Сифте яз 1992-йисан январдиз акъатай “Самур” хъуьтIуьз ахъа хьанвай цуьк­ведиз ухшар тир. Азербайжанди цIийиз гъилик авунвай аслу туширвилин бинедаллаз ахъа хьанвай демократиядин цуькведиз. Ингье а чIавуз аслу туширвилиз манийвал гузвай чIулав къуватриз “Самур” хьтин цуькверни ахъа хьана кIанзавачир. ГьакI ятIани, республикадин де­мократиядин къуватрихъ галаз санал цIийиз майдандиз экъечIзавай, гафунин ва фагьум-фикирдин азадвал хвена, халкьдив гьакъикъат агакьариз кIанзавай печатдин органарни девирдин басрухрални аязрал уфтан хьана.

А вахтунда Бакуда сифте яз лезги чIалал республикадин газет акъатуни чи халкьдин руьгь хкажнавай. “Самурдин” сад лагьай редактор, вичихъ агалкьунар авай журналист Фейруз Беделов тир ва ада газет марагълудаказ акъудзавай.  Гьавиляй “Самур” кхьизвайбурун кьадарни къвердавай пара жезвай. Кьилди инсанри, коллективри, идарайри ва карханайри редакциядиз гзаф пулар рекье твазвай. Газетдиз гьукуматдини куьмек гузвай. Ф.Беделова газетдин 24 нумра акъуднай.­

Гуьгъуьнлай искусстводин илимрин доктор Нуреддин Гьабибов редактор хьайи вахтунда газетдин нуфуз агъуз аватна. Журналист тушир яшлу алимдиз газет акъудун четин тир. “Самурдин” чинриз кIелзавайбуруз кIан­завай макъалаяр акъатзамачир. Газет кьериз-цIаруз чап жезвай. 1997-йисуз лагьай­тIа, “Самур” виш агъзурралди лезгияр яшамиш жезвай Азербайжанда са касдини кхьенвачир. Алимдилай газетдин 21 нумра акъудиз алакьнай.

Демократиядин цуьк вахтсуз шуьткьвез кичIе хьайи, адан уьмуьр чIарчIикай куьрс хьанваз акур вилик-кьилик квай ксар — лезги милли “Самур” меркездин кьил, профессор Али Мусаев, адан заместитель Мурадагъа Му­радагъаев ва масабур цIийи редактор жагъуриз алахъна. Вирида сад хьиз фикирзавай: “Гилан акахьай залан девирда газет анжах вичихъ чIехи агалкьунар авай шаир-журналист  Седакъет  Керимовадивай  кьиле тухуз жеда”. Абуру дуьшуьшдай икI фи­кирзавачир. А вахтунда Седакъет Керимовади датIана “Самур” газетдиз чи халкьдин тарихдикай, медениятдикай, адетрикай гзаф метлеблу макъалаяр акъудзавай, гьакI­ни миллетрин арада къал кутаз алахъзавайбуруз атIай жавабар гузвай.

“Самур” меркездин кьилевайбуру и кардин патахъай рахунар кьиле тухвайдалай кьулухъ, эхирни, Седакъет Керимовадин разивал къачуна. Маса журналист тиртIа, виляй аватнавай са газет кIвачел акьалдарун патал разивал гудачир. Азербайжан Республикадин парламентдин орган тир “Азербайжан” газетда виридалайни чIехи отделдиз регьбервал гузвай, еке мажиб къачузвай Седакъет Керимовади, ихьтин къулай кIвалах­дин чка дегишарна, “Самурдиз” регьбервал гунин себеб адан халкьпересвал ва хайи чIал лугьуз тежедай кьван гзаф кIан хьун тир…

За а вахтунда “Гьеят” газетда кIва­лахзавай­. Са юкъуз Седакъета зи кьилив атана, лагьана: “Зун “Самур” газетдин редакторвиле тайинарнава. Чахъ авай-авачир са газет я лугьуз, за разивал гана. “Самур” кIва­чел ахкьалдарна кIанзава. Вуна заз куьмек гудани?”.

Гьасятда и суалдиз жаваб гун четин тир. Завай ваъ лугьуз жедачир. Вучиз лагьайтIа, чна 17 йисуз Азербайжандин КП-дин ЦК-дин “Совет кенди” газетдин редакцияда санал, са отделда кIвалахнай. Авайвал лагьайтIа, заз а редакцияда кIвалахал акъвазиз куьмек гайидини Седакъет тир. Вичихъ гзаф агалкьу­нар авай журналист ва шаир хьиз, жува гьуьр­мет ийизвай къелемдин дустуниз за ваъ лагьаначтIани, хабардарвал авуна: “Самур” халкьдин виляй аватнава. Ам кIвачел ах­кьалдарун патал са шумуд йис герекзава. Гзаф четин жеда”.

