш стха пара сагърай. Адан бубадизни рагьмет хьуй!

Дуьгуьшев Дуьгуьш Къумриевич (1959)-МВД-дин полковник, гила Ахцегь райондин суддин 42-нумрадин участокдин мировой судья. ДГУ-да математикадин факультет (1982), Ростовда РФ-дин МВД-дин юридический институтдин юриспруденциядин факультет (1998) акьалтIарна. Къизляр шегьердин мектебда муаллимвиле, ана къайдаяр хуьдай органра инспекторвиле, Тарумов­ский РОВД-да участковый инспекторвиле, Къизляр РОВД-да силисчивиле, шегьердин наркоконтролдин рекьяй отделдин начальникдин заместителвиле кIвалахна. Полковниквилин чинда аваз 2006-йисан февралдиз отставкадиз экъечIай ада адвокатвилин хсуси контора ачухна кIвалахзавай. 2014-йисан октябрдилай Дуьгуьш Дуьгуьшев Ахцегь районда мировой судьявиле тайинарна. Чешнелу, чIехи хизандин кьил тир ада кьуд велед халис ватанпересар яз тербияламишна, гьардаз вичин кIвал-югъ ава. Хивевай жавабдар къуллугъдин везифаяр намуслудаказ тамамаразавай ада вичи кIвалахай гьар сана халкьдин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишнава.

Дашдемир Шерифалиев