Милли прессадин фестиваль

Алай вахтунда Дагъустанда ва Азербайжанда лезги чIалал 15 газетни журнал чапдай акъатзава. Абурун арада “Лезги газет”, “Самур”, “КцIар” (Азербайжан), “Ас-салам”, “Къурушрин сес” (Хасавюрт район), “ЦIийи дуьнья” (Ахцегь район), “Эренлардин сес” (Докъузпара район), “Самурдин сес” (Мегьарамдхуьруьн район), “Экуь гъед” (Хив район), “Куьредин хабарар” (Сулейман-Стальский район), “Дагъдин булах” (Кьурагь район) газетар, “Самур”, “Кард”, “Дагъустандин дишегьли”, “Куьредин ярар” журналар ава. И сиягьдик са шумуд йис идалай вилик Азербайжанда акъатзавай “Алам” журнални квай, амма исятда ам чапзамач. ТIварар кьунвай гьар са изданидихъ чпиз хас кьетIенвилер, кIелзавайбур, проектар, гьялна кIанзавай месэлаяр ава. 17-июндиз Дербентда, Лезги театрдин­ да­­раматда кьиле фейи лезги прессадин         сад лагьай  фестивалдин сергьятра аваз и месэлайрихъ галаз санал алай аямдин­ лезги публицистика авай гьал, адан вилик­ акъвазнавай везифаяр, хайи чIал хуь­нин, вилик тухунин рекьер веревирдна.­

Къейд ийин хьи, фестиваль “Лезги газетдин” 100 йисан юбилейдихъ галаз ала­къалу яз гьеле алатай йисуз тешкилун фикирдиз къачунвай. Амма коронавирусдин тIугъвал себеб яз, и кар кьилиз акъудиз хьаначир. ЦIи лезги публицистикадин тарихда сифте яз ихьтин дережада аваз кьиле фейи мярекатди 11 изданидин векилар санал кIватIна. Часпарар агалнавайвиляй Азербайжанда акъатзавай “Самур”, “КцIар” газетрин редакцийра кIва­лахзавай чи къелемдин дустаривай Дербентдиз къвез хьанач. Вучиз ятIани, До­къузпара райондин “Эренлардин сес” газетдин редакциядин векилрини милли прессадин суварик иштиракнач. Вири районрин администрацийриз хьиз, Докъузпара райондизни виликамаз РД-дин информациядин ва печатдин министерстводин патай фестивалдикай хабар гузвай махсус чар рекье тунвай.

Лезги театрдин дараматдин фойеда гьар са газетдиз, журналдиз, лезги шаирринни гьикаятчийрин ктабриз, халкьдин адетриз, сеняткарвилериз талукьарнавай выставкаяр ахъайнавай. “Лезги газетдин” редакциядин выставкадал иштиракчийриз газетдин тарихдиз талукь материалрихъ, ктабрихъ галаз санал редакцияди кьилиз акъудзавай проектрихъ галазни таниш же­дай мумкинвал авай: гьар са проектдикай гегьенш малуматар алай баннерар туь­кIуьрнавай. Абурун арада “Лезги чIа­лан ктабар”, “Лезги чIал хуьх!”, “Лезги чIалай олимпиада”, “ЛЕКИ” фондунихъ галаз са­нал “Лезги газетдин” редакцияди тухузвай олимпиада”, “Диндин конкурс” ва масабур авай. Фестивалдиз Ахцегь, Мегьарамдхуьруьн, Сулейман-Стальский, Кьурагь районрай атанвай мугьманри чпин изданийриз талукь выставкаяр милли майданар хьиз туькIуьрнавай. Кьурагьрин майдандал мярекатдин мугьманар райондин культурадин управленидин къуллугъчийри лезги халкьдин манияр лугьуналди кьабулзавай, Мегьарамдхуьруьн майдандал гамар хразвай, чхрадал сарикай гъал ийизвай къайдайриз килигдай мумкинвал авай, Ахцегьрин майдандал чи халкьдин тарихдиз, медениятдиз талукь экспонатар алай. Сулейман-Стальский райондин майдан Испикрин хуьруьн хъенчIин къапари гуьрчегарнавай. Са гафуналди, гьар са майдан тарихдиз авунвай сиягьат хьиз тир.