1997-йисан сентябрдиз зани Седакъета газетдин нубатдин нумрадин материалар гьазуриз гатIунна. Зи къелемдин дустуни сад лагьай юкъуз лагьана: “Чна цIийи, марагълу ва метлеблу газет акъудна кIанзава. Зи мурад “Самур” дуьньядин лезгийрин рикI алай газетдиз элкъуьрун я”. А гафар гьа йикъалай зи япара гьатна. Ингье а чIавуз за им агакь тийир эрзиман я лагьана фагьумзавай. Вучиз лагьайтIа, хъсан еридин газет акъудун патал редакциядихъ пулдин такьатар ва коллектив хьана кIанзавай.

Чахъ лагьайтIа, са затIни авачир: я утагъ, я шегьердин телефон, я такьатар, я куьмекчияр. Анжах са мурад авай: пуд чIалал халкьдиз кIани газет акъудун. ЯцIу гафар тахьуй, чун кьведни республикадин тIвар-ван авай журналистар тир. Анжах хайи халкь кIан хьуни ва гьакIни жуван пешедин жавабдарвили чун хъсан еридин газет акъудиз мажбурзавай. Чаз, дарвилерни рикIин тIалар эхна, кIел­дайбурув икьван гагьда абуруз такур хьтин марагълу, халкьдин гьаларикай, адан тарихдикай, адетрикай авайвал хабар гудай печатдин цIийи орган арадиз гъиз кIанзавай.

ЦIийи хьанвай “Самур” акъудун патал чаз “Азербайжан” чапханадин кьуд лагьай мертебеда са гъвечIи утагъ ганвай. Вичин яргъивал 3 юкI, гьяркьуьвал 2 юкI тир и чкадиз утагъ лугьуз жедачир. Ина са стул кьванни авачир. Чна, ханвай кьве стулдал ацукьна, кIва­чер га­цум жез, макъалаяр метIерал кхьизвай­. Юкьвалай картондив пайнавай са гъве­чIи пIипI тир чал гьалтнавайди. А пата авайбур къекъведайла, чи картондин цал зурзазвай. Къуншийрин гьарай-эвердини гзаф вахтунда чаз макъалаяр кхьидай мумкинвал гузвачир.

А чIавуз газет акъудунни четин тир. Компьютерар цIийиз акъатнавай ва абур кардик кутаз алакьдай ксар са акьван авачир. Гьавиляй газет акъудзавай йикъара чун кьуланфералди чапханада амукьуниз мажбур жезвай. ГьакI ятIани, чна газет кIелдайбурув вахтунда агакьарзавай.

Са варз алатайла, “утагъ” лугьузвай пIипI чавай вахчуна. Экуьнахъ кIвалахал атайла, ракIариз куьлег янавай. Комендантди редакция чапханадиз буржлу я лагьана. РакIарихъ галамукьайла, зи бейнидиз атай сад лагьай фикир им хьана: “Седакъет, акьван хъсан кIва­­лахдин чка туна, иниз атуниз мажбур авур­ди вуч я?” Муькуь фикирар садлагьана кIар хьана. Зи япарихъ Седакъетан ван галукьна: “Руьгьдай аватмир. ЦIийи утагъ жа­гъур­на, и четин гьаларай акъатда чун”.

Къени къилихрин инсан тир “Кирпи” журналдин редактор Полад Кьасумова са кьадар вахтунда вичин редакциядин са утагъ гьавайда чи ихтиярда вугана. Амма ина яргъалди амукьун мумкин тушир, гьикI лагьай­тIа чна “Кирпидин” къуллугъчийрин чка дар авунвай.

Эхирни са юкъуз Седакъет четин гьаларай акъатун патал вичин уьмуьрдин юлдаш Мубаризни галаз КцIариз фена. Мубариз чи редакциядин даях тир. Ада чаз мукьувай куьмек гузвай. Абуру, райондин 20-далай гзаф мектебриз фена, муаллимривни аялрив “Самур” кхьиз туна. Редакторди гьам чапханадин бурж вахкана, гьамни газетдин цIийиз гьазурнавай нумрани чапдай акъудиз туна. Амма и такьатривай чун четинвилерикай хкудиз хьанач. Газетдин цIийи нумраяр чапдай акъудун патал чаз бегьем такьатар кIанзавай. Заз вич кесерлу, гафуни атIузвай инсан хьиз чизвай зи редактордин виридалайни хъсан къилихрикай сад ам тир хьи, гьикьван кIеве гьатайтIани, руьгьдай аватдачир. Гьатта вири патарихъай чара атIана, майдандал текдиз амукьайла, ада лагьанай: “Кьулухъди элкъведай рехъ амач. За газет жуван такьатрихъ чапдай акъудда”.

