Чи баркаллу карчи, меценат  Жигерхан  Сулейманова  Ахцегьа жегьилрин ял ядай зурба “Самур” комплекс хкажнавайди гзафбуруз чида. 2014-йисан февралдиз ачухай адак 700 касдиз чка авай банкетрин зал, мугьманхана, спортзал, теплица, гьайва­нар тукIвадай ва як гьялдай комбинат, машинар ремонтдай устIарханаяр ва майишатдин куьмекчи алава чкаяр акатзава. Хуьре, шегьерда хьиз, тариф­лу шартIар яратмишнавай ана — тамашуниз лайихлу гуьзел чкада — Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районэгьлийри кьуьд-гад мехъерарзава, шадвилерин гьар жуьре межлисар къурмишзава.

Эхь, шадвал, машгъулатар, мугьманар, тIуьн-хъун хъсан я, амма инсандиз виридалайни багьади чандин сагъламвал я эхир. Сагъсуз касдиз дуьньядин гьич са жуьре няметрини къулайвилери лезет гудач. И кар рикIивай аннамишуналди, Жигерхан Девлетхановича вичин гьалал зегьметдин хсуси такьатрихъ и комплексдин патав кьве мертебадин медицинадин центрани эцигна, кардик кутунва (2016-йисан июнь). Баркалла!

Бязибуру, ягъалмиш яз, фикирзавайвал, им чкадал гьукуматдин медицинадин идарайриз (ЦРБ-ризни ФАП-риз) конкуренция патал ваъ, гьабурухъ галаз санал Самур дередин районэгьлийриз медицинадин рекьяй  вини дережадин къуллугъ тешкилунин, жемятдин сагъламвилин гьалар хъсанарунин макьсаддалди кардик кутунва. Азарлу касдиз ни ва гьина тIал алуддатIа, сагъардатIа, вуч тафават ава, кIанзавайди куьмек хьун я. И мураддалди инсан, еке харжияр авуна, гьатта яргъал шегьерриз, уьлквейриз физни гьазур я. Амма месэла чкадал, артухлама, пулсуздаказ  гьялиз хьун жагъин тийидай хъсанвал я. Фикир гайила, гьа ихьтин регьятвал гузва чаз медицинадин “Самур” центради. Гьайиф хьи, парабуруз и кар чизвач. “Вагьши капитализмдин алай девирда бизнесменди, вичиз хийир авачиз, еке харжияр авуна, ихьтин дараматар эцигдач. Низ чида, ина духтурдин са консультациядихъ, раб ягъун патал гьикьван пул къачузватIа…” лугьудай фикирдалди кесиб жемят яргъал хьиз акъвазнава. Амма центр гьа бинедилай мергьяматлувилин къанунралди чкадин кесиб жемят патал эцигнавайди абуруз чизвач.

— Рагьметлу бубадин теклиф-веси кьилиз акъудун яз, жуван халкьдин сагъламвилин къайгъудин суваб кар патал заз чандин ва пулдин такьатар гьайиф къвезвач. Аллагь-Таалади заз еке пул къазанмишдай мумкинвал гайила, ам дуьздаказ харждай рехъни къалурунал зун пара рази я. Вичел харжзавай пуларинни зегьметрин эвез-менфят (окупаемость) агакь хъувуникай рахайтIа, за адакай фи­кирни ийизвач, я ам гьич мумкин карни туш. Инсанриз куьмекиз алакьун заз виридалайни еке девлет ва лезет я,- лугьузва Жигерхан стхади.