Мярекатдин театрдин дараматдин тамашаяр къалурзавай залда кьиле фейи асул пай “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова ахъайна. Ада иштиракчийрал РД-дин информациядин ва печатдин министр Умаросман Гьажиеван патай саламар агакьарна ва виридаз лезги прессадин сад лагьай фестиваль мубаракна. “Зи фикирдалди, къе лезги халкьдин уьмуьрда лишанлу вакъиа кьиле физва. Сад лагьай сеферда тешкилнавай и мярекатдихъ хайи чIал хуьнин, милли пресса вилик тухунин жигьетдай еке метлеб ава. Чи йикъара кIелзавай­бурун чIехи пай, иллаки жегьилар, интернетда ава, герек хабарарни абуру гьанай кIелзава. Ихьтин шартIара къе тешкилнавай хьтин мярекатрихъ авай метлеблувал мадни гзаф жезва. Ихьтин гуьруьшри газетрин, журналрин кьилин редакторриз кIелзавайбурухъ галаз мукьувай рафтарвалдай, абурун теклифрихъ, меслятрихъ яб акалдай мумкинвал гузва. Нетижада абуруз изданийрин кIвалахда гьихьтин дегишвилер тун герек ятIа, гьихьтин месэлаяр сифте чкадал эцигна кIанзаватIа чир жезва…”, — лагьана М.Ибрагьимова.

Гуьгъуьнлай мярекатдал Лезги театрдин директор Динара Эминова, филологиядин илимрин доктор Фаида Гъаниева, Дагъустандин халкьдин писатель Абдуселим Исмаилов, “Лезги газетдин” литературадин отделдин редактор Мердали Жалилов, лезги писателрин Союздин председатель, филологиядин илимрин кандидат Сардар Абил, “ЦIийи дуьнья” газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев, Дагъустандин халкьдин артистка Зерифа Къухмазова, РД-дин писателрин Союздин лезги секциядин секретарь Владик Батманов, “Куьредин хабарар” газетдин отделдин редактор Хазран Кьасумов, Санкт-Петербургдай хтанвай мугьман, шаир Гуьзеля Гьасанова, лезги чIалан муаллим, шаир Гъуланге­рек Ибрагьимова ва масабур рахана. Абуру хайи чIалал акъатзавай газетрикай, журналрикай чпин фикирар лагьана, лезги чIал, пресса хуьнин, вилик тухунин карда гьялна кIанзавай месэлаяр къейдна.

Фестивалдин сергьятра аваз Лезги театрдин директор Динара Эминовади, “Лезги газетдин” 100 йис тамам хьун мубарак авуналди, редакциядин коллективдив Гьуьрметдин грамота вахкана. Газетдин кIвалах же­гьилриз ватанпересвилин тербия гудай М.Танкаеван тIварунихъ галай фондунин патайни Гьуьрметдин грамота гуналди къейдна. И фондунин председатель Гьасангьуьсейн Абдулжелилова гьакIни яргъал йисара илимдин рекье зегьмет чIугвазвай чIа­лан алим Фаида Гъаниевадив “Да-гъустандин намусни дамах — Къизилдин лекь” медаль вахкана. Милли публицистика вилик тухуник чIехи пай кутунай РД-дин информациядин ва печатдин министерстводин патай гьуьрметдин грамотайриз “ЦIийи дуьнья” газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев, “Куьредин хабарар” газетдин кьилин редактор Асият Мирзалиева, “Дагъдин булах” газетдин кьилин редактор Алван Рамазанова, “Самурдин сес” газетдин кьилин редактордин заместитель Рамзес Мурадалиев, “Эренлардин сес” газетдин мухбир, шаир Шагьбала Шагьбалаев ва Лезги театрдин эдебиятдин паюнин заведующий Эминат Заирбегова лайихлу хьана.

Мегьамед Ибрагьимова газетдин редакцияди 2020-йисуз малумарай конкурсра гъалиб хьайи ксарив дипломарни пулдин пишкешар вахкана. Абурун арада Тамила Сал­манова, Юсиф Саркаров, Роза Мингьажидинова, Фазила Абасова ва масабур авай.