Гьа икI, ада вичин гаф кьилиз акъудна. Чапханадин кьве утагъ кирида кьуна, къайдадик кухтуна. Редакция лезги, азербайжан, урус авторрин гзаф къиметлу эсерар авай ктабханадиз ва лезгийрин къадим къапар, тарихдин ивирар кIватIнавай музейдиз эл­къуьрна. “Къуй атайбуруз инаг лезги газетдин­ редакция тирди чир хьурай”, — лагьана ада. Къе вирида икI тирди гьиссзава. “Самур” “Азербайжан” чапханадин виридалайни селигъалу редакция я.

“Самурдив” кIелдайбур агудиз кIанз, Седакъета, гьар юкъуз Бакуда яшамиш жезвай лезгийрин кIвалериз зенгер ийиз, абуруз хайи газет кхьин теклифзавай. Гьайиф хьи, жуванбур чахъ агъазвачир. Вад-ругуд касди­кай анжах сада газет кхьизвай. Бакуда ва чкадин хуьрера “Самур” кхьенвайбурув газет чна агакьарна кIанзавай. Вучиз лагьайтIа, газетар маса гузвай идарайривай герек тирвал кIвалахиз жезвачир. Газет маса гайи пулунин са пай абуруз жезвай. Редакциядив вахкана кIанзавай кепекарни чав вахтунда агакьарзавачир.

Чи редакцияда кIвалахзавай Роза Гьажимурадовади гьар киш ва гьяд йи­къа­ра Бакуда ва Приморский поселокда яшамиш жезвай кIелдайбурув газет агакьарзавай. Чна гьикьван алахъунар ийизвайтIани, газет кхьизвайбурун кьадар са акьван артух жезвачир. Бязи хуьрерин мектебри газет кхьей пулар чав агакьарзавачир. Садбуру газет маса гайи пулар чпи харжзавай. Садра са касди ачухдиз лагьанай: “За, газет маса гана, гъилик авур пулар зи хцин мехъерик харж­на.” Ихьтин ксар акваз, чи пагь атIанвай…

Седакъета гьикьван фикир чIугвазватIа, заз хъсандиз аквазвай. Санлай къачурла, газет маса гана, гъилик авур пулари редакциядин харжарин анжах 20 процент таъминарзавай. “Самур” акъудун патал герек тир амай 80 процент кьван пулар редакторди вичин жибиндай харжзавай. Ада, Къебеледин, Исмаиллыдин, Хачмаздин, КцIарин хуьрериз физ, газет кхьидай ксар жагъурзавай. Ам анжах редактор тушир, гьакI редакциядин мухбир, корректор, шикилар ядай мухбир, хуьрериз газетар тухузвай шоферни тир. Седакъета чIугвазвай азиятар аквазвайтIани, завай адаз куьмек гуз жезвачир. Зи гуж анжах­ къелемдив агакьзавай. За, “Самурдин къаравилияр” кьил гана, газетдихъ галаз ала­къалу вакъиайрикай кхьизвай. Са кьадар къаравилияр газетдизни акъуднай. 1998-2000-йисара къелемдиз къачур 50-далай гзаф къаравилияр гуьгъуьнлай, 2015-йисуз, чапдай акъудай зи “ЦIийи лезгияр” ктабда гьатна.

Вичин такьатрихъ газет акъудунин карда къастунин кIевивал къалурзавай Седакъетан кьетIивал акваз, зи пагь атIанвай. Адан ала­хъунар акурла, зи рикIел Советрин девирда журналистрин сиве гьатнавай са мисал хквезвай: “Рагъ экъечI тавуртIани, жеда, амма газет­ акъатна кIанзава”. Саки и мисал ада вичин де­виздиз элкъуьрнавай. Ада вичин къизилдин безекар, вири маса гана, газет акъудун па­тал харжнавай. Гьеле и кар тIимил яз, кIел­дайбуру вилив хуьзвай вичин къиметлу ктабар маса гайи пуларни газетдиз серфзавай.

Гьич зи рикIелай алатдач, Седакъета 10 йисуз ахтармишунар тухвана, “КцIар, кцIар­вияр” энциклопедия акъудун патал гзаф материалар кIватIнавай. 2011-йисуз ктаб 1000 экземплярдин тираж аваз чапдай акъатайла,­ адаз акьван хвешизвай хьи… Виликан ктабар­ акъатайла, адаз икьван хвеши хьайиди тушир. Зун гуьгъуьнлай и кардихъ агъана. Ада ктаб куьруь вахтунда ва багьаз маса гуник умуд кутазвай. ГьакIни хьана. Са юкъуз, редакциядиз атана, хвешивилелди лагьана: “Вавай зун тебрик ийиз жеда. За 700 ктаб маса ганва. Гила чавай са шумуд вацра газет архайиндаказ акъудиз жеда”. Гьа икI, ада ктаб маса гайи пуларни газетдиз серфна. Зун вуч лугьудатIа тийижиз амай…