И мукьвара сагъламвилин гьал ахтармишун патал чун Урусатдай атанвай са мугьманни галаз, дуьшуьшдай хьиз, и медцентрадиз акъатна. Девирдин истемишунрив кьадайвал туькIуьрнавай ва лазим гьар са шейиналди тадаракламишнавай экуь, михьи чкада лацу халат алай къуллугъчиди, чинал хъвер алаз, хуш рафтарвилелди кьабулна, дерди-гьал хабар кьурвал акурла, яраб гьиниз акъатнатIа лугьуз, чун гьейран хьана. Ахпа, адет тирвал, регистрация авуна, чун духтурдин кьилив рекье туна. Ина Рутул ва Докъузпара районрин хуьрерай тир азарлуярни, куьмек кIанз атанвай сергьятчи аскерарни авай. Духтурарни гьар садахъ галаз ширин мецелди рахаз, гзаф активнидаказ кIвалахзавай. “РикI динж ва гъиле хъсан алат авай устIар жувахъ инанмиш ва активный жеривал я ман”, — чи “тарифдин гафариз” жаваб гана духтурди. Авур къуллугъдай чун гьакъи гуз гьазур тир. “Ваъ, ваъ, квев меди­цинадин полис гва кьван, вири харжияр ОМС-дин гьисабдай я”, гафар ван хьайила, мугьман мадни тажуб хьанвай. “Хсуси клиникаяр пара чкайра ава. Амма медицинадин къуллугъдин ихьтин хъсан шартIар, иллаки вилик фенвай технологийрин диагностикадинни сагъардай медтехника уьлкведин чIехи пай шегьерра аквадач. Кьилинди, инсандивай­ ина пулсуздаказ ва я лап тIимил гьакъидихъ, учирра акъваз тавуна, цIийи медтехникадин куьмекдалди медицинадин тамам ахтармишунар ийиз жезва, — тажубвалзавай мугьманди.

Гьакъикъатдани, центрадин кабинетар (ина педи­атриядин, офтальмологиядин, урологиядин, стоматологиядин, гинекологиядин, гастроэнтерологииядин, фи­зиотерапиядин, невропатологиядин ва масабур) Россиядин, Япониядин ва Германиядин, лугьурвал, “къизилдин стандартдин” лап цIийи аппаратралди тадаракламишнава.

-Тарифун туш, республикадин гьич са райондани и дережадин медицинадин хсуси клиника авач, — чаз лап вини де­режада та­да­­рак­ламиш­навай кабинетар ва духтурризни азарлуйриз яратмишнавай шар­­тIар къалуриз, суьгьбетзава центрадин кьилин духтур  Гуьльнара   Магьмудовади.  — Чи бязи аппаратар, гьакъикъатдани, лап надирбур я. Месела, ихь­тин­ колоноскоп Кьиблепатан Дагъустанда анжах са Дербентда ава. Адан куьмекдалди, гъалатI квачиз, ратарин онкология тайинарзава. “Лор-комбайн-миллениум 1000” Да­гъустанда мад санани авач. Плёнкадин принтерни галай цифровой рентгендикай адетдин рентгенаппаратдилай азарлудаз 10 сеферда тIимил зиян  ава. Ина суткада рикIин кIвалах ахтар­мишдай “Холтер ЭКГ” аппаратдикай ва маса тадаракрикай менфят­ къачудай мумкинвал ава. Гьар са касдивай, духтур­дин нап­равление ва страховой медполис гваз атана­,  диаг­­нос­тикадин, терапиядин, кардиологиядин, гине­ко­ло­гиядин, лор ва маса рекьерай, герек атай­тIа, йи­къан­ стационар­да къаткана, пулсуздаказ менфят къачуз жеда. Геле­жегда ина медицинадин мадни цIийи къайдаяр ва  технологияр кардик кутадай лап хъсан бине туь­кIуьр­нава. ЦIийи йисалай медицина­дин къуллугъ чна мадни вини дережада тешкилда. Югъди-йифди кардик квай 30 койкадин стационар ачухда (и кар патал махсус пищеблок, прачечная, гьатта рикI аладардай кIвал ва лазим маса чкаярни галай кьилдин дарамат тадаракламишнава), терапиядин, кардиологиядин, неврологиядин, гериатрия­дин (яшлубуруз къуллугъунин), эндокринологиядин­ рекьерай ерилудаказ къуллугъда. Ингье патав хирургиядин махсус комплекс эцигунив эгечIнава…

— Вири хъсан я. “Самур” медцентрадихъ кIва­лах­дай ихтияр авайвилин лицензия ва цIийи медтехникадикай дуьз менфят къачуз жедай пешекарар авани? — хабар кьуна за.

