И веревирдер кхьиниз зун и йикъара (09.10.2020) чи телеканалрай къалурай, Федерациядин Советдин заседанидал РФ-дин МВД-дин министр В.Колокольцеван гьахъ-гьисабда гъайи бязи рекъемри мажбурна. Чи уьлкведин рекьерал машинрин чархарик рекьизвай кьван инсанрин кьадар бязи чкайра тIугъвалдин завалдикди рекьизвай хьтин дережайрив агакьзава.
И кардин вилик пад кьун патал хейлин серенжемар кьабулзава: рекьера гьерекатдин къайдайрал гуьзчивал артухарнава, къайдаяр чIурзавайбурал илитIзавай жермеяр къвердавай хкажзава, лап чIуру нетижайрал гъизвай дуьшуьшриз рехъ гузвайбур (пиянискаяр, наркоманар, башибузукьар) жазаламишзава… Идахъ галаз сад хьиз, профилактикадинни пропагандадин, рекьера къайдаяр хуьнин чирвилер гунин краризни гузвай фикир артухарнава. Гьалар хъсан хьун лазим тир, амма… Министрди Федерациядин Советдин сенаторривай и хиле кардик квай законар мадни гужлу, къайдайриз аксивалзавайбуруз кьабулзавай серенжемар (жерме авун, правойрикай магьрумун, кар атIун ва икI мадни) генани кьетIибур авун герек тирдакай лагьана…
Эгер чи государстводин кьилин инспектор икI рахазватIа, гьалар гьакъикъатдани гьар садак къурху кутазвайбур хьун мумкин я. Гьа и хиялрик квай арада зи гъиле сентябрдин вацра акъатнавай “Новое дело”, “Литературная газета” хьтин газетрин нумраяр гьатна, телеканалрай къалурзавай сюжетарни рикIел хтана. Лап и мукьвара Къизлярдин патав чIехи мусибатдик спортшколадин аялрин “Газель” машин акатна, кьейибур — 3, гзафбурал хирер хьана. Бязибур, мумкин я, уьмуьрлух набутриз элкъуьн.
“Новое дело” газетдин 35-нумрада чапнавай “Смерть на дорогах” (“Рекьера ажал”) макъалада къейднавайвал, гатун пуд вацра чи республикадин рекьера, аварийрин (машинар акьунин) нетижада (ахьтин 438 дуьшуьш хьана), 89 кас телеф хьана. Йисан сифтедилай инихъ 1100 дуьшуьш арадал атана, 200 кас чандивай хьана…
Эгер гьар йикъан рекъемриз къимет гайитIа, ахьтин фикирдал къведа хьи, чи рекьера уьмуьрдинни ажалдин арада дяве физва. Машинрикай инсанриз куьмек, регьятвал, кьезилвал хьун лазим тир; чи шартIара ла-гьайтIа, машинар завалриз, азараилдин улакьриз элкъвезва. Вучиз?
И суал са за ваъ, гзаф ксари — экспертри, инспекторри, журналистри, сенаторрини эцигзава. Машинрикай куьмекчийрин чкадал азраилар хьунин себебар, гьайиф хьи, садни кьвед туш. Виридалайни хаталуди, инсанвилин са жуьрединни къанунрихъ галаз кьан тийизвайди, ички хъвана, рулдихъ ацукьна, вилер алахьун яз гьисабзава. Ибурукни, делилрай аквазвайвал, асул гьисабдай чи сегьнейрин “гъетер” лугьудайбур, гьакьван “багьа” спортдин “гъетер”, гьукумдин япарни вилер тир депутатар, чеб законар хуьнал мягькем хьун лазим тир къуллугъчияр, девлетди вилер кIевнавай бязи “карчияр”, девирдин “дестекар” хьанвай бязи бубайринни дидейрин “къизилдин” веледар… я. Сад-кьве абдални, хатадай дуьшуьшдик акатайбурни авачиз туш… Яшар тамам тахьанмаз, рекьерин къайдайрикай хабарни авачиз, рулдихъ ацукьзавайбурни гьикьван аватIа, ни гьисабна?..
Инал гьисабнавай кьван себебри йисан эхирдалди арадал гъизвай чIуру дуьшуьшрин кьадар са чи республикада агъзуррилай алатзавайди къейдзава махсус сводкайра. Гьакьван кьейибурни, набутриз элкъвезвайбурни, етимарни, ялгъузарни, ажузарни арадал къвезвачни?
Зун я рулдихъ галай кас туш, я рекьерин къайдаяр дериндай чирзавай инспекторни. Амма гьар гьикI хьайитIани, шегьердин шартIара машиндин рекьерал гьалтзава. Вуч аквазва гьа куьруь декьикьайрани? Сад лагьайди, куьчейра махсус сигналар гузвай светофорар аватIани, парабур, гагь-гагь аяларни галаз, светофордиз ябни тагана, я махсусдаказ цIарар чIугуна, тайинарнавай чкаярни кваз такьуна, гьахьзава машинрин рекье… Мегер ина хатасузвал амукьдани?
Зун четиндаказ къекъвезвай, зайифдаказ экв аквазвай инсан я. Светофорди къацу экв ягъайла, рекьелай элячIдайлани, мукъаят тахьайтIа, гзаф тади квай “кьегьалри” вал гьужумун мумкин я. Светофор алачир чкайрал и кар мадни хаталу я. Кьуьзуь, кьецIи, юхсулди акурла, бязи шоферрик къиргъин акатдай хьиз я. Абурун рикIелай машин гьич та-хьайтIа явашурун герек тирди алатда. “Ахмакьриз законар кхьенвайди туш” лугьуда. Вучиз ятIани, чи меркездин куьчейра машинар гвай ахмакьрин кьадар гзаф жезва. Ахмакьар правояр гудай махсус комиссийрай гьикI акъатзавайди ятIа чидач.
Машинда аваз санай масаниз фидалди, валай алудиз кIанз, вири цIарарилай элячIзавайбуру бес ажалдиз къуллугъзавачни?..
Гьар гьикI хьайитIани, ХХI асир алукьайлани, савадлубурулай авамар, сабурлубурулай “барут квайбур” пара хьуни чун вири дикъетлу, къайгъудар авун лазим я. “Рекьерин гьерекатдин къайдаяр хуьн”, махсус предмет хьиз, неинки автошколайра, гьакI вири бахчайра, мектебра, гьатта вузрани датIана чирна кIанда. Чина лагьайтIа, и кар гъиле кьунвач. Пулдихъ вири правоярни, вири ихтиярарни, категориярни къачуз жезвайди сир туш. Алвердин девирда им инсанрин уьмуьрдалди, сагъламвилелди алверун жезвайди, гьайиф, парабуру аннамишзавач.
Мумкин я, зи гафарикай парабуруз хуш татун. Амма рекьерин гьерекатдин къайдаяр рикIиз кIан хьана ваъ, мажбури яз хуьн лазим тушни?!
И кар гьар сада — яшлудани, жегьилдани, аялдини рикIивай кьабулайтIа, чи машинрикай чаз завалар жедач.
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