2003-йисуз за адан гьакъиндай “Седа­къет” ктаб чапдай акъуднай ва ана жуван ­къе­лемдин дустунин, инсан, журналист, ша­ир ва гьикаятчи хьиз, агалкьунрикайни ала­кьун­рикай гегьеншдиз кхьенай. Ингье гила заз адан цIийи алакьунар аквазвай. Редакторвилин алакьунар. Дарвилеризни четинвилериз килиг тавуна, 25 йисан къене вичи садра кьванни мажиб къачун тавуна, коллективдин къайгъу чIугвазвай, пешекарриз вахтунда мажибар гузвай Седакъет датIана чи къайгъуйрик квай.

Седакъет хьтин тешкилатчи, кар алакьдай, савадлу, къайгъудар редактор заз акунач. Виликан редакторри гьукуматдин бюджетдай къачур пуларихъ газет акъудзавай, коллективдиз мажибар гузвай. Гьунар аватIа,  “Самур” меркезди, я грантдин тешкилатри, я карчийри, я гьукуматди куьмек тагузвай газет 25 йисуз жуван такьатрихъ акъу­да кван. Идалайни гъейри, газетдихъ галаз алакъада аваз тухузвай мярекатрин, маш­гьур къелемэгьлийрин юбилейрин, жегьилрин эсеррикай туькIуьрнавай кIватIалар чапдай акъудунин къайгъуни чIугуна кIанзавай.

За 25 йисуз “Самурда” жувахъ галаз санал кIвалахзавай, гила неинки машгьур журналист ва шаир, гьакIни тIвар-ван авай композитор ва режиссер хьизни виринриз сейли хьанвай къелемдин дустуникай кхьин дуьшуьшдин кар туш. “Сувар” хьтин виринриз  сейли ан­самбль арадиз гъана, 20 йисуз ам хвейи, вичи теснифнавай 150-далай гзаф лугьуз тежедай кьван иер манийралди лезги музыкадик лайихлу пай кутунва Седакъета. Сифте яз лезги чIалал пуд художественный фильм чIугунвай адан анжах “Къайи рагъ” фильмдиз пуд чIалал 13 миллион кас килигнава.

Гьайиф хьи, алатай йисара хьиз, гилани вичихъ икьван агалкьунар авай Седакъетак руьгь кутуна кIандай чкадал  бязи инсанри адал пехилвалзава. Редактордиз кичIерар гузвайбур, ам газетдивай яргъа ийиз кIанза­вай­бурни авачиз туш. Гьатта садбуру бине авачир чав чукIурзава: гуя газетдиз гьукуматди куьмек гузва кьван. 1997-йисалай инихъ Седакъет Керимовади редакторвал авур 25 йисан къене я гьукуматди, я кьилдин тешкилатри садра кьванни “Самурдиз” куьмек гайи­ди туш. Дуьз я, са шумуд касди вад-цIуд газет кхьена, чпин хуьрера мумкинвилер авачир ксариз ракъурна. Абуруни са вахтундилай, вучиз ятIани, и кардал эхир эцигна. Амма редакцияди, гьакI ятIани, датIана дяведин ва зегьметдин 100-дав агакьна ветеранрив газет гьавайда агакьарзавай.

Са шумудра чна республикадин печатдин фондунивай куьмекар тIалабна. Анай чаз жаваб кьванни ганач. Чаз кIелдай­бурувай ва карчийривайни куьмек кIан хьана. Абурайни ван-сес акъатнач. Эхирни редакторди, мад садавайни куьмек тIалабдач лагьана, вичин такьатрихъ “Самур” акъудун давамарна.

Са юкъуз Седакъета чIугвазвай кьван азиятар акваз, за лагьана: “Вуна гьикьван гагь­да жуван такьатрихъ газет акъудда? Белки…” Заз вуч лугьуз кIанзаватIа кьатIай ада гьа­сят­да лагьана: “Самур” зи велед я. Гьи­кьван­ зун сагъ я, за газетни акъудда”. Акъуд­ни ийизва.

Седакъет Керимовадин редакторвилик кваз къе вири дуьньядин лезгийрин рикI алай газетдиз элкъвенвай “Самурдин” 30 йисан юбилей къейдзавай йикъара заз лугьуз кIан­зава: играми кIелзавайбур, куьне, вичин кIа­лубдиз килигна, иер гамуниз ухшарзавай, мет­леблувилиз къимет гузвай, дидед чIалан женгчи тIвар ганвай “Самур” газет эхиримжи 25 йисуз зи къелемдин дуст Седакъет Керимовади, дарвилеризни четинвилериз килиг тавуна, вичин такьатрихъ акъуднавайди я.

Муьзеффер  Меликмамедов,

шаир-журналист, Баку