“Лезги газетдин” редакциядив Мегьарамдхуьруьн райондин руководстводин патай администрациядин культурадин отделдин регьбер Эседуллагь Селимова ва “Самурдин сес” газетдин кьилин редактордин заместитель Рамзес Мурадалиева са шумуд савкьат вахкана. Абурун арада райондин кьил Фарид Агьмедова газетдин 100 йис тамам хьун мубаракзавай Тебрикдин тел, райондин медениятдин макандин Кучун-Къазмайрин хуьре авай филиалдин къуллугъчийри хранвай, “Лезги газетдин” 100 йисаз бахшнавай гъвечIи гибе (руководитель — Сариханум Эмирбегова), Тагьирхуьруьн-Къазмайрин ис­кус­стводин школада чирвилер къачузвай аялри гьазурнавай баннерар ва маса пишкешар авай…

Фестивалдикай гегьеншдиз вичин фикирар “ЛГ”-дин кьилин редактор М.Ибрагьимова лагьана.

“Санлай къачурла, лезги прессадин фестиваль хъсан гьалда кьиле фена. Мярекатдиз атанвай мугьманрин арада филологиядин илимрин доктор Фаида Гъаниева, философиядин илимрин доктор Омар Гьуьсейнов, ДГУ-дин профессор, илимрин доктор Ризван Гьуьсейнов, Дагъустандин халкьдин писатель Абдуселим Исмаилов, машгьур публицист Фейруз Беделахтул, Мегьарамдхуьруьн райондин администрациядин культурадин отделдин кьил Эседуллагь Се­лимов, Кьурагь райондин информациядин технологийрин ва печатдин центрадин регьбер Жаврудин Халикьов ва масабур хьуни фестивалдин важиблувиликай лугьузвай. Районрай, шегьеррай “Лезги газетдихъ” галаз сих алакъаяр хуьзвай цIудралди мухбирарни атанвай.

Мярекат суьгьбетрин къайдада кьиле фена. Рахаз кIанзавай гьар са касдиз сегьнедал экъечIдай мум­­­кинвал авай. Кьилин доклад га­зетдин литературадин отделдин ре­дактор, машгьур шаир Мердали Жалилова авуна. Адаз лезги пуб­ли­ци­стикадин тарих хъсандиз чида. Га­зетдин 100 йисан юбилейдиз ­талукьарнавай ктаб гьазурнавайдини гьам я. Гьавиляй ада авур рахунарни, гайи теклифарни чи милли пуб­ли­цистика патал важиблубур хьана­.

Лезги чIалал акъатзавай хейлин газетрин, журналрин редакторар, мухбирар санал кIва­тIиз хьун фестивалдин агалкьунрикай сад я ла­гьайтIа жеда. Малум тирвал, икь­ван чIавалди чи милли прессадин тарихда ихьтин мярекат садрани тешкилнавачир. Кьилин редакторринни кIелзавайбурун арада кьиле фейи гуьруьш иллаки метлеблуди хьана. Хъсан теклифар гайи­бурни авай. Мисал яз, шаир Гуьзеля Гьасановади аялар патал лезги чIалал шиирар кхьизвай авторар тIимил хьанвайди къейдна. Адан гафаралди, лезги районра авай гзаф кьадар ясли-бахчайрин тербиячияр, аялриз гудай кьезил, залан тушир чIалалди кхьенвай шиирар жагъин тийиз кIевера гьатзава. И кар фикирда кьуна, ада “Лезги газетда” аялар патал чара ийизвай чинрин кьадар артухарун теклифна.

