Санкт-Петербургдин яшайишдин статистикадин центради тухвай ахтармишунрин делилралди, Россияда лап хъсанбурун сиягьда чи республикадин сагъламардай  пуд  идарадини (Республиканская клиническая больница, Республиканский диагностический центр, Республиканский центр восстановительного лечения — “грязелечебница”) лайихлу чкаяр кьуна. Эхиримжи вад йисуз къазанмишай агалкьунрай абуруз дипломар ва махсус сертификатар ганва.

И йикъара зун и агалкьуниз лайихлу хьайи ва вичи сифте ракIа­рар ачухайдалай инихъ шаз 25 йисан юбилей къейд авур РДЦ-диз (Республиканский диагностический центр) мугьман хьана.

Махачкъаладин Казбекован тIварунихъ галай куьчеда Октябрдин революциядин тIва­ру­нихъ галай къаналдин (КОР) къерехда 4 мертебадин гуьзел дараматди яргъа амаз вичел фикир желбзава. Ам эл-къуьр­на пару яна кIевнава. Какатай вуж хьайитIани гьахь тавун патал, ва­рар кутунва. Михьи ва ачух, ри­кIиз чими гьаят, къир ва цуьквер цана, безетмишнава. Ана атайбуруз ял ядай чкаяр туь-кIуьр­­нава. Дараматдин къенепатан акунар медицинадин халис идарадиз хасбур я. Дегьлизда дарманар, жуьреба-жуьре недай-хъвадай шейэр маса гудай гъвечIи туьквенар кардик ква. Аниз атай инсанар дежурныйди къаршиламишзава ва регистрация авун патал герек кабинетдиз рекье твазва. Зун атунин макьсад чир хьайила, ада зун центрадин кьилин духтур  Заира  Абдулхаликьовна  Каплановадин  патав тухвана. Йикъан важиблу месэлайрин къайгъуйрик квай адаз мажал авачир. Гьавиляй ада зун вичин заместитель  Румия   Наримановна  Тонаевадихъ   (шикилда) галаз танишарна…

Пешедин  рекьяй чирвилер ва кIвалахдин тежриба авай ада вичин суьгьбет инсан патал виридалайни зурба девлет тир сагъламвилелай башламишна.

— Вун сагъ яни? — суалдиз “Эхь!” лугьудайбурун кьадар къвердавай тIимил жезва, — гьа­йиф­ чIугунивди лагьана Р.Тонаевади. — Себебарни авачиз туш. Уьлкведа къалабулух гьатнава, архайиндиз ял ягъиз, ахвар ийиз жезмач, нервийриз секинвал амач. Гзафбурун руфунни тух туш. Больницайра къаткизвайбурун кьадарни артух хьанва. Гьа са вахтунда инсандин гьакъиндай къайгъударвал ийизвач лугьуз жедач. Къе  Дагъларин уьлкведа виликдай фикирдиз гъиз тежедай хьтин операцияр ийизва, агъзурралди инсанар ажалдин къармахрай акъудзава. И кардизни сифте нубатда и ва я ма­са азардай кьил акъудиз вахтунда алакьуни куьмек гузва. Гьа икI са 10-15 йис идалай вилик са бубат азардай кьил акъат тавунмаз агьалияр Москвадиз ва маса шегьерриз финиз мажбур жез­вай­­тIа, къе чи  меркезда кьил акъудзава.

Санлай чи центрада 330 касди кIвалахзава. Абурукай 100 дух­турар, 87 касни юкьван образование авай медработникар я. 21 касдиз “Дагъустан Республикадин лайихлу духтур”, 32-даз “РД-дин здравоохраненидин отличник” лагьай тIварар ганва. 76 духтурдихъ пешекарвилин лап виниз тир категория, садахъни медицинадин илимрин докторвилин дережа ава. Къе чахъ вири жуьредин ахтармишунар лап ви­ни дережада аваз ийидай мумкинвал ава, — давамарзава Р.Тонаевади. — Вири отделенияр ва кабинетар къецепатан уьлквейрай гъанвай лап хъсан аппаратурайралди тадаракламишнава. Азарлуйрин къуллугъда чпихъ махсус гьазурвилер ва чирвилер авай тежрибалу пешекарар акъвазнава. Чи агалкьунар ва мумкинвилер вилералди акуртIа хъсан я, — куьтягьна вичин суьгьбет Румия духтурди.

Ингье чун отделенийра къе­къвезва. Эквериз вегьиналди, уьзуьрдай кьил акъуддай отделенида чун анин заведующий, кьилин категориядин духтур, здравоохраненидин отличник, къад йис  идалай вилик Москвада, Санкт-Петербургда чирвилер хкажна хтай чи ватанэгьли урсунви (Кьурагь район)  Рзакь  Рамазанова къаршиламишна. Ада МКТ-дин (магнитно-резонансный компьютерный томограф) куьмекдалди  азарлуяр ахтармишзавай.

— Им чи уьлкведа цIийиз акъуднавай лап хъсан аппарат я, — лугьузва тежрибалу пешекарди. — Адан куьмекдалди кьилин ва кьулан тарцин мефтIера арадал атанвай вири дегишвилер (меф­тIедал иви ацукьун, дакIун, иринламиш ва хер-кьацI хьун) тайинарзава.

