Илимдинни тежрибадин конференция
27-ноябрдиз Дербент шегьерда, СтIал Сулейманан тIварцIихъ галай лезги госмуздрамтеатрдин залда, международный дережада аваз, «Россия — Дербент — Ислам — 1400: чирун, хуьн ва гегьенш къатариз чукIурун» лишандик кваз Россиядин мулкарал Ислам дин атайдалай инихъ 1381 йис тамам хьуниз талукьарнавай илимдинни тежрибадин конференция кьиле фена.
Мярекат РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводи, Дагъустандин гуманитарный институтди ва Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центради Дербент шегьердин администрациядин куьмекдалди тешкилнавай.
Нисинин сятдин кьвед. Театрдин фойе инсанрай ацIанва. Иштиракчийрин арада Россиядин илимрин Академиядин, РАН-дин Дагъустандин федеральный ахтармишунрин центрадин векилар, Саудрин Аравиядин, Къиргъизистандин, Узбекистандин, Азербайжандин алимар, гьакIни тарихчияр, филологар, жемиятдин деятелар, гьукумдин органрин векилар, хуьрерин мискIинрин имамар, студентар ва масабур авай.
РикIел хкин, алатай йисан октябрдин вацра Москвада, международный дережада аваз, «Дербентдин Исламдин тарихдинни медениятдин ирс: чирун, хуьн, гегьеншарун» лишандик кваз илимдинни тежрибадин чIехи конференция кьиле фенай. Мярекатдин тешкилатчийрин арада ФЛНКА, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай культурадин центр ва РАН-дин Востоковеденидин институт ва масабур авай.
И вакъиа федеральный дережада аваз къейд авунин теклиф сифте яз гайиди бине Ахцегь райондин Луткунрин хуьряй тир диндин алим, «Пак Къуръан ва адан манайрин таржума — лезги чIалал» ктабдин автор, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин векил Ямин Мегьамедов тир.
Москвада кьиле фейи конференциядин нетижаяр кьадайла, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центради ихьтин конференцияр международный дережада аваз гьар йисуз Кеферпатан Кавказдин жуьреба-жуьре регионра тухудай теклиф ганай.
Чна, мярекатдив гатIундалди, фойеда авай инсанривай зурба вакъиадикай чпин фикирар лугьун тIалабна.
Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьруьн мискIиндин имам Сулейман Пашаев: «Россиядиз Ислам дин Дербентдай атанвайди Ислам диндин алимри тестикьарнава. Мусурманрин дин вилик тухунихъ иллаки чи акьалтзавай несил патал чIехи метлеб ава. «Лезги газетда» ва диндин газетра и кIвалахдиз кьетIен фикир гузва. Къенин зурба мярекатдини и кIвалах субутзава».
ФЛНКА-дин президент Васиф Гьасанов: «Кьве йис идалай вилик Поволжьедин Волжская Булгарияда Ислам дин кьабулна 1100 йис тамам хьунин юбилей РФ-дин Президентдин тапшуругъдалди кьиле тухвана. Ямин Мегьамедоваз ва Исламдин маса алимриз Дагъустанда Ислам дин гьабурулайни фад кьабулнавайди тестикьарзавай делилар жагъанвай. ИкI чна алатай йисуз Москвада Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин ва Россиядинни са жерге къецепатан уьлквейрин алимрихъ галаз и месэладай сад лагьай конференция тухвана. Гьанал чна Россиядин мулкарал Ислам дин атайдалай инихъ 1400 йис тамам жедалди гьар йисуз уьлкведин жуьреба-жуьре регионра и темадиз талукьарнавай конференцияр тухудай къарар кьабулна. Къе им кьвед лагьай мярекат я…».
Бакудай атанвай алим, жемиятдин деятель, диндин илимриз талукь ктабрин редактор Сафарбег Сафарбегов: «Алай девирда адетдин диндиз талукь мярекатар тухунихъ чIехи метлеб ава. Европада хизандиз, инсандиз талукь яз кьиле физвай вижесуз дегишвилер негьна, чна чи адетар, меденият, чIал михьиз хвена кIанда. Вири сад хьана, чи халкь вилик тухун чи гьар садан буржи я. Къенин мярекатди Европадин пропагандадин вилик пад кьуниз ва акьалтзавай несилар дуьз рекьеваз тербияламишуниз къуллугъзава».