Лезги чIалан муаллим, шаир Гъу­лангерек Ибрагьимовадин фикирдалди, акьалтзавай несилар хайи чIал, милли адетар чирунивай къвердавай къерех жезва. И кардиз таъсирзавай себебрикай сад мектебра кIелзавай аялриз, абурун диде-бубайриз хайи чIалан тарсариз фин-тефин хкядай азадвал гун я. Гъ.Ибрагьимовади хабар гайивал, лезги хуьрера авай са кьадар мектебра бязи аялар хайи чIалан тарсариз ерли физвач. Генани къурху кутазвай кар ам я хьи, диде-бубайрини ихьтин аялрин тереф хуьз­ва. “Лезги чIал квез герек я?” лу­гьу­дайбур пайда хьанва чи хуьрера.­

Гьакъикъатдани, тIал алай месэла я. Мектебра хайи чIалан тарсарив эгечIзавай тегьер пайгардик квач. Аялар тарсариз тефин, сятерин кьадар тIимиларун, хайи чIа­ларай сад тир имтигьан тахьун… И сиягь мадни давамариз жеда. Да­гъустанда хайи чIаларин гьакъин­дай кьилдин къанун кьабулда лу­гьуз­ гафар-чIалар гзаф хьана, амма месэладал къени кIукI атанвач. И къанун кьабулун, шак алачиз, Да­гъустандин халкьарин чIа-лар хуьнин рекье кар алай камарикай сад жеда.

Лезги чIалал акъатзавай вири изданийри литературадин чIалан истемишунар вилив хуьн герек тирди къейд авурбурни хьана фестивалдин иштиракчийрин арада. Бязибуру газетриз гъвечIи ва юкьван карчивилин, образованидин месэлайрай кхьизвай макъалайрин кьадар гзафарун меслятна. “Лезги газетдин” штатдик квачир мухбир Хазран­ Кьасумова нубатдин сеферда лезги прессадин фестиваль лезги районрикай сана тешкилун теклифна.

Иштиракчийри гайи вири теклифар, меслятар, фикирар чна редколлегиядал веревирдда, сафунай яда, кIвалахда менфят къачуда. Абуру къейд авур крар, гьакъикъатдани, важиблубур я. Амма, зи фикирдалди, алай вахтунда лезги публицистикадин вилик акъвазнавай виридалайни кьилин месэла хъсандиз хайи чIал чидай, метлеблу макъалаяр кхьидай жегьил пешекар журналистар кьит хьун я. Редакциядин кIвалахдал жегьилар желб авун патал чна школьникрин, студентрин арада олимпиадаяр, конкурсар тухузва, гъалибчийриз, абурук руьгь акатдайвал, савкьатар, пулдин премияр гузва. Амма чи йикъара хайи чIал чирдай факультетрик, отделенийрик экечIза­вайбурун кьадар лап тIимил я. Себеб вуч я? Муаллимдиз, милли газетдин мухбирдиз къвезвай мажибар гъвечIибур хьун. Гьавиляй жегьилри “кьеж квай” пешеяр хкязава. Мажибар гзафарун, филологиядин факультетра кIелзавай студентриз алава стипендияр тайинарун, хайи чIалан конкурсра, олимпиадайра кIвенкIвечи чкаяр кьазвайбуруз хъсан премияр гун ва маса месэлаяр гьялун патал Ярагъ Мегьамедан тIварунихъ галай мергьяматлувилин фондунин председатель Гьажибуба Рустамова лезги чIал вилик тухудай махсус фонд арадал гъун теклифнай. Белки, чалай гьахьтин фонд кардик кутаз алакьайтIа, ихтилат физвай месэлани гьялиз жен. ИншаАллагь!

Мумкинвал хьайитIа, лезги прессадин фестивалар къведай йисарани тухуда. Нубатдинди лезги публицистикадин ватан яз гьи­сабзавай Ахцегьрин хуьре тешкилда. Ри­кIел хкин, лезги чIалал сад лагьай газет 1928-йисуз Ахцегьа акъат­най. Адан редактор машгьур алим Гьажибег Гьажибегов тир.

Фестивалдин нетижаяр кьадайла, тешкиллувилин кIвалахдин жигьетдай фикир таганвай месэлаяр амайди винел акъатна. Къведай гъилера абур арадай акъудда, мярекатдин программа гегьеншарда, адак цIийивилер кухтада.

Заз лезги прессадин сад ла­гьай фестиваль тешкилуник пай кутур гьар са ватанэгьлидиз сагърай лугьуз кIан­зава. Хайи чIалан къайгъуда хьун чи умуми везифа я!”.

Агьмед  Магьмудов