Хъсан кар ам я хьи, экрандал атай а де­­­­­гишвилер аппаратди вичин ­“бей­нида” хуьзва ва, герек хьайи­тIа, азарлуди галачизни килигиз хъжезва. Им нейрохирургар ­па­тал еке шадвал ва савкьат я. Кьвед лагьай аппарат — РКМ (рентгеновский компьютерный томограф). Адан куьмекдалди экрандилай къенепатан органрин гьар са къат аквазва. И аппаратри азарлуяр нубатсуз операция авуникай къутармишзава. Гьа икI, йисаралди гьи чка тIазватIа кьил акъат  тийиз, бизар хьайи язухар, чпин уьзуьр чир хьана, хъфизва…

Кьвед лагьай мертебада эндоскопический отделение ава. Ина мадни  аламатар аквазва. Духтур азарлудан тIазвай органдиз (кIалхандиз, руфуниз, хуквадиз ва икI мад), шланг хьтин са “аппарат” вегьена, дурбудай хьиз гьа органдиз вичин вилералди килигзава. Япониядин ва Германиядин “Шторц” фирмадин аппаратри и ва я маса азарди са жизви кьил хкажзаваз хьайитIани чирдай мумкинвал гузва. Ягъалмишвал жез хьайитIа, жегьил пешекаррин куьмекдиз отделенидин заведующий  Н.Улубиева  гьамиша гьазур я. И отделенида  оптикадин куьмекдалди дишегьлийрин азарарни чирзава. Нетижада вахтунда сагъардай, дидевал хуьдай мумкинвал яратмишзава…

Пуд лагьай мертебадини зун гьейранарна. УЗИ (ультрозвуковое исследование) — и отделенидиз гьа икI лугьузва. Инани, теле­визордай хьиз, экрандай дур­кIу­нар, чIулав лекь, дишегьлидин аял­дин кIвал… ачухдиз аквазва. Пе­шекарди и ва я ма­са орган азарлу яни, тушни тайи­нарзава. Отделенидин заведующий  Женнет  Сиражуди­новади  Москвадин ва Санкт-Петербургдин машгьур клиникайра чирвилер къачуна. Центр ачухай йикъалай ина кIвалахзава.

Гьа и мертебадин са шумуд ка­бинетда, кьиле РД-дин лайихлу духтур, здравоохраненидин отличник, кьилин категориядин духтур  Лейла  Исмаилова  аваз, духтуррин бригада азарлуйрин  рикIинни дамаррин  кIва­лах­диз килигзавай.

— Чи Лейла духтур  кьил ацIан­вай викIегь пешекар я, — лугьузва  Румия Наримановнади. — Лейла  Аб­дулмаликовнади регьбервал гузвай отделенида США-дай, Германиядай, Япониядай, Вели­ко­­британиядай ва маса уьлквейрай гъанвай аламатдин аппаратар ава. Абуру рикIинни дамаррин, нервийрин системадин кIва­лахни экрандиз гъизва. Гьатта кьилин мефтIедин кIвалах­ди­кай малуматар гузва. Кьилелай кIва­че­рал кьван ивидин гьерекатар ви вилик  жезва. И кабинетда ахтармишунар тухуни азаррин вилик пад вахтунда кьадай, геле­жегда чкайрал алай духтурризни дериндай ахтармишдай мумкинвал яратмишзава.

— Валлагь, вун лезги тирвиляй­ къейдзавайди туш, — суьгь­бет­ да­вамарна Румия духтурди, кьуд лагьай мертебадиз экъе­чIай­ла. Ана кIвалахзавай кас вичикай центральный печатда очерк кхьиниз лайихлуди я. Амни чи чIехи “кухня” тир диагностикадин центрадин лабораториядин заведующий  Т.Эседова  я. Кьилин категориядин духтур, РД-дин лайихлу­ духтур, СССР-дин здравоохраненидин отличник, 2009-йисан РД-дин лап хъсан духтур, лагьай­ тIва­рарин ва маса шабагьрин сагьиб Ткезбан  Мегьамед­саидовна  кIва­лахдив эгечIунин тегьердал, адан алакьунрал гзафбур пехил я.

Смена дегиш жезвай вахт тир. Садбуру ял язавай, бязибуру чаяр хъвазвай, Ткезбан Мегьа­медсаи­довна лагьайтIа, кIвалах­дин столдихъ галай. Махсус ктабар, журналар кIелиз, ада чарчел къейдер ийизвай. Гьа са вахтунда гьар са кабинетда лаборанткайри му­кьуф­дивди ахтармишунар кьиле тухузвай. Чебни — виш жуьредин анализар. Са сменада лабораториядихъ 200-250 ахтармишун  бегьемардай мумкинвал ава. Са шакни алач, уьзуьр тайинарунин карда лабораторияда тухузвай ахтармишунрихъ иллаки кьетIен метлеб ава.

Гьа икI, республикадин диагностикадин центрада гьар юкъуз кIвалах ргазва. Алатнавай 25 йисан вахтунда тарифдай, дамах  ийидай агалкьунар гзаф ава. Адан коллективди 25 йисан юбилей уьзягъвилелди къар­ши­ламишна. Россияда лап хъсанбурун сиягьда лайихлу чка кьунва. Мубаракрай!

Алаудин Гьамидов