Дуьз тIуьн инсандин сагъламвилин, къуватдин ва гуьрчегвилин замин я. Чи йикъара сагълам уьмуьр тухунал амалзавайбуру Мугьаммад Пайгъамбарди къалурай меслятар раижзава. Гьихьтинбур я а меслятар?
Сад лагьайди — тIуьнин кьадар. Суннади (Мугьаммадан уьмуьрдай вири мусурманри чешне къачуна кIанзавай къайдаяр, амалар…) тестикьарзавайвал, тIуьнин къизилдин дережа кьадардилай гзаф тIуьн тавун я. Чна ишлемишзавай тIуьнин кьадарди ва ериди чи бедендин, гьиссерин ва руьгьдин гьалдиз дуьм-дуьз таъсирзава. Кьадардилай артух тIуьни куьк хьунал гъизва. Ида, вичин нубатда, гзаф начагъвилер арадал гъун мумкин я, гьа жергедай яз рикIин азарар, диабет. И начагъвилерин вилик пад кьун тIуьн ишлемишунив дуьз эгечIунилай аслу жезва. Къуват хтун ва гьал хъсан хьун патал бес кьадар тIуьн ишлемишун сунна я. Пайгъамбар каш гуникай рахазвачир, ада кьадардилай артух тIуьн тавунин важиблувал къейдзавай: «Инсанди ацIурай къапарикай виридалайни нагьакьанди вичин руфун я! Бедендиз къуват хтун патал Адаман хциз недай затIунин са шумуд кIус бес я. Эгер гзаф нез кIанзаватIа, къуй адан хуквадин пуд паюникай са пай тIуьниз хьурай, са пай — циз ва садни — гьавадиз, нефес чIугваз регьят жедайвал.»
Кьвед лагьайди — сив хуьн. Сив хуьн Аллагьдин Расулдин уьмуьрдин галудиз тежер пай я. Ада гьар ислен, хемис йикъара ва гьар вацран 13, 14, 15-йикъара сив хуьзвай. Эгер ибур вири санал эхцигайтIа, гьар вацран тахминан пуд паюникай са паюна Пайгъамбарди сив кьазвай. Мугьаммад Пайгъамбарди йикъа са сеферда тIуьн незвай. Эгер ада пакамаз тIуьнатIа, пакадин йикъан пакамалди мад недачир, эгер йифиз тIуьнатIа — пакадин йиф жедалди. Алай девирдин яшайиш вилик финин еришриз килигайла, гьелбетда, им акьван кьиле фидай кар туш, амма Аллагьдин Расулдин и тежрибада хуьрек тIуьнин асул бине ава. Ада лагьана: «Муъминди са хуквадиз незва, кафирди — иридаз.» Гзаф кьадар ахтармишунрин бинедаллаз алимриз а кар якъин хьана хьи, эгер хук ацIанвачиз хьайитIа, дериндай ва тамамвилелди нефес чIугваз са кьадар регьят я. Руьгьдин менфятдилай гъейри, сив хуьнихъ инсандин сагъламвал патални хийир ава: ивидин давление агъуз хьун, рак азар арадал атунин хаталувал тIимил хьун, стрессдиз майилвал авун тIимиларун, пи цIурурун, ивидик квай шекердин кьадардал гуьзчивал авун хъсанарун, иштягь гуьзчивилик кутун. Аллагьдин Расул вичин тIуьнив хкягъунин тегьерда эгечIдай. Адан тIуьн адетдин ва менфятлу недай затIарикай ибарат тир: хурмаяр, хали, мухан фу, нек, вирт, афнияр, зейтундин ягъ, буран ва ара-бир — як. Гьелбетда, Пайгъамбарди Аллагьди къадагъа авунвай тIуьн незвачир. Алай девирдин медицинадал асаслу яз, кьадардилай гзаф як ишлемишуни беденда ва руьгьда четин нетижайрал гъун мумкин я.
Пуд лагьайди — тIуьнин эдебар. ТIуьн недайла, неинки вуч незватIа, гьакIни ам гьикI незватIа, важиблу я. ТIуьнив Аллагьдин тIвар кьуна гатIунна кIанда. Незвай затI хъсандиз жакьун чарасуз я. Сивиз цIийи кIус вегьедалди, сиве авайди туькъуьна. Гишинзаваз хьайитIани, тади квачиз ва тIуьнин эдебар фикирда кьуна тIуьна кIанда. ЭрчIи гъилелди тIуьн лазим я. Ширин хуьрекдин тарифда бегенмиш тахьай тIуьниз туьгьметар ийидач. Гзаф недач ва тIуьрдалай кьулухъ Аллагьдиз шукур гъида.
Гьасан Амаханов
