4-ноябрь — Халкьарин садвилин югъ
Халкьарин садвал. Ам вич-вичелай арадал къвезвайди туш. Идан гьакъиндай гьам мисалар, гьам риваятар, гьам тарихдин вакъиаяр, делилар гзаф ава. Садвал хуьз тахьай хизанни чкIизвайди я, дустарни къакъатзавайди я, халкьни масадбурулай аслу жезвайди я. Уьлквени зайиф жеда. Адан девлетрал гъил яргъи ийидайбурни гьасятда майдандиз акъатда. Ихьтин гьакъикъат алатай виш йисарани хьана, чаз 1980-йисарин эхиррайни акуна.
Советрин Союз вучиз чкIана? Къецепатан къуватри советрин халкьарин арада гъерезвал туна, кьилди хьунин хума галукьарна ва уьлкведин къеняйни хаинар жагъурна, бязибур гьукумдин кьилизни гъана. Гьа икI абуруз Россиядин халкьарни сад-садаз акси акъвазарна, дяведик цIай кутуна, уьлкве чукIуриз, пайи-паяр ийиз ва тIебиатдин девлетлу ресурсрин иесивал ийиз кIан хьана. Гена, Аллагьдиз шукур, гьукумдин кьиле авайбур къецепатан ва къенепатан душманрин планрин гъавурда гьатайди, Россия мягькемардай, халкьар сад ийидай идеология арадал гъунив эгечIайди.
Америкадин Сад хьанвай Штатар кьиле акъвазна, РагъакIидай патан уьлквейри дуьньядин гагь са, гагь маса пипIера халкьар гьикI сад-садаз акси акъвазарзаватIа, гьихьтин “хъипи инкъилабар”, дявеяр арадал гъизватIа, чаз вилералди аквазва. Афгъанистан, Ирак, Сирия, Украина, гила Мексикани…
Россия вири рекьерай мягькем хьуни са бязибуруз ахвар гузвай хьтинди туш. Абуру Россиядик гьар юкъуз бинесуз са тахсир кутазва, СМИ-рай кьуд патахъ тапарар чукIурзава. Сирияда, Иракда террористрин тереф чпи хуьз, абур яракьралди таъминариз, химический яракь ишлемишиз, гила тахсир мад Россиядин хиве твазва. Ихьтин гьерекатри мад сеферда абуруз Россия гьикьван “кIанзаватIа” къалурзава. Абур чпин чIуру планрикай азад хьанвайди туш. Къведай йисуз Россиядин Президент хкядай сечкияр жеда. Абур гьа и вакъиадизни гьазур жезва. Гьатта Владимир Путиназ акси акъваздай кандидатарни жагъурзава, гьазурзава. Са рахунни алач, гзаф пуларни харжда абуру.
Ни вуч лагьайтIани, алай аямда чаз садвал герек я. И гьакъикъатдин гъавурда 1611-йисуз Нижний Новгороддин земский кавха Кузьма Минин ва князь, бажарагълу военачальник Дмитрий Пожарский хъсандиз авай. Федор Мстиславский кьиле авай ирид бояриндикай ибарат гьукуматди Урусат Польшадиз маса гайила, Польшадин королдин хва Владислав Урусатдин пачагь яз гьисаба кьунин икьрар кутIунайла ва Москвада адан дустари, игъилибанри агъавал ийиз акурла, бояринарни абурун терефдал хьайила, Урусат хуьн патал къагьриман рухваяр, зегьметчи халкьар къарагъна. Абуру са шумуд ополчение тешкилна, полякрихъ галаз женг чIугвадай такьатар кIватIна.
И вахтунда Москвада авай полякрин кьушунда 15 агъзурдалай виниз аскерар авай. 1612-йисан 27-июлдиз ополченцияр Ярославлдай Москва азад ийиз рекье гьатна. Полякринни урус дестейрин арада лап къизгъин женгер кьиле фена. Эхир 1612-йисан 26-октябрдиз (гилан 4-ноябрь) полякри рей гана ва Москва душмандикай азадна. Ида Урусатдин вири мулкарай къецепатан уьлквейрин чапхунчияр ахкъудунал гъана.
И ватанпересвилин гьерекатдин надирвал квекай ибарат я лагьайтIа, мягькем гьукумат авачирвиляй Ватан хуьнин кар чпин фикиррилай, чпи инанмишвалзавай диндилай, чпин гьал-агьвалдилай аслу тушиз халкьарин гегьенш къатари чпин гъилиз къачуна. Уьлкве лап кIеве гьатнавай ва девлетар тарашзавай девирда, гьакъикъатдани, Россиядин халкьарин садвал арадал атана. Урус инсанри а макъамда халис ватанпересвал къалурна ва гьа идалди Ватан барбатI хьунин ва гьамиша чапхунчийрин гъиле амукьунин гьалдикай хвена. Гьавиляй Урусатдин баркаллу рухвайриз, Мининазни Пожарскийдиз Россиядин шегьерра зурба памятникарни хкажнава. Абурун кьегьалвал рикIелай алудиз жедайди туш.
Дугъриданни, 1612-йисан 4-ноябрь — Москва Польшадин чапхунчийрикай азад авур югъ тарихдин лишанлу ва чIехи вакъиа я. Гьавиляй Россиядин Федерациядин Президентдин Указдалди 4-ноябрь Халкьарин садвилин югъ, вири государстводин сувар яз малумарна. Ингье гила чна и лишанлу югъ гьар йисуз къейдни ийизва.
Къенин Россия 1612-йисан уьлкве яз амач. Адан чилел вишелай виниз жуьреба-жуьре халкьар яшамиш жезва ва чаз виридаз къе мягькем садвални, дуствални, ватанпересвилин идеологияни герек я, са душмандивайни чи арайра гьахьиз тежедайвал. Чун сад-садаз акси акъвазариз, дявейрик цIай кутаз тежедайвал. И муракаб месэладикай уьлкведин Президент Владимир Путина ачухдиз лагьана: “Гзаф кьадар ва жуьреба-жуьре чIалар, культураяр, адетар авай государствода милли месэладихъ акьалтIай чIехи метлеб ава ва государстводин, общественный гьар са деятелни и кардин гъавурда дуьз акьуна кIанда. Вучиз лагьайтIа милли месэладив, жув адан гъавурда гьикI акьазватIа, гьакI эгечIун хаталу я. Авайвал ла-гьайтIа, тарихда аваданлу, къени крар арадал гъайи са миллетчини хьайиди туш. Зурба ва машгьур инсанар гьамиша миллетчивилин, хсусивилин месэлайрилай, дердийрилай вине хьайиди я. Абуру датIана жуьреба-жуьре халкьарихъ галаз дуствилелди, кьве терефдизни хийир хкатдайвал яшамиш хьун хкягъайди я. ГьикI лагьайтIа, миллетчивал лап пис азар я”.
Гьахълу ва дуьз гафар я. Чун са Ватандин веледар, са государство, са халкь я, властдин гьар са органни, къуллугъчини, чиновникни месэладив гьа и жуьреда эгечIун лазим я. Са государстводин агьалийри, чеб гьиниз фейитIани, гьа государстводин гражданар яз ва сад хьтин ихтиярар авайбур яз гьиссдай шартIар тешкилун чи виридан буржи я.
Нариман Ибрагьимов