— И мукьвара райондин кьил Осман Абдулкеримовахъ галаз иниз Дагъустандин здравоохраненидин министр Жамалутдин Гьажиибрагьимов атанвай­. Медцентрадин материалринни алатрин девлетлу базадихъ, багьа техникадалдини мебелдалди тадаракламишнавай кабинетрихъни палатайрихъ, Сан ПиН-дин истемишунрив кьурвал дуьзмишнавай пище­блокдихъ ва медперсоналдихъ галаз мукьувай та­ниш­­­ хьайи абуру центрадин кIвалахдиз виниз тир къ­и­­мет­ гана ва разивилелди лицензиядални къул чIугуна.

Дугъри я, кар алакьдай пешекаррин месэла гье­ле эхирдалди гьялнавач. Алай вахтунда чна ЦРБ-дин тежрибалу духтурар желбнава. Гьа са вахтунда­ Москвада кардиологиядин рекьяй ординатура акьал­тIарна хтанвай Насият Жалилова хьтин хъсан жегьил пешекарарни ава. КьетIен дикъет чна райондай­ уьлкведин нуфузлу медвузар агалкьунралди акьал­тIарзавай жегьил пешекарриз гузва. Хайи ватанда жуван халкьдиз бегьерлувилелди къуллугъдай къулай шартIар, хъсан мажиб ва медицинадин идарадин­ гьисабдай Москвадин медакадемийрани махсус клиникайра пешекарвилин дережа хкаждай мумкинвал чна абуруз хиве кьазва. Мад вуч кIанда кьван? Гьа­виляй хейлинбуруз, хтана, ина кIвалах­дай ашкъи ава.

Алай вахтунда лагьайтIа, хъсан пешекаррин кьитвал икьрардалди паталай гьар жуьре рекьерай хъсан духтурар желбуналди алудзава. Месела, гьар вацран эхирда Махачкъаладин “Высокие технологии” вилерин клиникадин отделдин заведующий, медицинадин илимрин кандидат, офтальмолог Шамил Абдуллаева азарлуяр кьабулзава. Июндин вацра медицинадин илимрин кандидат, Даггосмедуниверситетда акушерви­линни гинекологиядин кафедрадин доцент Альбина Жалиловади пулсуздаказ азарлуйриз куьмекна. Мер­­гьяматлу­ви­лин “Леки” фондунихъ галаз­ кIвала­хуналди, и мукьвара алим, Даггосмедуниверситетдин нервийрин азаррин кафедрадин доцент, кьи­лин квалификациядин духтур Камалудин Алиева кьве юкъуз пулсуздаказ саки виш кас кьабулна ва икI мад…

Эхь, Ахцегьа “Самур” медцентр кардик акатуникди неинки райондин, гьакI къунши районрин агьалийрин сагъламвилизни хъсан­диз таъсирнава. Ахцегь ЦРБ-дин ва республикадин тежрибалу духтуррихъ галаз санал кIвалахунин не­ти­жа­да лап сифте дере­жада он­кологиядин, чахуткадин, ревматизмдин (гьатта СПИД-дин 3 дуьшуьш) хейлин азарар дуьздал акъудна, азарлуйриз лазим куьмекар гуналди сагъарзава. Гележегда, “Самур” центр себеб яз, неинки Ахцегь райондани Самур дереда, гьакI Кьиблепатан Да­гъустан­дани халкьдиз медицинадин рекьяй къуллугъ авун вини дережада тешкилиз жедайдахъ чун инанмиш я. Райондин дамахдиз элкъвенвай “Самур” медцентр эцигуналди, мергьяматлувилин кьетIен месэладик кьил кутунвай баркаллу карчи, халис ватанперес Жигер­хан Сулеймановаз ва центрадин гьуьрметлу коллективдиз жемятди пара кьадар сагърай лугьузва.

Дашдемир Шерифалиев