Куьруь къейд.

Альдер Билалов — Россиядин ва ДАССР-дин лайихлу муаллим, ме­тодист, са шумуд учебникдин автор, Россиядин лайихлу муаллим ва РСФСР-дин образованидин гьуьрметлу работник лагьай тIварарин сагьиб, “Шад я чун” шииррин ктабдин автор.

Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан, СтIал Сулейманан шиирар шумудра кIелайтIани, гьи яшарин векил ятIани, мадни кIелиз хушбур, фикир желбдайбур, эзбер авуналди шит тежедайбур хьунал зун аламат я. Алай девирдани шиирар туькIуьрзавайбур тIимил туш. Вучиз абурун шииррихъ кIелдай кас желбдай къуват, чи классикрин хьтин таъсирлувал авач? И кар жуван жегьил чIа­варани заз сир яз амукьайди тир. И фикиррик кваз гзаф йисар идалай вилик агъа­стIалви, Кьасумхуьруьн юкьван школадин бажарагълу муаллимрикай сад тир Билалов Альдер муаллимдин патав Сулейман бубадиз ада секретарвал авур йисар рикIел хкиз фейила, чими гатун вахт тир. “Гила чун кьвед и айвандик квай цIару сериндик фин”, — лагьана, Алдер муаллимди суьгьбет башламишнай.

— Зун Сулейман халудин шииратдин есирвиле гьатай кас я. И кар зун паталди, алай девирдин литературадин институтда кIелай­даз хьиз, чирвилер гайиди хьана. Хуьр чIехиди яз, тухумар гзаф ава, гьа са вахтунда, рухвайриз мехъерар авуналди, рушар гъуьлериз гуналди, чун сад-садан мукьвабурни жезва. Сулейман халуни чи са акьван яр­гъал тушир мукьвабурукай сад жезвай. Ам мукьвал-мукьвал чи школадал къведай. Гьар сеферда цIийи шиирар теснифнаваз, вичи тикрар ийиз ада  чав кхьиз тадай. КIвале авай чIехи гада Мегьамедюсуф — колхозда кIвалахал, Мирзеюсуф, хуьруьн майишатдин рекьяй курсара Ахцегьа, абурукай хъсандаказ кхьиз ва кIелиз чидай гъвечIи гада Мусаиб гагь Дербентда ва ахпа Махачкъалада институтда авай. Зани цIицI-пепе шиирар туькIуьрзавайдакай хабар хьана, ам вичин шиирар лацу чарарал басма авуна кIанз къведай. Ада лугьудай:

— Шаирди туькIуьрай гьар са шиир халкьдал агакьарна кIанда. Халкьдин вил шаирди туькIуьрай цIийи-цIийи шииррал алатIа, шаирдин вилни абур халкьдал агакьарунал жеда.

Вичин уьмуьрда са акьван шадвал ва регьятвал такур шаирдиз, советрин гьу­куматди ганвай регьятвилер, кьилди къа­чуртIа, пулсуздаказ чирвилер къачун, хуьрера, районра, республикада ва СССР-да жезвай хъсанвилихъ дегишвилер акурла, цIийи шиирар арадал къвезвай, абур басма авуна, халкьдал агакьарун мурад яз, чи патав къвезвай. Чна абур Кьасумхуьрел кардик квай “Колхоздин пайдах” ва республикадин газетрин редакцийриз ракъуриз куьмекар гудай. За винидихъ лагьайвал, ши­иратдин есир хьанва гаф гьакIанди тушир. КIел-кхьин тийи­жир, амма еке зигьин авай и шаирди чав гьар са цIар кхьиз тадай ва ­эхирдай, ван акъудна, кIелиз туна, вичи ди­къетдивди яб акалдай. Хиве кьазни са кIус регъуь я, амма авай гаф талгьанани жезвач. Ада шиир чIун галай сесиналди лу­гьузвайла, я къапуна ранг тIи­мил амаз, я жуван тадивиляй са гаф ва я гьижа ахъа хьайила, сиви чуькь тавуртIани, вилерин наразивили ва кьил галтадаруни заз малумвал гудай. Гьасятда туькIуьриз тадай. Ада лугьудай:

— Шиирда, артухан гафни хьана кIандач, я эксикни. Шиирдин цIарара твазвай гафар, сад лагьайди, шаирдин рикIяй къвезвай­ ­келима тестикьардайбур, яб акализ хуш къведайбур, чпик са гьихьтин ятIани цIийи­вал квайбур хьун лазим я. Шиир кIелдайла, а шиирда авай гафар, чIагъандин мецери хьиз, сада-сад гуьрчегардайбур, кIелай эсер рикIел аламукьдайди хьана кIанда. ИкI, ада гайи тарсари закайни шиирар туь­кIуьр­дай­ди авуна. Амма са кар лугьун, чна чаз, Сулейман халудилай чешне къачуна, туь­кIуьр­завай шиирар ам алай чкадал чавай регъуьла кIелиз жедачир. Хъсан эсерар тушиз, ада гаф лугьунихъай вил къядай.