Мярекат, сифте гаф лугьуналди, РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова ачухна. Ада мярекатдиз къецепатан уьлквейрай атанвай мугьманар тебрикна ва конференциядихъ Дагъустандин халкьарин арада дуствал мягькемарунин, Ислам дин вилик тухунин жигьетдай авай метлеб къейдна.
Гуьгъуьнлай рахай РД-дин Халкьдин Собранидин депутат, жемиятдин деятель Имам Яралиева чун вири четин, бязи вахтара мусибатдин вакъиайрин шагьидар жезвайдакай лагьана. Адан фикирдалди, и кардиз килигна, чун, чаравилерихъ къекъуьн тавуна, сад хьунихъ важиблувал ава.
«1381 йис идалай вилик чи ата-бубайри Ислам кьабулун — им чаз кьисметди гайивилин къарар я. Ислам руьгьдин, эдебдин михьивилин ва алемдин дин я. Дербент, динринни культурайрин цивилизацийрин рекьерин хев хьиз, халкьарин садвилинни дуствилин чешнени я»,- алава хъувуна депутатди.
Дагъустандин гуманитарный институтдин ректор Нуьгькад Багьмудкъадиевни вири динри сада-садахъ галаз алакъалувал хуьникай рахана. Конференциядихъ авай важиблувиликай рахадайла, ректорди адахъ авай кьетIенвал вуч ятIа лагьана. «Къенин шартIара патан къуватар жемиятдин фагьум дегишариз, къал тваз ва миллетрин арада авай алакъаяр зайифариз алахъзавайла, иллаки чна чи руьгьдинни тарихдин ирс хуьнихъ чIехи метлеб ава. Россиядиз атай Исламди неинки ислягьвал мягькемарна, ам гьакIни къуни-къуншивилинни сада-садаз гьуьрмет авунин ерияр хуьзвай къалханни хьана», — къейдна ада.
Конференциядин асул паюна гьакIни Къиргъизистандин динрин крарин рекьяй Государстводин комиссиядин директор Азамат Юсуфов, Азербайжан Республикадин алим, жемиятдин деятель Сафарбег Сафарбегов, РД-дин Кьилин куьмекчи, ДГУ-дин Дербентда авай филиалдин директор Исмаил Абдулкеримов, Сулейман Керимован хизандин ва «Иман» фондунин векил Сулейман Тагъибегов, Дербент шегьердин кьилин заместитель Гьажиамин Рамалданов, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин директор, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов, Дагъустандин муфтиятдин векил, Дагъустандин Огни шегьердин имамрин советдин председатель Мугьаммад Мейранов рахана.
Мярекатдин кьвед лагьай паюна Узбекистандин динрин крарин рекьяй международный алакъайрин кьилин пешекар Азизбег Самандарова, тарихдин илимрин доктор, профессор Замир Закарияева, РАН-дин Востоковеденидин институтдин векил, филологиядин илимрин доктор Татьяна Аникеевади, Исламдин илимдин доктор, луткунви Гьашум Мегьамедова илимдин докладар авуна.
Меккадай атанвай шейх, алим Аль-Муса Саид-Мусадин ва шейх Али Абдуллагь Мугьаммадан илимдин докладар араб чIалай урус чIалаз Гьашум Мегьамедова таржума авуна. Чпин рахунра абуру жуьреба-жуьре уьлквейра Ислам дин хуьз, вилик тухуз ва раиж ийиз зегьмет чIугур, диндин рекьяй чIехи ирс тунвай Дагъустандай тир са шумуд алимдикай итижлу делилар раижна.
Эхирдай, конференциядин нетижаяр кьуналди, декларация кьабулна.
Къагьриман Ибрагьимов