За жуван гъилелди Сулейман халудин гзаф шиирар чарарал акъудайди я. Виридалайни чIехи зегьмет къачур, “Дагъустан” поэмани и гъилералди кхьена. 

СтIал Сулейманан къайда

Буш рахун туш гьакI гьавайда.

Нубатсуз гаф ийич ада,

Чи гьал тир язух, Дагъустан.

Аквазвани ваз и кьуд цIар, абурук артухан гаф я кутазни жедач, я хкудизни. Ку­тур­тIани, хкудайтIани шиирдин къайда, къурулуш чIур жеда. ГьакI хьайила, гъиле къелем ва чар авачир, кIелунинни кхьинин бахт жагъун тавур шаирди, къизилдин имарат гъиле авай заргарди хьиз, лезги чIалай гафар жагъуриз, туькIуьрзавай шиир, гьам мана-метлебдиз, гьамни кIалубдиз хасбур хкядайла, низ чида гьикьван хурун веривердер ийизвайтIа?! Гьа са вахтунда адахъ, зигьин хьиз, рикIел хуьнин хурун дафтар алакьун — зигьинни авай. Адаз неинки са вичи теснифай, гьакI чи лезги, туьрк ва фарс чIала­рал кхьенвай, са нивай ятIани ван атай вишералди шиирар рикIел хуьдай аламатдин бажарагъ авай. Чидач Москвада ва я Ма­хачкъалада ятIа, Сулейман халуди шиирар лу­гьуз, диктофонда кхьидай чIа­вуз иштираквал авурда кхьенвай: “СтIал Сулеймана лугьузвай шиирар, яб акалайла, вири сад хьтинбур хьиз аквадай. Аламатдин кар ам тир хьи, ада, ягъалмиш хьана, садра кьванни са цIарар маса чкадал тикрар хъийидачир”. Чахъ ахьтин ксар са шумуд йисарилай сад — кьвед хьун мумкин я. Чи девиррани Къуръан хуралай кIелиз чидайбур авай, амма абуру уьмуьрдин са кьадар яшара кIелиз — кIелиз, хуралай чирзавай. Сулейман халуди гъиле-гъил аваз туькIуьрай ва я са цIуд йисан вилик туькIуьрай шиир гьасятда лугьудай. Чи хуьруьн клубда, еке мярекатра, школада кIелзавай аялрикай садан, ри­кIелай шиирдин цIарар алатайла, Сулейман халуди, ацукьнавай чкадилай къарагъна, а шиир эхирдал кьван давамар хъийидай. Гьадалайни зурбавал, гьи межлисда, гьи суварик иштиракай­тIани, ада ацукьай декьикьайра, пIузарар жизви юзуриз, шиир теснифдай, гаф гайила, яб акалзавайбур гьейранардай тегьерда ам хуралай лугьудай. Закай, адан шииратдин чешмедай яд хъвана, шиирар кхьидай шаир, авамвилихъ галаз женг чIугвадай фронтдин аскер — муаллим авурди Сулейман халу я. Ахьтин бажарагълу шаир чи лезгийрихъ хьуни, идалайни гъейри ам чи райондай, жуван хайи хуьр тир Агъа СтIалдилай хьуни зак дамах ва шадвал кутазва. Чун гьар сад, шиирар туькIуьрайтIани, маса къуллугъар авур­тIа­ни, рикI гваз кIва­лахдив эгечIун лазим я. Сулейман халуди хкажай бармак гьамиша вине кьаз, амайбуруз чешне къалуриз, кIва­лахна кIанда.

Са арадилай чна чаяр хъвана, ахпа гьуьр­метлу муаллим, ваз Аллагь куьмек хьурай лагьана, зун редакциядиз хтанай. Рагьмет хьурай вичиз. Ватандиз, халкьдиз еке хийир гайи Билалов Альдер муаллимар хьтин баркаллу рухваяр, рушар мукьвал-мукьвал чна ри­кIел хкана кIанда.

Сажидин Саидгьасанов, шаир